Τί συμβαίνει όταν η κοινωνία δεν θέλει να αλλάξει, να δεχθεί τα νέα δεδομένα, να προσαρμοστεί στους νέους κανόνες; Τί μπορεί να συμβεί αν η επιμονή στο παλιό, ξεπερασμένο και φθαρμένο, υπό διάφορα προσχήματα, είναι κυρίαρχη τάση, βασική επιλογή;

Εχει ιστορικά αποδειχθεί ότι όποιος λαός δεν προετοιμάζζει το μέλλον και δεν προσαρμόζεται στις νέες εποχές και νέες συνθήκες, κινδυνεύει να βρεθεί εκτός παιχνιδιού. Κι αν μεν πρόκειται για λαό και χώρα που διαθέτει μεγάλες φυσικές πλουτοπαραγωγικές πηγές, η εξέλιξη θα είναι δύσκολη, ανθεκτική, αργόσυρτη, μακρά. Αν πρόκειται για μικρό αριθμητικά λαό και χώρα αδύνατη, τότε οι εξελίξεις είναι βίαιες, απότομες και απρόβλεπτες. Συνήθως άλλοι λαοί επωφελούνται από τις εξελίξεις, οι εσωτερικές έριδες οξύνονται και η παρακμή προκύπτει ως αναπόφευκτο γεγονός. Η ιστορία έχει να δείξει πολλά παραδείγματα λαών που εξαφανίστηκαν, χάθηκαν, έσβησαν από τα ίδια τους τα λάθη.

Μεγάλο μέρος της ελληνικής κοινωνίας σήμερα δεν δέχεται την προσαρμογή στη νέα πραγματικότητα, επιμένει σε μυθοπλασίες για να αποφύγει τα δύσκολα. Ο δημόσιος λόγος βρίθει παραδειγμάτων και επιχειρημάτων που στοχεύουν στη διατήρηση της παλιάς κατάστασης. Λείπει η ειλικρίνεια, ο ορθολογισμός, ο διάλογος, ενώ περισσεύει το κομματικό πάθος και η εμπάθεια. Η σύγκρουση με το εξωτερικό περιβάλλον είναι λοπόν αναπόφευκτη, αφού η εξάρτηση (οικονομική και πολιτική) θα ενισχύσει τις φωνές εκείνες που συντηρούν και επωφελούνται από τις μυθοπλασίες, τα συμφέροντα και τα γνωστά στερεότυπα που ακόμα κυριαρχούν.

Ο καθηγητής Κωνσταντίνος Γάτσιος τονίζει πολύ εύστοχα σε μια συνέντευξή του τα εξής: «Η στρατηγική πρόταση για το ξεπέρασμα της κρίσης μπορεί να συνοψισθεί και συναιρεθεί στην θέση ότι αυτό αποτελεί ευθύνη, καθήκον και υποχρέωση της ίδιας της ελληνικής κοινωνίας. Όχι των «εταίρων» και των «δανειστών» της. Σε μια τέτοια προσπάθεια, κεντρική κατευθυντήρια αρχή θα πρέπει να είναι το «αμοιβή στον κάθε Έλληνα πολίτη ανάλογα με τον ιδρώτα του, την προσφορά του». Τούτο γιατί, πίσω από τα τεχνικο-οικονομικά στοιχεία, η πραγματική αιτία της κρίσης είναι ότι δημιουργήσαμε στη διάρκεια δεκαετιών μια κοινωνία στην οποία άλλοι μοχθούσαν και παρήγαν τον πλούτο και άλλοι απολάμβαναν τα προνόμια της δημιουργίας του – ενώ παράλληλα ασκούσαν και τον απαραίτητο ιδεολογικό και πολιτικό έλεγχο. Δημιουργήσαμε, δηλαδή, ένα «σύστημα» οικονομικής αναποτελεσματικότητας και κοινωνικής αδικίας που μας οδήγησε στη χρεοκοπία. Η κατευθυντήρια αρχή που προανέφερα κινείται στον αντίποδα αυτών των πρακτικών και των αξιών που χρεοκόπησαν τη χώρα.» (http://www.liberal.gr/arthro/51976/apopsi/sunenteuxeis/konstantinos-gatsios-mono-oi-metarruthmiseis-tha-sosoun-ti-chora.html)

Οι διεθνείς εξελίξεις είναι συνάρτηση πολλών παραγόντων. Συμφέροντα κρατών, τεχνολογικές μεταβολές, πολιτικές επιλογές, στρατηγικές μεγάλων δυνάμεων, πολεμικές συγκρούσεις, κοκ, δημιουργούν νέες καταστάσεις, νέα δεδομένα και φυσικά και νέες δυνατότητες. Οι λαοί που έγκαιρα αντιλαμβάνονται τη νέα κατάσταση κάνουν τις επιλογές τους, αξιοποιούν τις νέες ευκαιρίες, προσαρμόζονται και γίνονται παίκτες, ρυθμιστές και παράγοντες της νέας εποχής. Ενεργούν και μόνοι τους και με συμμαχίες, κινητοποιούν όλες τους τις δυνάμεις, δημιουργούν ισχυρό εσωτερικό μέτωπο, θέτουν στόχους. Αντίθετα, οι λαοί που αδρανούν, μεμψιμοιρούν, ομφαλοσκοπούν, χάνονται στο πέρασμα της ιστορίας και είτε εξαφανίζονται, είτε γίνονται ασήμαντοι δορυφόροι άλλων δυνάμεων. Τέσσερα είναι τα κύρια στοιχεία για την επιβίωση ενός λαού, ενός έθνους σε κρίσιμες ιστορικές περιόδους. Η ηγεσία, ο λαός, η παραγωγική οικονομία και οι ισχυροί θεσμοί. Ας τα πάρουμε ένα-ένα.

-Θεσμοί που αντανακλούν μια κοινωνική δυναμική, που λειτουργούν δίκαια και αποτελεσματικά, που εκφράζουν την κοινωνία και χαίρουν της εμπιστοσύνης των πολιτών.

-Παραγωγική οικονομία, που σημαίνει ισχυρή ενδογενής ανάπτυξη με εξωστρεφή χαρακτήρα, με ενσωμάτωση των νέων τεχνολογιών για σταθερή ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της χώρας στη διεθνή αγορά.

-Λαός που έχει αίσθηση της ιστορίας, με ικανότητα συλλογικής δράσης και ισχυρή αυτοπεποίθηση.

-Ηγεσία εμπνευσμένη και υπεύθυνη, που δεν κολακεύει τους πολίτες, αλλά που λέει την αλήθεια όσο πικρή κι αν αυτή είναι, ηγεσία με πνεύμα γενναιοφροσύνης και σχέδιο, ηγεσία που αποτελεί πρότυπο με τα έργα και τα λόγια της.

Στην ιστορία του πελοποννησιακού πολέμου ο Θουκυδίδης αναφέρει το επιχείρημα των Κορινθίων, προκειμένου να πείσουν τους Σπαρτιάτες, ως εξής: «Και εις την πολιτικήν δε, καθώς και εις τας τέχνας, κατ’ ανάγκην το νέον επικρατεί πάντοτε του απηρχαιωμένου…» (Θουκυδίδου Ιστορίαι, τ. Α, μετ. Ελευθέριος Βενιζέλος, ειδική έκδοση από το ΒΗΜΑ, 2016). Οι μεγάλες αλλαγές που ζούμε στη σημερινή εποχή θα επηρεάσουν ριζικά την επόμενη περίοδο. Ο σημερινός πόλεμος είναι κι αυτός πολυδαίδαλος, απρόβλεπτος, αμφίσημος, πολύπτυχος. Αφορά την οικονομία, την κοινωνία, την τεχνολογία, την πολιτική και τους θεσμούς, το άτομο και το σύνολο, τις πεποιθήσεις και τις συμπεριφορές μας.

Η εύκολη λύση είναι όπως πάντα, η κατασκευή κάποιου εξωτερικού εχθρού που διευθύνει στη βάση σχεδίου τους ντόπιους πράκτορες, η εύκολη προσφυγή στην οργή, στην ύβρι, στην άρνηση της κριτικής, στον  παραλογισμό. Ετσι γίνεται συνήθως στην αρχή, αλλά στη χώρα μας το πράγμα πάει να γίνει μόνιμο καθεστώς. Κι αν το παλιό σύστημα απέτυχε παταγωδώς, το νέο υπόσχεται ακόμα μεγαλύτερες αποτυχίες όταν δεν λαμβάνει υπόψη του τα λάθη και τα πάθη του παρελθόντος.

Σήμερα η πολιτική ηγεσία υστερεί, ο λαός είναι απογοητευμένος και διηρημένος, η οικονομία είναι σε διαρκή ύφεση, οι θεσμοί υπολειτουργούν, ο λαϊκισμός επελαύνει. Χρειάζεται συνεπώς ριζική αλλαγή πορείας, νέο πρόγραμμα που θα μας βγάλει στο ξέφωτο. Πρόγραμμα συνολικό, που θα καλύπτει τόσο την οικονομία όσο και την πολιτική, τις συμπεριφορές της διοίκησης, των πολιτών και των συντεχνιών. Για να πείσουμε τους απέξω, πρέπει πρώτα να ξέρουμε τί θέλουμε εμείς μέσα. Εδώ είναι το πρόβλημα. Ξέρουμε τί θέλουμε; Υπάρχει εγχώριο σχέδιο για μια ανάπτυξη νέου τύπου, αφού το παλιό μοντέλο μας έφτασε στην καταστροφή; Δεν υπάρχει τέτοιο σχέδιο, είναι πλέον σαφές. Δεν αναφέρομαι στα τρέχοντα σχέδια των δανειστών, αφού αυτά καλύπτουν μόνον την δημοσιονομική πτυχή για να διασφαλιστεί η ισορροπία των μεγεθών και βεβαίως η αποπληρωμή των δανείων. Δεν αφορούν την ουσία, όλες οι προβλέψεις εξάλλου απέτυχαν. Η ουσία είναι η  ενδογενής ανάπτυξη, με τις αναγκαίες επενδύσεις, την δημιουργία θέσεων εργασίας, την ανασυγκρότηση της οικονομίας, την ανατροπή της σημερινής παρακμής.

Η κρίση όμως δημιούργησε μια νέα κατάσταση, δεν είναι δυνατή πλέον η επιστροφή στο παλιό καθεστώς, τώρα είναι ευκαιρία για υπερβάσεις και όχι για ίντριγκες επιβίωσης του υπάρχοντος πολιτικού προσωπικού και της σημερινής διοικητικής δομής. Η πολιτική και η δημοκρατία, ως ανώτατα συλλογικά αγαθά, χρειάζονται διαρκή κατάκτηση, αξίες, πρότυπα και αποτελέσματα. Ολα αυτά πρέπει να τα ξανασκεφθούμε, να τα συζητήσουμε, να τα πραγματώσουμε.

Προηγείται η νηφάλια και αντικειμενική αξιολόγηση της μέχρι τώρα πορείας και ύστερα η επεξεργασία και αποτύπωση των προτάσεων για την έξοδο από την κρίση.  Ενα εθνικό σχέδιο που να ορίζει σαφείς προτεραιότητες, να εδράζεται σε ένα οκονομικό  μοντέλο ενδογενούς ανάπτυξης προσαρμοσμένο στην ελληνική πραγματικότητα και να προτείνει ρεαλιστικά μέσα για την επίτευξη των στόχων. Ενα είναι όμως βέβαιο: η κατάσταση είναι έκτακτη, η οικονομία καταρρέει, η κοινωνία είναι απαισιόδοξη. Οι προβλέψεις δεν είναι καθόλου ευοίωνες, το εξωτερικό περιβάλλον ασταθές και επικίνδυνο και γι αυτό δεν πρέπει να περιμένουμε κι άλλο, άπρακτοι και άβουλοι. Υπάρχει λοιπόν ο κίνδυνος της  δυστοπίας, όπως εύστοχα επισημαίνει ο καθηγητής Ξ. Κοντιάδης 

Τώρα είναι η ώρα για δράση. Το νέο σχέδιο αφορά το μέλλον, αφορά ολόκληρο το έθνος, ξεπερνά τις κοινωνικές τάξεις και τα συντεχνιακά συμφέροντα. Δεν πρόκειται απλά για θέματα διαχείρισης, φόρων, ταμείων κλπ. Κι αυτό είναι παρήγορο, αφού η ιστορική μας εμπειρία ταυτίζεται με μεγάλα επιτεύγματα όταν ενεργούμε ενωμένοι, σε εθνική βάση. Αυτός (πρόσωπο ή ομάδα) που θα πάρει την πρωτοβουλία εναντίον της παρακμής και θα πείσει την κοινωνία για την αναγκαιότητα των αλλαγών, θα είναι ο ηγέτης της νέας εποχής, θα είναι αυτός που θα ανατρέψει τα δεδομένα και θα εκφράσει την νέα δημιουργική προοπτική. Με σοβαρότητα, με σχέδιο, με φιλοδοξία