Όσο προχωρούν οι κοινωνίες προς το μέλλον, τόσο περισσότερο αυξάνεται η αβεβαιότητα και η ανασφάλεια ως προς την προοπτική, που ανοίγουν οι λαμβανόμενες αποφάσεις στα διάφορα κοινωνικά συστήματα και ιδιαιτέρως στο πολιτικό, του οποίου οι επιλογές δεσμεύουν την κοινωνική πορεία.

Ενισχυτικά σε αυτή την προοπτική λειτουργούν από το ένα μέρος η συνεχώς αυξανόμενη πολυπλοκότητα της πραγματικότητας με την διαρκή παραγωγή νέων δεδομένων και πληροφοριών και από το άλλο μέρος η μεγάλη ταχύτητα της ροής του χρόνου σε συνδυασμό με τα όρια της νοητικής επεξεργασίας της σύνθετης πραγματικότητας από τον άνθρωπο ως άτομο ή ως συλλογικότητα με θεσμικό χαρακτήρα (π.χ. κυβέρνηση κ.λ.π.) και τον πολύ υψηλό βαθμό αλληλεπίδρασης και αλληλεξάρτησης των κοινωνιών σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης με ταυτόχρονη απουσία ρυθμιστικών κανόνων για την δυναμική, που δρομολογείται.

Σε ανάλογο μήκος κύματος ως προς την αβέβαιη και ανασφαλή πορεία των κοινωνιών κινούνται και οι συνθήκες αξιακής παρακμής στις σύγχρονες μαζοποιημένες κοινωνίες, οι οποίες διαπερνώνται από την οπτική του θεάματος ως βασικής παραμέτρου πρόσδωσης νοήματος στη ζωή των ανθρώπων.

Σε αυτό το πλαίσιο το ηθικό φορτίο των αξιών υποκαθίσταται από τα πρότυπα κοινωνικής λειτουργίας, τα οποία εξαντλούνται στην εντύπωση, που προκαλεί ο τρόπος αυτοπαρουσίασης (π.χ. η διαφημιστικού τύπου αξιοποίηση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, όπως το TikTok από πολιτικούς). Δεν λαμβάνονται υπόψη οι παρενέργειες στα ποιοτικά χαρακτηριστικά της ανθρώπινης οντότητας και η εργαλειοποίηση της για την επίτευξη συστημικών στόχων (π.χ. λειτουργικότητα και οικονομική ή πολιτική απόδοση).

Η πραγματικότητα σε παγκόσμιο επίπεδο είναι αποκαλυπτική. Σύμφωνα με μελέτη, που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Geophysical Research Letters στις 15 Ιουνίου 2023, η υπερβολική εξόρυξη υπόγειων υδάτων μετατοπίζει τον άξονα περιστροφής της γης. Αυτό γίνεται αντιληπτό και με την άνοδο της στάθμης των θαλασσών.

Ο επικεφαλής των ερευνητών, που έκαναν την μελέτη, Ki – Weon Seo, καθηγητής στο τμήμα γεωλογίας στο Εθνικό Πανεπιστήμιο της Σεούλ στη Νότια Κορέα, δήλωσε, ότι «ο περιστροφικός άξονας της γης αλλάζει πολύ» και «η μελέτη μας δείχνει, ότι μεταξύ των αιτίων, που σχετίζονται με το κλίμα, η ανακατανομή των υπόγειων υδάτων έχει τον μεγαλύτερο αντίκτυπο στην μετατόπιση του περιστροφικού πόλου».

Η παγκόσμια κοινότητα και οι πολιτικές της ηγεσίες σιωπούν. Δεν αναλαμβάνουν την ευθύνη, που τους αναλογεί, για την ριζική αντιμετώπιση των αιτίων τέτοιων φαινομένων. Αυτό γίνεται ορατό, αν ληφθεί υπόψη η παράκληση της γερμανίδας υπουργού Περιβάλλοντος Steffi Lemke στους γερμανούς πολίτες να διαχειρίζονται λειτουργικά το νερό και να μην υπερκαταναλώνουν. Το πόσιμο νερό και η κατανάλωση του με λογική εξοικονόμησης σημαντικών ποσοτήτων πρέπει να είναι η προτεραιότητα όλων.

Δεν λέγεται όμως, ότι πρέπει να είναι ανάλογη επίσης η οικοδόμηση των σύγχρονων μεγάλων αστικών κέντρων και η αποθήκευση υδάτινων πόρων. Αυτό βέβαια προϋποθέτει διαφορετικό σύστημα κοινωνικής οργάνωσης και λειτουργίας με σημείο αναφοράς κοινωνικές αξίες, που υπηρετούν την βιωσιμότητα του ανθρώπου και της βιοποικιλότητας χωρίς ανισότητες είτε στο εσωτερικό των κοινωνιών είτε μεταξύ τους.

Η πορεία αβεβαιότητας και ανασφάλειας είναι ορατή και σε άλλους τομείς. Ο Volker Türk, Ύπατος Αρμοστής για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (United Nations High Commissioner for Human Rights) προειδοποιεί, ότι η κλιματική αλλαγή απειλεί να μετατραπεί σε «ένα πραγματικά τρομακτικό μέλλον με λιμούς και άλλα δεινά».

Το 2021 αντιμετώπισαν συνθήκες πείνας 828 εκατομμύρια άνθρωποι και η κλιματική αλλαγή θα οδηγήσει σε ανάλογες συνθήκες ανθρωπιστικής κρίσης 80 εκατομμύρια μέχρι τα μέσα του αιώνα, που διανύουμε. Όμως οι πολιτικές ηγεσίες των κοινωνιών και ιδιαιτέρως των ισχυρών οικονομικά, στρατιωτικά και γεωπολιτικά, αντί να συμβάλλουν στην ριζική αντιμετώπιση των γενεσιουργών αιτίων αυτών των συνθηκών, επενδύουν στην αξιοποίηση τους για την αποκόμιση οφέλους.

Ο Γενικός Γραμματέας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών Antonio Guterres τον Ιούνιο του 2023 επεσήμανε, ότι «δεν έχει προηγούμενο» η ανθρωπιστική κρίση στο Σουδάν και εάν δεν υπάρξει «διεθνής υποστήριξη, το Σουδάν θα μπορούσε να εξελιχθεί πολύ γρήγορα σε τόπο αναρχίας, το οποίο θα οδηγούσε όλη την περιοχή στην ανασφάλεια».

Ήδη οι νεκροί ξεπερνούν τις 2.000, ενώ έχουν οδηγηθεί στην προσφυγιά 2,2 εκατομμύρια άνθρωποι. Απαιτούνται δε 3 δισεκατομμύρια δολάρια για φέτος, ώστε να αντιμετωπισθεί η κρίση. Και όμως δεν αναλαμβάνονται οι ευθύνες από την παγκόσμια κοινότητα, αν και οι παρενέργειες (π.χ. μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών) θα πλήξουν και τις ευημερούσες χώρες υποδοχής.

Αλλά και στον πλούσιο Βορρά η ανθρώπινη ζωή «δεν μετράει» μπροστά στο χρήμα. Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι αυτό, που συμβαίνει στην Γερμανία. Με εισήγηση των Πρασίνων, οι οποίοι συμμετέχουν στην κυβέρνηση, διαμορφώθηκε πρόταση για την απαγόρευση διαφημίσεων τροφίμων για παιδιά κάτω των 14 ετών, τα οποία έχουν σε υψηλό βαθμό ζάχαρη, λίπος ή αλάτι. Πρέπει δε να επισημανθεί, ότι το 15% των παιδιών και των νέων στην Γερμανία είναι παχύσαρκα.

Όμως την νομοθέτηση φρενάρουν οι Ελεύθεροι Δημοκράτες (FDP), οι οποίοι συμμετέχουν επίσης στην κυβέρνηση, διότι βλάπτει τις επιχειρήσεις. Το χρήμα είναι πιο σημαντικό από την υγεία και την ζωή.

Γενικότερα οι κοινωνικές αξίες ή ακόμη καλύτερα τα πρότυπα, που τις έχουν υποκαταστήσει, τα οποία δεν διακατέχονται από ηθικό φορτίο με σημείο αναφοράς το ανθρώπινο και το κοινωνικό συμφέρον, λειτουργούν ενισχυτικά για την διαμόρφωση συνθηκών αβεβαιότητας και ανασφάλειας.

Για παράδειγμα από τις 12 έως τις 25 Ιουνίου 2023 πέθαναν στο Μεξικό 104 άνθρωποι λόγω καύσωνα (47 βαθμοί Κελσίου) και αφυδάτωσης. Αναμένεται δε ο επόμενος καύσωνας να εμφανισθεί μετά τις αρχές Ιουλίου. Η κλιματική αλλαγή ήδη δημιουργεί δύσκολα διαχειρίσιμες συνθήκες. Όμως τόσο οι κοινωνίες όσο και οι πολιτικές τους ηγεσίες δεν ενεργοποιούνται σε λειτουργικό χρόνο, επειδή αυτό συνεπάγεται επώδυνες αλλαγές στον τρόπο ζωής και στο σύστημα κοινωνικής οργάνωσης.

Αντί για αυτό καταγράφονται πολύ αρνητικά και επικίνδυνα φαινόμενα. Σύμφωνα με το World Drug Report 2022 του Γραφείου Ελέγχου Ναρκωτικών και Πρόληψης του Εγκλήματος του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (United Nations Office on Drugs and Crime, UNODC) από το 2011 έως το 2021 οι καταναλωτές ναρκωτικών ουσιών από 240 εκατομμύρια αυξήθηκαν σε 296 εκατομμύρια, δηλαδή αύξηση 23%.

Το UNODC προειδοποιεί επίσης για τον κίνδυνο διάδοσης χημικών ναρκωτικών, όπως είναι η μεταμφεταμίνη, η αμφεταμίνη και άλλες ουσίες, όπως τα συνθετικά ναρκωτικά, λόγω της χαμηλής τιμής πώλησης τους.

Ακόμη όμως δεν ευαισθητοποιούνται τόσο το πολιτικό σύστημα όσο και οι κοινωνίες για την άρση των γενεσιουργών αιτίων αυτών των φαινομένων, τα οποία στην προοπτική του χρόνου θα διαμορφώσουν υψηλού βαθμού κοινωνική ρευστότητα, με αποτέλεσμα την δημιουργία κλίματος αβεβαιότητας και ανασφάλειας.

Συμπερασματικά η δυναμική, που αναπτύσσεται, δεν ισορροπεί τις διαστάσεις της πραγματικότητας, που διαμορφώνεται από την ανθρώπινη δραστηριότητα, με τα όρια της λειτουργικής για τον άνθρωπο και την βιοποικιλότητα προοπτικής.

Ταυτοχρόνως γίνεται εμφανές, ότι τα νοητικά εργαλεία, που παράγουν την γνώση και αξιοποιούνται στην διαχείριση της πραγματικότητας, δεν εγγυώνται την ασφαλή και σταθερή πορεία προς το μέλλον, διότι η εξέλιξη είναι δυναμικό μέγεθος και συνεχώς μετασχηματίζει τα δεδομένα.

Όσο δε προχωρά ο άνθρωπος προς το μέλλον, η πραγματικότητα γίνεται όλο και πιο σύνθετη λόγω της συσσώρευσης γνώσεων, με αποτέλεσμα η διαχείριση της να ισορροπεί δύσκολα με την ομαλή και χωρίς αρνητικές παρενέργειες λήψη αποφάσεων στα διάφορα κοινωνικά συστήματα και ιδιαιτέρως στο πολιτικό, που υποτίθεται, ότι εκφράζει το ανθρώπινο και το κοινωνικό συμφέρον.

Αυτά τα δεδομένα δημιουργούν τις προϋποθέσεις, ώστε ο αναγκαίος μακροπρόθεσμος πολιτικός σχεδιασμός σε συνθήκες ταχύτατης ροής του χρόνου να μην ελέγχει την εξέλιξη ως προς τις παρενέργειες στο μέλλον (π.χ. τις παρενέργειες της υπερβολικής εξόρυξης υπόγειων υδάτων κ.λ.π.).

Παράλληλα στο ατομικό επίπεδο διευκολύνεται η εργαλειοποίηση του ανθρώπου, διότι δεν διαθέτει τις αναγκαίες πολυδιάστατες γνώσεις για την ανάλυση και την κατανόηση της πραγματικότητας στην δυναμική προβολή της στο μέλλον, ενώ η ψηφιακή τεχνολογία και ιδιαιτέρως η τεχνητή νοημοσύνη, υποκαθιστούν πολλές διαστάσεις της ανθρώπινης λειτουργίας με την ψηφιακή τους εκδοχή (π.χ. στη Νότια Κορέα συναυλία ορχήστρας είχε μαέστρο ρομπότ).

Με αυτά τα δεδομένα είναι εφικτή η αναίρεση των συνθηκών αβεβαιότητας και ανασφάλειας, που διαπερνούν την πορεία των κοινωνιών προς το μέλλον; Στο πλαίσιο του ισχύοντος συστήματος κοινωνικής οργάνωσης και λειτουργίας σε συνδυασμό με την κυρίαρχη οπτική ως προς τις αξίες, που οριοθετούν την ζωή και τις σχέσεις των ανθρώπων, δεν είναι εύκολο.

Εξάλλου ήδη έχει αρχίσει η σταδιακή «αποδοχή» των επιπτώσεων της πορείας αβεβαιότητας και ανασφάλειας. Όσο όμως συσσωρεύονται τα προβλήματα (π.χ. αύξηση θανάτων λόγω καυσώνων, επισιτιστική κρίση, μείωση των αποθεμάτων υδάτινων πόρων κ.λ.π.), διαμορφώνονται οι προϋποθέσεις για κοινωνικές αναταράξεις και μη ελεγχόμενες εξελίξεις, εάν δεν οικοδομηθούν κοινωνικά κινήματα με οπτική, που προωθεί την κοινωνική συνοχή και την έκφραση του ανθρώπινου και του κοινωνικού συμφέροντος.

Η κοινωνία πολιτών με τις δομές, που διαθέτει και την συνδρομή της επιστημονικής κοινότητας θα μπορούσε να αναλάβει την ευθύνη για την ανάπτυξη γενικευμένου διαλόγου στο κοινωνικό πεδίο με στόχο την ευαισθητοποίηση και ενεργοποίηση των πολιτών με συνεκτική και βιώσιμη οπτική.