Η μεγάλη ταχύτητα της ροής του χρόνου και της εξέλιξης στις σύγχρονες κοινωνίες σε συνδυασμό με τις συνθήκες ζωής, που διαμορφώνονται και τις επιπτώσεις τους στην διαχείριση της πραγματικότητας τόσο στο θεσμικό όσο και στο κοινωνικό πεδίο, επιβάλλουν τον συνεχή επαναπροσδιορισμό των θεσμών ως προς την συμπόρευση τους με την δυναμική, που αναπτύσσεται και τις ανάγκες, που παράγονται, ώστε η κοινωνική πορεία να είναι λειτουργική.
Σε αυτό το πλαίσιο η σχέση της σχολικής λειτουργίας και της κοινωνικής συνοχής πρέπει να επανεξετασθεί, διότι η δυναμική της εξέλιξης έχει διαμορφώσει διαφορετικές συνθήκες σε σύγκριση με το παρελθόν, οι οποίες επιβάλλουν αλλαγές στην λειτουργία τόσο στο θεσμικό όσο και στο κοινωνικό πεδίο.
Το σύστημα κοινωνικής οργάνωσης και λειτουργίας από το ένα μέρος δεν αφήνει τα αναγκαία χρονικά περιθώρια στις οικογένειες για την προώθηση της κοινωνικοποίησης των παιδιών τους, ενώ παράλληλα τα πρότυπα, που έχουν υποκαταστήσει τις κοινωνικές αξίες, δεν συμβάλλουν προς αυτή την κατεύθυνση. Από το άλλο μέρος τα σχολεία επικεντρώνουν την λειτουργία τους στον γνωστικό τομέα και όχι και στην κοινωνική ενσωμάτωση των νέων.
Αν μάλιστα ληφθεί υπόψη η διαρκής άνοδος της νεανικής βίας και εγκληματικότητας ακόμη και στα ανήλικα παιδιά με διάφορες μορφές (κλοπές, ληστείες, βιασμοί, προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειας, σχολικός εκφοβισμός κ.λ.π.) τότε το κενό της σχολικής λειτουργίας σε σχέση με την κοινωνική συνοχή δεν είναι μόνο εμφανές, αλλά επιβάλλει την ανάληψη συγκεκριμένων ευθυνών και από το εκπαιδευτικό σύστημα σε σχέση με την κοινωνικοποίηση των νέων.
Επίσης σημαντικό ρόλο σε αυτή την προσπάθεια θα πρέπει να αναλάβουν οι σύλλογοι γονέων και οι ασχολούμενοι με την τοπική αυτοδιοίκηση, ώστε να ευαισθητοποιηθεί και να ενεργοποιηθεί και η τοπική κοινωνία στο πλαίσιο κοινών δράσεων όλων των φορέων με στόχο να λειτουργεί το σχολείο και ως παράγων κοινωνικοποίησης των νέων και ταυτοχρόνως οικοδόμησης κοινωνικής συνείδησης, η οποία καταλήγει στην ανάληψη ανάλογων ευθυνών.
Βασικές προϋποθέσεις για την επίτευξη της ισορροπίας μεταξύ της σχολικής λειτουργίας και της κοινωνικής συνοχής είναι η προώθηση της οπτικής του διαλόγου, που οικοδομείται με εργαλείο τον ορθολογισμό και της αξιοποίησης της λογικής των συγκλίσεων και των συμβιβασμών ως βασικών εργαλείων για την αποφυγή αντιπαραθέσεων και συγκρούσεων στο κοινωνικό και στο διαπροσωπικό πεδίο, οι οποίες δεν δρομολογούν θετική δυναμική, αλλά προκαλούν στασιμότητα.
Ταυτοχρόνως με αυτό τον τρόπο δημιουργείται θετικό κλίμα για την προετοιμασία των μαθητών να λειτουργούν ως ατομικά και συλλογικά υποκείμενα, τα οποία αναλαμβάνουν την ευθύνη για την λήψη αποφάσεων, που διαμορφώνουν τις συνθήκες βίωσης της πραγματικότητας τόσο στο επίπεδο της τοπικής κοινωνίας αναφοράς τους όσο και ευρύτερα σε εθνικό και ευρωπαϊκό.
Οι συνθήκες όμως, που οριοθετούν την σύγχρονη βιωνόμενη πραγματικότητα στο εθνικό ή στο ευρωπαϊκό πεδίο, έχουν πλανητική αφετηρία. Αυτό σημαίνει, ότι οι μαθητές πρέπει να προετοιμάζονται για την διαχείριση και αντιμετώπιση των πλανητικής εμβέλειας ανισορροπιών (π.χ. κλιματική αλλαγή, μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών, ρύπανση του περιβάλλοντος, επικίνδυνη συρρίκνωση φυσικών πόρων κ.λ.π.) με στόχο την διασφάλιση της βιωσιμότητας του ανθρώπου πέρα από τα όρια του βιολογικού χρόνου.
Το σχολείο, για να μπορέσει να ανταποκριθεί σε αυτό τον στόχο, πρέπει να είναι σε θέση να λειτουργεί ως παράγων ενημέρωσης και ανάλυσης της πολιτισμικής ταυτότητας των ευρωπαϊκών κοινωνιών με στόχο την όσμωση τους και την διαμόρφωση και ευρωπαϊκής ταυτότητας. Βασική προϋπόθεση για την επίτευξη αυτού του στόχου είναι η υλοποίηση κοινών δράσεων μαθητών από περισσότερα ευρωπαϊκά κράτη (π.χ. αναδασώσεις σε συνδυασμό με ευαισθητοποίηση για την ανάγκη αντιμετώπισης των γενεσιουργών αιτίων και των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής κ.λ.π.).
Σε σχέση με την ανάγκη ευρύτερης προσέγγισης και διαχείρισης της πραγματικότητας είναι πολύ σημαντική παράμετρος η ενημέρωση και ανάλυση της πλανητικών διαστάσεων αλληλεπίδρασης και αλληλεξάρτησης των κοινωνιών στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης και των ευθυνών, που αναλογούν στην κάθε κοινωνία και τους πολίτες της.
Τέλος είναι πολύ σημαντική για την οπτική βίωσης της ζωής από τους μαθητές τόσο στο ατομικό όσο και στο κοινωνικό επίπεδο η προσέγγιση και ανάλυση, με την συνδρομή της επιστημονικής κοινότητας, των σύγχρονων αξιών και προτύπων συμπεριφοράς ως προς τους στόχους και τις λειτουργίες, που υπηρετούν και τις δυνατότητες τους να καλύψουν τις σύγχρονες ανάγκες του ανθρώπου.
Σε αυτή την προσπάθεια είναι πολύ σημαντική και αναγκαία η εμπλοκή και των συλλόγων γονέων με στόχο την ενεργοποίηση και της τοπικής κοινωνίας για την πραγματοποίηση κοινών δράσεων, οι οποίες προωθούν την κοινωνική συνοχή. Σε αυτό το πλαίσιο είναι εφικτή στην πράξη και η καλλιέργεια της ενσυναίσθησης και της αλληλοστήριξης των ανθρώπων και όχι ο ανταγωνισμός και ο ατομικισμός σε συνδυασμό με τον μονοδιάστατο καταναλωτισμό για την πρόσδωση νοήματος στην ανθρώπινη ζωή.
Ενισχυτικά για την επίτευξη λειτουργικής ισορροπίας μεταξύ της δραστηριοποίησης των μαθητών στις τοπικές κοινωνίες και της οικοδόμησης της αναγκαίας συνοχής τους μπορεί να συμβάλλει και η εμπλοκή της τοπικής αυτοδιοίκησης με την διάθεση υποδομών και την έκφραση υποστήριξης από το σύνολο των δημοτικών παρατάξεων.
Είναι εφικτή αυτή η οπτική εξισορρόπησης της σχολικής λειτουργίας και της αναγκαίας κοινωνικής συνοχής στα διάφορα επίπεδα, από το τοπικό και το εθνικό μέχρι το ευρωπαϊκό;
Εάν πληρούνται ορισμένες πολιτικές, οργανωτικές και κοινωνικές προϋποθέσεις, τότε είναι υλοποιήσιμη αυτή η οπτική. Οι προϋποθέσεις είναι:
- Το πολιτικό σύστημα και ιδιαιτέρως η εκάστοτε κυβερνητική του εκδοχή να μην διέπονται από την λογική της κομματοκρατίας και της χρησιμοποίησης αυτής της μορφής κοινωνικών διεργασιών για την αποκόμιση κομματικού οφέλους.
- Η προσαρμογή του εκπαιδευτικού συστήματος στις ανάγκες, που προκύπτουν από αυτή την λειτουργία. Αυτό σημαίνει οργανωτικές αλλαγές με την ενεργοποίηση και άλλων ειδικοτήτων προσωπικού, όπως κοινωνιολόγων και ψυχολόγων και την διεύρυνση των εκπαιδευτικών στόχων με την οικοδόμηση κοινωνικής συνοχής και την λειτουργία των μαθητών και αυριανών πολιτών ως ατομικών και συλλογικών υποκειμένων.
- Η προώθηση αυτής της οπτικής και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ήδη σε ορισμένες χώρες υπάρχουν σχολεία, που έχουν αυτό τον προσανατολισμό, όπως στη Γερμανία και πιο συγκεκριμένα στο Speyer το Gymnasium am Kaiserdom.
Σε πρώτη φάση ας τοποθετηθούν τα κόμματα και ιδιαιτέρως η κυβέρνηση, εάν θεωρούν αναγκαία την οικοδόμηση κοινωνικής συνοχής σε βάθος χρόνου με την διεύρυνση των στόχων της λειτουργίας των σχολείων. Τις ευθύνες, που τους αναλογούν, πρέπει να αναλάβουν επίσης οι κοινωνικές δομές, όπως είναι οι σύλλογοι γονέων και οι θεσμοί της τοπικής αυτοδιοίκησης, πριν είναι ανέφικτος ο απαραίτητος αναπροσανατολισμός.