Οι εξελίξεις, όπως καταγράφονται τον τελευταίο καιρό, στην πολιτική λειτουργία και την δυνατότητα διαχείρισης τόσο παγκόσμιας εμβέλειας προβλημάτων (π.χ. κλιματική αλλαγή, μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών κ.λ.π.) όσο και εθνικών ανισορροπιών (π.χ. κοινωνικές ανισότητες, πυρκαγιές κ.λ.π.) σε λειτουργικό χρόνο, αναδεικνύουν την ανερχόμενη παγκόσμια κρίση εμπιστοσύνης σε σχέση με την ακολουθούμενη πορεία, η οποία γίνεται αισθητή με την άνοδο της ακροδεξιάς εθνικιστικής οπτικής.
Παράλληλα γίνεται εμφανής η απουσία των πολιτών από τους θεσμούς σχεδιασμού και ενεργού συμμετοχής στην πραγματοποίηση της πορείας. Οι πολίτες λειτουργούν ως θεατές με συναισθηματικό φορτίο στις αντιδράσεις τους, ενώ παράλληλα καλούνται να συμβάλλουν στην διαχείριση των προβλημάτων, χωρίς να διαμορφώνουν και να καταθέτουν την δική τους πρόταση.
Αυτές οι συνθήκες δείχνουν την απουσία κοινωνικών κινημάτων, στο πλαίσιο των οποίων αναπτύσσεται δυναμική με οργανωμένη μορφή από ένα μεγάλο αριθμό πολιτών, με στόχο να προωθήσουν ή να αποτρέψουν κάποια κοινωνική αλλαγή κινούμενοι με οπτική διασφάλισης του κοινωνικού συμφέροντος.
Η βιωνόμενη πραγματικότητα είναι αποκαλυπτική. Από την αρχή της χρονιάς μέχρι το τέλος Αυγούστου 2023 οι καμένες εκτάσεις στην Ελλάδα είναι πάνω από 1.500.000 στρέμματα. Με τις πυρκαγιές παράγονται επικίνδυνα μικροσωματίδια, τα οποία αιωρούνται στην ατμόσφαιρα διανύοντας μεγάλες αποστάσεις και με την εισπνοή τους από τον άνθρωπο μπορούν να φτάσουν μέχρι τους πνεύμονες και την κυκλοφορία του αίματος και να προκαλέσουν βλάβες σε διάφορα όργανα.
Ενώ ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (World Health Organization) θεωρεί, ότι ασφαλής μέση τιμή 24ώρου είναι τα 10 μικρογραμμάρια ανά κυβικό μέτρο, στην Άρτα ήταν 111 μικρογραμμάρια στη 1 το μεσημέρι και στα Ιωάννινα 80 μικρογραμμάρια στις 4 το απόγευμα (επιστημονική ομάδα ΠΑΝΑΚΕΙΑ του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών). Από την πυρκαγιά στην Πάρνηθα τα αιωρούμενα μικροσωματίδια, που παρήχθησαν, έφτασαν τα 100 μικρογραμμάρια.
Σύμφωνα δε με ανάλυση διεθνούς ομάδας επιστημόνων για το κλίμα στο πλαίσιο του World Weather Attribution Initiative η κλιματική αλλαγή αύξησε τον κίνδυνο πυρκαγιών από 20% έως 50%.
Και ενώ αυτές οι επικίνδυνες ανισορροπίες απειλούν ακόμη και την ποιότητα και την διάρκεια της ζωής των πολιτών, σύμφωνα με το αναθεωρημένο Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ) στο πλαίσιο της μετάβασης της ελληνικής οικονομίας στην κλιματική ουδετερότητα οι στόχοι, που τίθενται, θα επιτευχθούν ανάλογα με τις δημοσιονομικές δυνατότητες στήριξης επενδύσεων και καταναλωτικών δαπανών ύψους 164,9 δισεκατομμυρίων ευρώ έως το 2030.
Ουσιαστικά η αντιμετώπιση των γενεσιουργών αιτίων της κλιματικής αλλαγής, όπως είναι τα χρησιμοποιούμενα ορυκτά καύσιμα για την παραγωγή ενέργειας, δεν είναι καθόλου διασφαλισμένη. Μόνο που οι πολίτες δεν είναι επαρκώς ενημερωμένοι, ώστε να διαμορφώσουν γνώμη και να την εκφράσουν.
Αυτές οι συνθήκες στην σύγχρονη πραγματικότητα της παγκοσμιοποίησης, της υψηλού βαθμού πολυπλοκότητας, της μαζοποίησης των κοινωνιών στα μεγάλα αστικά κέντρα με τα εκατομμύρια κατοίκους και της περιθωριοποίησης των πολιτών σε σχέση με την λήψη πολιτικών αποφάσεων, που αφορούν και δεσμεύουν την ζωή τους και την πορεία προς το μέλλον, καθιστούν αναγκαία την οικοδόμηση κοινωνικών κινημάτων, τα οποία θα λειτουργούν χωρίς πολιτικές εξαρτήσεις και θα αναδεικνύουν και θα εκφράζουν το κοινωνικό και το ανθρώπινο συμφέρον.
Αυτό σημαίνει, ότι τα κοινωνικά κινήματα πρέπει να οριοθετούν την δραστηριοποίηση τους με σημείο αναφοράς την δημοκρατική λειτουργία και την νομιμοποίηση τους μέσα από διαδικασίες διαλόγου στις τοπικές κοινωνίες. Μόνο με αυτό τον τρόπο είναι εφικτή η ανάδειξη και έκφραση του κοινωνικού και του ανθρώπινου συμφέροντος, χωρίς να ακολουθούνται ηθικολογικές οπτικές, όπως κάνουν πολιτικά πρόσωπα και κόμματα, τα οποία επικαλούνται την ανθρώπινη ζωή ως ύψιστη προτεραιότητα από το ένα μέρος, αλλά από το άλλο δεν διαμορφώνουν βιώσιμες συνθήκες ζωής, ώστε να μην απειλείται (π.χ. ανυπαρξία προληπτικών πολιτικών για το φαινόμενο των πυρκαγιών με αποτέλεσμα την παραγωγή μικροσωματιδίων σε υπερβολική ποσότητα με πολύ αρνητικές και επικίνδυνες επιπτώσεις στον ανθρώπινο οργανισμό).
Ακόμη η πραγματικότητα, που δημιουργείται μετά την πυρκαγιά στην Πάρνηθα είναι πολύ σκληρή, διότι οι συνθήκες, που διαμορφώνονται, θα έχουν πολλά προβλήματα. Θα αυξηθούν τα πλημμυρικά φαινόμενα και η θερμοκρασία (Δημήτρης Ζιακόπουλος, μετεωρολόγος στην Kathimerini.gr, 25.8.2023) με επιπτώσεις στην οικονομία, στην λειτουργία των τοπικών κοινωνιών και στην υγεία των ανθρώπων. Είναι δε χρήσιμο να αναφερθεί, ότι η απώλεια δασικών εκτάσεων περιορίζει σημαντικά την δυνατότητα απομάκρυνσης του διοξειδίου του άνθρακα από την ατμόσφαιρα, αφού κάθε δένδρο απορροφά περίπου 21 κιλά διοξειδίου του άνθρακα ετησίως. Και αυτά τα νέα δεδομένα απαιτούν την οργανωμένη ενεργοποίηση των πολιτών για την αντιμετώπιση τους με οπτική διασφάλισης του ανθρώπινου και του κοινωνικού συμφέροντος, διότι δεν λαμβάνονται λειτουργικές πολιτικές αποφάσεις στο σωστό χρόνο.
Επίσης η συμμετοχή των πολιτών σε κοινωνικά κινήματα συμβάλλει στην καλλιέργεια της οπτικής ανάληψης της κοινωνικής ευθύνης και στην λειτουργία τους ως ατομικών και συλλογικών υποκειμένων.
Προϋπόθεση για αυτά βέβαια είναι η συστηματική και πολυδιάστατη ενημέρωση και η διαμόρφωση θέσεων με εργαλεία τον ορθολογισμό και την αξιοποίηση της επιστημονικής γνώσης σε διαδικασίες διαλόγου στις τοπικές κοινωνίες. Πολύ σημαντική παράμετρος επίσης είναι και η συνεργασία με κοινωνικά κινήματα σε υπερεθνικό επίπεδο. Στην σύγχρονη εποχή της παγκοσμιοποίησης τα προβλήματα είναι πλανητικών διαστάσεων και οι κοινωνίες αλληλοεξαρτώνται και επηρεάζουν η μια την άλλη (π.χ. οικονομική αλληλεπίδραση και αλληλεξάρτηση, κλιματική αλλαγή και οι παγκοσμίων διαστάσεων επιπτώσεις της κ.λ.π.).
Με αυτά τα δεδομένα διαμορφώνονται οι προϋποθέσεις για την ανάπτυξη διαλόγου μεταξύ των κοινωνικών κινημάτων και του πολιτικού συστήματος σε θεσμοθετημένες διαδικασίες, ώστε να ασκείται εμπροσθοβαρής κριτική στις προτάσεις των κομμάτων, είτε διαχειρίζονται κυβερνητική εξουσία είτε κινούνται στο επίπεδο της αντιπολίτευσης.
Η οικοδόμηση κοινωνικών κινημάτων με αυτά τα χαρακτηριστικά θα κάνει πολύ πιο αποτελεσματική την λειτουργία της κοινωνίας πολιτών, ενώ ταυτοχρόνως θα συμβάλλει στην αποκατάσταση ισχυρής κοινωνικής συνοχής και θα δρομολογήσει την πρόσδωση ουσιαστικού περιεχομένου στην πολιτική λειτουργία, διότι οι πολίτες θα λειτουργούν ως ατομικά και συλλογικά υποκείμενα.
Παράλληλα θα ανακοπεί η μέχρι τώρα διευρυνόμενη κρίση εμπιστοσύνης σε πλανητικό επίπεδο, η οποία οδηγεί σε αποσταθεροποιητικές πολιτικές επιλογές τους πολίτες με τον προσανατολισμό σε μη δημοκρατικές πολιτικές οπτικές.