Η εμπειρική προσέγγιση και ανάλυση των κοινωνικών συνθηκών δείχνουν, ότι διαμορφώνονται μη συμβατές με την βιωσιμότητα και την ευημερία χωρίς ανισότητες ισορροπίες στα διάφορα πεδία κοινωνικής και ατομικής λειτουργίας και βίωσης της πραγματικότητας, όπως στον χώρο της οικονομίας, στις διαπροσωπικές και κοινωνικές σχέσεις, στην υγεία, στις κλιματικές συνθήκες, στο γεωπολιτικό επίπεδο και σε πολλούς άλλους τομείς.
Παράλληλα είναι εμφανές, ότι η πολιτική διαχείριση της δυναμικής της εξέλιξης αδυνατεί να ελέγχει τις επιπτώσεις, που έχει και ακόμη χειρότερο είναι ο μη προσανατολισμός στην αποτελεσματική αντιμετώπιση των γενεσιουργών αιτίων της οικοδόμησης μη συμβατών με την βιωσιμότητα και την ευημερία ισορροπιών.
Και ενώ αυτά τα δεδομένα δεν έχουν συνειδητοποιηθεί ακόμη από τους πολίτες σε πλανητικό επίπεδο, ώστε να αναπτυχθεί κοινωνική δυναμική, η οποία θα επηρεάσει και θα ενεργοποιήσει το πολιτικό σύστημα για την οικοδόμηση λειτουργικών ισορροπιών, που θα είναι συμβατές με την βιωσιμότητα και την ευημερία των κοινωνιών, οι δισεκατομμυριούχοι του πλανήτη προετοιμάζονται για την αντιμετώπιση τεκτονικών διαστάσεων απειλών και μη βιώσιμων συνθηκών.
Η κλιματική αλλαγή και οι επιπτώσεις της (πλημμύρες, ξηρασίες, καύσωνες κ.λ.π.), η συρρίκνωση των φυσικών πόρων, η αυξανόμενη παραγωγή πυρηνικών όπλων, η αύξηση των πολεμικών συγκρούσεων σε συνδυασμό με την ανυπαρξία ενός λειτουργικού παγκόσμιου συστήματος ασφαλείας και γενικότερα οι συνθήκες ανισορροπίας και αβεβαιότητας σε παγκόσμιο επίπεδο «σπρώχνουν» τους δισεκατομμυριούχους στην αναζήτηση τρόπων και μέσων επιβίωσης.
Στο τέλος του 2023 ήλθε στην επιφάνεια, ότι ο Mark Zuckerberg (Facebook) έχτιζε ένα φρούριο αξίας 100 εκατομμυρίων δολαρίων θαμμένο κάτω από το ράντσο του στη Χαβάη με δικές του προμήθειες ενέργειας και τροφίμων. Την ίδια οπτική έχουν και άλλοι δισεκατομμυριούχοι, όπως ο Sam Altman (OpenAI), ο Peter Thiel (PayPal) και ο Frank Vandersloot (από τον τομέα ευεξίας).
Έχει δε ενδιαφέρον η επισήμανση του Rod Drury, διευθύνοντος συμβούλου στην νεοζηλανδική εταιρεία λογιστικού λογισμικού Xero, ότι οι Αμερικανοί δισεκατομμυριούχοι «αντιμετωπίζουν την Νέα Ζηλανδία ως μια μικρή τρύπα για να ξεφύγουν».
Η οικονομική ελίτ έχει φτάσει στο σημείο να φαντασιώνεται, ότι η ίδια δεν θα πληγεί από τις μη συμβατές με την βιωσιμότητα ισορροπίες, για την δημιουργία των οποίων έχει συμβάλλει στον ύψιστο βαθμό.
Ανάλογες συνθήκες σε σχέση με την ευημερία χωρίς ανισότητες διαμορφώνονται στο πλαίσιο της διαχείρισης της γήρανσης των ανεπτυγμένων κοινωνιών και της αντιμετώπισης της δημογραφικής κρίσης, που προκαλείται.
Στην Ελλάδα με 11 εκατομμύρια πληθυσμό τα 5 εκατομμύρια είναι άνω των 50 ετών. Οι γεννήσεις μειώθηκαν κατά 11%, ενώ στην Ευρώπη κατά 9%. Προβλέπεται δε, ότι έως το 2050 η μείωση του πληθυσμού θα κυμανθεί στο 1.500.000. Ειδικότερα κάτω των 65 ετών θα είναι 1.800.000 άτομα.
Οι προτάσεις των πολιτικών για την διαχείριση αυτής της ανισορροπίας εξαντλούνται στην στήριξη της οικογένειας, στην ενίσχυση του εργατικού δυναμικού, στην διαχείριση της γήρανσης και κυρίως στην διασφάλιση της ποιότητας ζωής και στην προώθηση της ανάπτυξης. Οι γενικολογίες και οι εξαγγελίες χωρίς τεκμηρίωση, η οποία λαμβάνει υπόψη τα όρια των κοινωνικών συστημάτων, δεν έχουν όμως προοπτική. Δηλαδή μέχρι τώρα δεν είχαν αυτές τις προτεραιότητες, όσοι διαχειρίσθηκαν κυβερνητική εξουσία;
Εξάλλου η πραγματικότητα κινείται προς εντελώς διαφορετική κατεύθυνση. Σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ το 26,3% του πληθυσμού (δηλαδή 2.722.000 άτομα) βρίσκονται σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού, αν και τα τελευταία τρία χρόνια κατεγράφη οικονομική ανάπτυξη 16,4%, ενώ ο μέσος όρος στην Ευρωπαϊκή Ένωση ήταν 9,9%. Αυτό γίνεται πολύ εμφανές, αν ληφθεί υπόψη, ότι στις 22.1.2024 στην Ελλάδα 400 γραμμάρια βρεφικό γάλα κόστιζε 14,33 ευρώ σε σούπερ μάρκετ. Στην Φιλανδία η ίδια συσκευασία κοστίζει 7,12 ευρώ και στην Σουηδία 5 ευρώ. Ακόμη και με μείωση της τιμής κατά 20% θα κοστίζει 11,46 ευρώ. Με άλλα λόγια θα είναι πολύ ακριβό.
Έχει δε μεγάλο ενδιαφέρον, ότι δεν γίνεται καμία αναφορά στον αξιακό κοινωνικό προσανατολισμό, ο οποίος διαπερνάται από την οπτική της ευμάρειας και όχι της ευημερίας χωρίς ανισότητες, ενώ παράλληλα κυριαρχεί η λογική της κοινωνίας του θεάματος, στο πλαίσιο των οποίων εξαντλείται ο ελεύθερος χρόνος. Αυτό σημαίνει, ότι το πρόβλημα είναι πολύ πιο σύνθετο και σχετίζεται με το σύστημα κοινωνικής οργάνωσης και λειτουργίας.
Το δημογραφικό πρόβλημα δεν καταγράφεται μόνο στην Ελλάδα. Το 2023 στη Γαλλία γεννήθηκαν 678.000 παιδιά, δηλαδή 7% λιγότερα από το 2022 και 20% λιγότερα από το 2010.
Για την αντιμετώπιση του προβλήματος προτείνεται η έγκαιρη διαπίστωση και αντιμετώπιση του με εξέταση της παραγωγικότητας των ανδρών και των γυναικών και την ιατρική του διαχείριση. Επίσης η καταβολή πιο υψηλών επιδομάτων σε πατέρες και μητέρες, όπως από 400 ευρώ τον μήνα να αυξηθεί στο 70% των μηνιαίων εσόδων για 6 μήνες. Στην Γαλλία όμως οι γυναίκες δεν συμφωνούν με την διπλή επιβάρυνση μητέρας και εργαζόμενης.
Η γήρανση των κοινωνιών στην Ευρώπη είναι μια ανισορροπία, που θα εντείνεται συνεχώς και θα αυξάνονται οι παρενέργειες σε πολλούς τομείς και ιδιαιτέρως στον τομέα της κοινωνικής ασφάλισης και της φροντίδας των ηλικιωμένων.
Για παράδειγμα στην Γερμανία σύμφωνα με το Statistisches Bundesamt (Ομοσπονδιακή Στατιστική Υπηρεσία) από 1,6 εκατομμύρια εργαζόμενους στον τομέα φροντίδας των ηλικιωμένων πριν από την πανδημία του Covid-19 έως το 2049 θα χρειασθούν 2,15 εκατομμύρια λόγω της ανοδικής πορείας της γήρανσης, δηλαδή αύξηση κατά το ένα τρίτο (από 280.000 έως 690.000 περισσότεροι εργαζόμενοι).
Η γήρανση καταγράφεται και στην Ελλάδα, όμως δεν υπάρχουν μελέτες από κρατικούς φορείς και στοιχεία για τις ανάγκες σε προσωπικό φροντίδας ηλικιωμένων και τις παρενέργειες τόσο στο κοινωνικό όσο και στο οικονομικό πεδίο.
Στο πολιτικό επίπεδο οι θέσεις των κομμάτων και οι αποφάσεις της κυβέρνησης δεν αναιρούν τα γενεσιουργά αίτια της διαμόρφωσης μη συμβατών με την βιωσιμότητα και την ευημερία των κοινωνιών ισορροπιών.
Στην Ελλάδα σύμφωνα με έρευνα της ICAP-CRIF οι πρώτες 500 εταιρείες αύξησαν την κερδοφορία τους το 2022 κατά 75,5% στα 25,1 δισεκατομμύρια ευρώ από 14,3 δισεκατομμύρια το 2021. Με την ακολουθούμενη οικονομική πολιτική αυξάνονται μεν τα επιδόματα, όμως πριμοδοτείται ο πληθωρισμός της απληστίας των επιχειρήσεων. Πολύ χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η αύξηση της τιμής του ελαιολάδου κατά 58% (η δεύτερη μεγαλύτερη στην Ευρωπαϊκή Ένωση) καθώς και η τιμή του βρεφικού γάλατος 400 γραμμάρια κοστίζουν 14,33 ευρώ.
Ουσιαστικά δεν υπάρχει κοινωνική πολιτική και παράλληλα ενισχύεται η φτώχεια και η διεύρυνση των κοινωνικών ανισοτήτων, ενώ υποσκάπτεται ο όποιος σχεδιασμός για την αντιμετώπιση του δημογραφικού προβλήματος.
Και ενώ αυτά συμβαίνουν, σύμφωνα με άρθρο στο Vima online στις 22.1.2024 οι δυο πρώην πρωθυπουργοί Γ. Παπανδρέου και Α. Τσίπρας συζητούν για την δυνατότητα «συμμαχίας ή συνασπισμού του προοδευτικού κόσμου». Θα ήταν πολύ πιο λειτουργικό και χρήσιμο να ασχοληθούν με τον αναγκαίο επαναπροσδιορισμό της λειτουργίας των κομμάτων σε σχέση με την οικοδόμηση συμβατών με την βιωσιμότητα και την ευημερία των κοινωνιών ισορροπιών. Και αυτό ισχύει για το σύνολο του πολιτικού συστήματος.
Ειδάλλως η δημοκρατία τίθεται σε κίνδυνο. Το πιστοποιούν η άνοδος του AfD (Alternative für Deutschland) στην Γερμανία και οι παρενέργειες πιθανής εκλογής του Donald Trump στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής. Όσο για την Ευρωπαϊκή Ένωση αναμένεται άνοδος της επιρροής των λαϊκιστικών ακροδεξιών εθνικιστικών κομμάτων στις ευρωεκλογές και του ευρωσκεπτικισμού. Το πολιτικό σύστημα στην Ευρώπη θα έχει μεγάλη ευθύνη για μια τέτοια εξέλιξη.
Οι προϋποθέσεις για την διαμόρφωση συμβατών με την βιωσιμότητα και την ευημερία ισορροπιών είναι ζωτικής σημασίας ανάγκη να πληρούνται χωρίς τακτικισμούς και επικοινωνιακή οπτική. Ο χρόνος «τρέχει» και ο προσανατολισμός στην υπέρβαση των δεδομένων της μέχρι τώρα πολιτικής διαδρομής πρέπει να γίνει άμεσα.
Στην θέση του συστημικού πραγματισμού (μονοδιάστατος προσανατολισμός στην λειτουργικότητα και οικονομική απόδοση των κοινωνικών συστημάτων) επείγει να οικοδομηθεί η οπτική του πολιτικού ρεαλισμού με σημείο αναφοράς όμως το ανθρώπινο και το κοινωνικό συμφέρον.
Ο σχεδιασμός της πορείας προς το μέλλον πρέπει να είναι μακροπρόθεσμος και να υπερβαίνει τον βιολογικό χρόνο δύο ή και τριών γενεών, ενώ παράλληλα θα στηρίζεται στην επιστημονική γνώση ως προς πιθανές αρνητικές παρενέργειες, ώστε να διασφαλίζονται η βιωσιμότητα και η ευημερία.
Επίσης είναι πολύ σημαντική προϋπόθεση η εντατικοποίηση του πολιτικού διαλόγου και η αναζήτηση κοινών αφετηριών για την επίτευξη συνέχειας στο επίπεδο της διακυβέρνησης. Ταυτοχρόνως είναι αναγκαίος ο διάλογος του πολιτικού συστήματος με την κοινωνία πολιτών, ώστε να συμπορεύεται και η κοινωνία ενσυνειδήτως με την δυναμική της εξέλιξης.
Βέβαια βασική προϋπόθεση είναι η αντιμετώπιση των πολιτών ως ατομικών και συλλογικών υποκειμένων και όχι ως ψηφοφόρων μαζοποιημένης κοινωνίας, η οποία μπορεί εύκολα να χειραγωγηθεί με την κατάλληλη επικοινωνιακή πολιτική.
Παράλληλα είναι ζωτικής σημασίας ανάγκη η αποκατάσταση άλλων ισορροπιών στην σχέση, που διαμορφώνεται μεταξύ των πολιτών και των συνθηκών, που οικοδομούνται στο πλαίσιο της εξέλιξης στους διάφορους τομείς κοινωνικής δραστηριοποίησης (π.χ. ψηφιοποίηση), οι οποίες τους εργαλειοποιούν, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι επιπτώσεις στα ποιοτικά τους χαρακτηριστικά.
Η «εξίσωση», που διαμορφώνεται με όλες αυτές τις προϋποθέσεις, είναι σύνθετη και δύσκολα διαχειρίσιμη. Πρέπει όμως να επιλυθεί σε λειτουργικό χρόνο. Για να επιτευχθεί αυτό, η πολιτική σκέψη και λειτουργία επιβάλλεται να οριοθετούνται από την δυναμική της εξέλιξης στην προοπτική του χρόνου και από τις ανάγκες, που δημιουργούνται και το αξιακό τους φορτίο με σημείο αναφοράς το ανθρώπινο και το κοινωνικό συμφέρον και όχι από την ίδια οπτική, με την οποία έγινε η διαχείριση της πραγματικότητας στο παρελθόν.
Η βιωσιμότητα και η ευημερία χωρίς ανισότητες διασφαλίζουν την προοπτική στην ανθρώπινη πορεία προς το μέλλον και αποτελούν βασικές προϋποθέσεις για την ανάπτυξη λειτουργικής κοινωνικής δυναμικής.