Είναι πλέον εμφανές και σε σημαντικό βαθμό βιώνεται ακόμη και στην καθημερινότητα των πολιτών, ότι η πορεία, που ακολουθεί η δυναμική της εξέλιξης σε όλους τους τομείς δραστηριοποίησης των κοινωνιών, παράγει ανισορροπίες, οι οποίες δεν ελέγχονται ούτε σε εθνικό ούτε σε πλανητικό επίπεδο.
Παράλληλα η αλληλεπίδραση και αλληλεξάρτηση τόσο των κοινωνικών συστημάτων (π.χ. οικονομικό, εργασιακό, υγείας κ.λ.π.) όσο και των κοινωνιών μεταξύ τους σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης είναι πολύ ισχυρή, με αποτέλεσμα να αναπτύσσεται λόγω των ανισορροπιών δυναμική κρίσης, η οποία στο πλαίσιο του σύγχρονου τρόπου κοινωνικής οργάνωσης και λειτουργίας από το ένα μέρος αποσταθεροποιεί την συνοχή είτε στο εσωτερικό τους είτε στις μεταξύ τους σχέσεις και από το άλλο μέρος διαμορφώνει συνθήκες υψηλής ρευστότητας και αβεβαιότητας σε σχέση με την πορεία προς το μέλλον.
Η εμπειρική αποτύπωση της πραγματικότητας με μερικά παραδείγματα είναι πολύ αποκαλυπτική. Το πρώτο από αυτά έχει σχέση με την ψηφιακή τεχνολογία και ιδιαιτέρως με την τεχνητή νοημοσύνη και την αξιοποίηση τους στους διάφορους τομείς κοινωνικής δραστηριοποίησης.
Σύμφωνα με έρευνα του ταμείου ασφάλισης Krankenkasse DAK-Gesundheit και της Πανεπιστημιακής Κλινικής Hamburg-Eppendorf (UKE) στην Γερμανία, η οποία δημοσιοποιήθηκε τον Φεβρουάριο του 2024, περίπου το ένα τέταρτο των νέων ηλικίας 10 έως 17 ετών χρησιμοποιούν υπερβολικά επικίνδυνα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (π.χ. TikTok, Instagram, WhatsApp).
Οι επικίνδυνες ανισορροπίες, που δημιουργούνται και δεν περιορίζονται μόνο στην Γερμανία (οι νέοι λειτουργούν ανάλογα σε όλο τον πλανήτη), είναι πολλές, από την άσκηση επιρροής με τις διαφημίσεις μέχρι την αρνητική επίδραση στην σίτιση και την πρόκληση συμπτωμάτων κατάθλιψης. Επίσης είναι δύσκολο να αντιληφθεί ένας νέος, ποια είδηση είναι αληθινή και ποια παρουσιάζει μια πλασματική πραγματικότητα.
Αυτομάτως τίθεται το ερώτημα, τι σημαίνουν αυτά τα ευρήματα για την πολιτική και την κοινωνική διαχείριση της πραγματικότητας, τα οποία παράγει το σύστημα κοινωνικής οργάνωσης και λειτουργίας με τον τρόπο αξιοποίησης της ψηφιακής τεχνολογίας.
Έχει δε ιδιαίτερο ενδιαφέρον, ότι το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ (World Economic Forum) στο Davos στην Ελβετία ενέταξε τον κίνδυνο αξιοποίησης της τεχνητής νοημοσύνης για την παραπληροφόρηση στους 10 μεγαλύτερους κινδύνους για την επόμενη 2ετία 2024 – 2025. Οι παραγόμενες επικίνδυνες ανισορροπίες βέβαια είναι πολύ περισσότερες.
Η πρώτη είναι, ότι η τεχνητή νοημοσύνη συμβάλλει στην επιτάχυνση του κοινωνικού μετασχηματισμού και στην διεύρυνση των διαστάσεων των συντελούμενων αλλαγών. Δηλαδή αυξάνει την πολυπλοκότητα της πραγματικότητας, ενώ παράλληλα προσδίδει μεγαλύτερη ταχύτητα στην δυναμική της εξέλιξης με τα συνεχώς προστιθέμενα νέα δεδομένα στη ροή του χρόνου.
Επίσης μειώνονται οι θέσεις εργασίας, ενώ οι δημιουργούμενες λόγω της τεχνητής νοημοσύνης είναι λιγότερες. Όμως η μείωση των εργαζόμενων θα έχει αρνητικές επιπτώσεις στην κατανάλωση με παρενέργειες την διεύρυνση των ανισοτήτων και την μείωση των κερδών των επιχειρήσεων. Ουσιαστικά θα διαμορφωθούν οι προϋποθέσεις για κοινωνικές αναταράξεις.
Παράλληλα θα συρρικνωθεί η κοινωνική πολιτική. Ακόμη μια παρενέργεια της ψηφιοποίησης των διαδικασιών σε πολλούς τομείς είναι η διεύρυνση της διαγενεακής απόστασης (π.χ. οι ηλικιωμένοι ήδη έχουν μεγάλο πρόβλημα στην διεκπεραίωση οικονομικών συναλλαγών με ηλεκτρονικό τρόπο και πολλά άλλα).
Είναι εμφανές, ότι καθοριστικό ρόλο για το εύρος των ανισορροπιών λόγω της τεχνητής νοημοσύνης θα παίξει ο τρόπος αξιοποίησης της και οι στοχεύσεις του. Η ψηφιακή τεχνολογία μπορεί να προσφέρει πολλά στον άνθρωπο, αν αξιοποιηθεί με σημείο αναφοράς το κοινωνικό και το ανθρώπινο συμφέρον.
Το δεύτερο παράδειγμα αναφέρεται στην κλιματική αλλαγή και στην αντιμετώπιση αυτής της ανισορροπίας, η οποία απειλεί την βιωσιμότητα του ανθρώπου και της βιοποικιλότητας.
Σύμφωνα με την έκθεση για τους κινδύνους της κλιματικής αλλαγής European Climate Risk Assessment της υπηρεσίας European Environment Agency της Ευρωπαϊκής Ένωσης η Ευρώπη δεν είναι προετοιμασμένη για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και των κινδύνων, που είναι ήδη ορατοί και βιώνονται από τους πολίτες, όπως οι ξηρασίες και οι καύσωνες, οι πλημμύρες, οι πυρκαγιές και οι βαριές οικονομικές επιπτώσεις (π.χ. πλημμύρες στην Θεσσαλία το 2023).
Το αποτέλεσμα θα είναι οι αλλαγές στο φυσικό περιβάλλον (π.χ. θαλάσσια οικοσυστήματα), εξαφάνιση πολλών ειδών, αρνητικές επιπτώσεις στον γεωργικό τομέα και κίνδυνοι για την ανθρώπινη υγεία και ζωή. Και ενώ η δυναμική της εξέλιξης, της οποίας η κατεύθυνση είναι προϊόν ανθρώπινων επιλογών, διαμορφώνει επικίνδυνες συνθήκες ανισορροπίας, η αντιμετώπιση τους τόσο στο πολιτικό όσο και στο κοινωνικό πεδίο είναι ανεπαρκής.
Τέλος το τρίτο παράδειγμα «έρχεται» όχι μόνο να πιστοποιήσει με πολύ αιχμηρό τρόπο την παραγωγή επικίνδυνων ανισορροπιών στο πλαίσιο της δυναμικής της εξέλιξης, αλλά ταυτοχρόνως να αναδείξει το μέγεθος της ευθύνης, που έχουν οι κοινωνικοί θεσμοί και ιδιαιτέρως το πολιτικό και το οικονομικό σύστημα για την διαμόρφωση επικίνδυνων συνθηκών ακόμη και για την ανθρώπινη ζωή.
Το 2023 σε σύγκριση με το 2022 αυξήθηκαν κατά 30% οι προειδοποιήσεις στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού System Safety Gate για επικίνδυνα καλλυντικά, που διατίθενται στην αγορά. Συγκεκριμένα το 2023 έγιναν στις ευρωπαϊκές χώρες 3.412 προειδοποιήσεις.
Η οπτική της κοινωνίας του θεάματος και τα μαζικά διοχετευόμενα ανάλογα πρότυπα είναι σε πλήρη «άνθιση», η ανθρώπινη ζωή όμως τίθεται σε κίνδυνο. Περιττό να αναφερθεί, ότι τα καλλυντικά ρυπαίνουν και το περιβάλλον.
Οι αιτίες της παραγωγής επικίνδυνων ανισορροπιών στο πλαίσιο της δυναμικής της εξέλιξης είναι πολυδιάστατες και άπτονται του συστήματος οργάνωσης και λειτουργίας των κοινωνιών.
Βασική αιτία είναι ο μη επαρκώς μακροπρόθεσμος σχεδιασμός της εξέλιξης σε συνδυασμό με την πολύ αργή διαχείριση του χρόνου και την μη προληπτική οπτική της πολιτικής διαχείρισης της δυναμικής, που αναπτύσσεται, ως προς τις πιθανές ανισορροπίες, που μπορεί να παραχθούν.
Πολύ σημαντική αιτία επίσης είναι η μη λειτουργική και βιώσιμη ισορροπία των κριτηρίων λήψης αποφάσεων και της παραγόμενης πραγματικότητας. Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η κυριαρχία του συστημικού πραγματισμού (δηλαδή κυρίαρχος στόχος η λειτουργικότητα και οικονομική απόδοση του συστήματος) ως κριτηρίου και όχι ο προσανατολισμός στο κοινωνικό και στο ανθρώπινο συμφέρον.
Στο ίδιο μήκος κύματος ως αιτία παραγωγής ανισορροπιών κινείται και η μη πολυδιάστατη, υπεύθυνη και σε βάθος ενημέρωση των πολιτών με την ενεργοποίηση των δομών της κοινωνίας πολιτών ως εκπροσώπων τους σε συνδυασμό με την μη ενεργό συμμετοχή σε διαδικασίες διαλόγου με την επιστημονική κοινότητα και το πολιτικό σύστημα στις τοπικές κοινωνίες, ώστε να γνωρίζουν επαρκώς τις διαστάσεις της σύγχρονης πολύπλοκης πραγματικότητας, όταν κάνουν επιλογές και παίρνουν αποφάσεις, που οριοθετούν το μέλλον.
Επίσης πολύ αρνητική παράμετρος είναι η καθαρά εκτελεστική λειτουργία των μαζοποιημένων κοινωνιών με σημείο αναφοράς τα μαζικά διοχετευόμενα μονοδιάστατα καταναλωτικά πρότυπα και στόχο την διασφάλιση της λειτουργικότητας και οικονομικής απόδοσης του συστήματος κοινωνικής οργάνωσης και λειτουργίας, αντί να προωθείται η ενεργοποίηση των πολιτών ως ατομικών και συλλογικών υποκειμένων στους διάφορους τομείς δραστηριοποίησης τους.
Τέλος τα αίτια ολοκληρώνονται με την αδυναμία των κοινωνιών να υπερβούν τα «εθνικά όρια» και στο πλαίσιο της παγκοσμιοποιημένης πραγματικότητας να συνεργασθούν και να αντιμετωπίσουν τις πλανητικής εμβέλειας ανισορροπίες με ανάλογο σχεδιασμό για την άρση των γενεσιουργών αιτίων (π.χ. ανισότητες μεταξύ των κοινωνιών σε συνδυασμό με την κλιματική αλλαγή και τις προκαλούμενες από αυτά μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών).
Για την ριζική αντιμετώπιση των γενεσιουργών αιτίων των παραγόμενων ανισορροπιών στο πλαίσιο της δυναμικής της εξέλιξης είναι εμφανές, ότι πρέπει να γίνουν βαθιές τομές και αλλαγές στον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας των κοινωνιών τόσο στο εσωτερικό τους όσο και στις μεταξύ τους σχέσεις, οι οποίες θα προκαλέσουν δομικών διαστάσεων μεταρρυθμίσεις στον τρόπο ζωής και στην βιωνόμενη πραγματικότητα.
Ο προσανατολισμός και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του πολιτικού συστήματος από το ένα μέρος και των πολιτών στις σύγχρονες μαζοποιημένες και με εκτελεστική οπτική κοινωνίες από το άλλο μέρος δεν προκαλούν αισιοδοξία. Επιβαρυντικά λειτουργεί και η μεγάλη ταχύτητα της δυναμικής της εξέλιξης, η οποία επιβάλλει ανάλογη οπτική και δυνατότητα στην λήψη αποφάσεων και την πραγμάτωση τους για την αποκατάσταση βιώσιμων ισορροπιών. Αυτό ακόμη δεν είναι εφικτό τόσο στο πολιτικό όσο και στο κοινωνικό πεδίο.
Ανεξάρτητα όμως από τις δυσκολίες οι κοινωνίες πρέπει σε λειτουργικό χρόνο να απαλλαγούν από τα γενεσιουργά αίτια της παραγωγής ανισορροπιών στο πλαίσιο της δυναμικής της εξέλιξης. Άλλος βιώσιμος «δρόμος» δεν υπάρχει.