Η προσέγγιση και ανάλυση της πραγματικότητας δείχνει, ότι διαπερνάται από δομικών διαστάσεων ανισότητες και ανισορροπίες, οι οποίες υποσκάπτουν την συνοχή των κοινωνιών. Παράλληλα διαμορφώνονται συνθήκες ρευστότητας με πολύ αρνητικές παρενέργειες, που επιδρούν στην πολιτική και κοινωνική διαχείριση της δυναμικής, που αναπτύσσεται και οριοθετεί τις εξελίξεις στην προοπτική του χρόνου.
Αυτό επιβεβαιώνεται και από τις προτεραιότητες, που τέθηκαν στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ ( World Economic Forum) στο Davos στην Ελβετία για το 2024, στο οποίο για 54η φορά συναντήθηκαν εκπρόσωποι επιχειρήσεων παγκοσμίων διαστάσεων με πολιτικούς, επιστήμονες και εκπροσώπους από τον κοινωνικό χώρο για να συζητήσουν για τα σύγχρονα θέματα, που δρομολογούν πολύ έντονο προβληματισμό για την πορεία των κοινωνιών.
Φέτος συμμετέχουν επίσης η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ursula von der Leyen, ο Γενικός Γραμματέας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών Antonio Guterres και ο Ουκρανός Πρόεδρος Wolodymyr Selenskyj. Βασικός στόχος της συνάντησης αυτής της χρονιάς είναι η οικοδόμηση εμπιστοσύνης για την διαχείριση παγκόσμιων κρίσεων και προκλήσεων, όπως είναι οι πόλεμοι, οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και οι κίνδυνοι από την μη σωστή ενημέρωση.
Οι πόλεμοι ή οι επιθέσεις σε εμπορικά πλοία στην Ερυθρά Θάλασσα επιδρούν στην παγκόσμια οικονομία και στο εμπόριο. Η κλιματική αλλαγή, η τεχνητή νοημοσύνη και οι επιπτώσεις τους, καθώς και οι εκλογές σε 50 χώρες (μεταξύ τους οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής και η Ινδία) διαμορφώνουν συνθήκες ρευστότητας. Αυτά ήταν τα πιο σημαντικά θέματα προς συζήτηση φέτος στο Davos.
Πριν από την έναρξη του Φόρουμ στο Davos η Μη Κυβερνητική Οργάνωση Oxfam δημοσιοποίησε στοιχεία, σύμφωνα με τα οποία από το 2020 μέχρι σήμερα οι 5 πιο πλούσιοι άνθρωποι στον κόσμο διπλασίασαν τις περιουσίες τους (+114%).
Παράλληλα τονίζεται, ότι οι κυβερνήσεις δεν πρέπει να επηρεάζονται από τους «μεγιστάνες του πλούτου» στην φορολογική τους πολιτική. Η φορολόγηση τους θα μπορούσε να εισφέρει στα ταμεία των κρατών περίπου 1,8 τρισεκατομμύρια δολάρια ετησίως.
Ουσιαστικά η δυναμική, που αναπτύσσεται στο πλαίσιο του συστήματος οργάνωσης και λειτουργίας των κοινωνιών στον οικονομικό τομέα, διευρύνει τις ανισότητες. Σύμφωνα με τα στοιχεία, που κατέθεσε η Oxfam, συνολικά 5 δισεκατομμύρια άνθρωποι έγιναν φτωχότεροι.
Στην Ελλάδα σύμφωνα με στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ το 26,3% του πληθυσμού, δηλαδή 2.722.000 άτομα, βρίσκονται σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού. Είναι η δεύτερη ευρωπαϊκή χώρα μετά την Βουλγαρία (32,2%) με πολύ υψηλό ποσοστό. Ο κίνδυνος για τα παιδιά 17 ετών και κάτω είναι ακόμα υψηλότερος με 28,1%.
Αυτές οι συνθήκες δημιουργούν τις προϋποθέσεις για την συρρίκνωση της κοινωνικής συνοχής. Ιδιαιτέρως στους νέους διαπιστώνεται σε πολλούς τομείς δραστηριοποίησης, διότι το μέλλον είναι αβέβαιο και με υψηλό κίνδυνο έντονης βίωσης των επιπτώσεων των ανισοτήτων και των ανισορροπιών. Το πρόβλημα διογκώνεται ακόμη περισσότερο λόγω των προτύπων, που διαπερνούν τις κοινωνικές σχέσεις, τα οποία εμφορούνται από τον μονοδιάστατο καταναλωτισμό και την εντύπωση, που προκαλείται στους άλλους με την εμφάνιση και την δύναμη επιβολής ενός ατόμου, ώστε να οικοδομείται η κοινωνική του αποδοχή.
Δεν είναι τυχαία η έξαρση της νεανικής βίας στην Ελλάδα. Σύμφωνα με στοιχεία της Ελληνικής Αστυνομίας τους πρώτους 11 μήνες του 2023 έγιναν 579 συλλήψεις ανηλίκων για πρόκληση σωματικών βλαβών, 73 αντιμετωπίζουν κακουργήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας (βιασμοί, απόπειρες βιασμών, ασέλγειες, συκοφαντική δυσφήμηση) και πολλοί άλλοι εμπλέκονται σε κλοπές, πλαστογραφίες, ανθρωποκτονίες κ.λ.π.
Αυτές οι συνθήκες δεν πιστοποιούν μόνο το κενό αξιών με ηθικό φορτίο, αλλά δείχνουν επίσης την αδυναμία των θεσμών να αναλάβουν κοινωνικό ρόλο (π.χ. σχολεία) και την μη ύπαρξη και ενεργοποίηση ισχυρών δομών της κοινωνίας πολιτών στις τοπικές κοινωνίες. Με αυτά τα δεδομένα το διαδίκτυο και η ευρεία χρήση του συμβάλλουν στην αύξηση της βίας και την αποδυνάμωση της κοινωνικής συνοχής. Η εικονική εκδοχή της πραγματικότητας στο πλαίσιο του διαδικτυακής επικοινωνίας αποδυναμώνει τις κοινωνικές σχέσεις και την καλλιέργεια της ενσυναίσθησης.
Στην συρρίκνωση της κοινωνικής συνοχής συμβάλλει και το πολιτικό σύστημα με την δημιουργία ανισορροπιών και ανισοτήτων είτε με τις αποφάσεις του ως διαχειριστή κυβερνητικής εξουσίας είτε στο πλαίσιο της επικοινωνιακής διαχείρισης της πολιτικής.
Όταν η πολιτική επικοινωνία στηρίζεται στην διέγερση του συναισθήματος των πολιτών για την αποκόμιση πολιτικού οφέλους, υποσκάπτεται η κοινωνική συνοχή, διότι δεν είναι εφικτός ο διάλογος και η διαβούλευση, που έχουν ως βασικό εργαλείο τον ορθολογισμό. Το ίδιο καταγράφεται συχνά και στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Αρκεί να ληφθούν υπόψη οι τίτλοι, που χρησιμοποιούνται στην αρθογραφία και θα γίνει αμέσως αντιληπτή η προσπάθεια διέγερσης του συναισθήματος.
Πολύ σημαντικό ρόλο για την απαλλαγή από συνθήκες ανισορροπιών και ανισοτήτων και παράλληλα οικοδόμηση ισχυρής κοινωνικής συνοχής θα μπορούσε να διεκπεραιώσει η κοινωνία πολιτών με τις δομές (Μη Κυβερνητικές Ογανώσεις), που διαθέτει στους διάφορους τομείς δραστηριοποίησης (π.χ. περιβάλλον, υγεία, πολιτισμό κ.λ.π.) και την δικτύωση τους ανάλογα με την θεματική τους αναφορά τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό και ευρύτερα παγκόσμιο επίπεδο.
Οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, εάν δεν λειτουργούν ως προέκταση των κομμάτων, στο πλαίσιο των δικτύων αποκτούν ακόμη περισσότερη δύναμη και αποτελεσματικότητα στην προώθηση του κοινωνικού συμφέροντος και ταυτοχρόνως συμβάλλουν στην οικοδόμηση της κοινωνικής συνοχής.
Με αυτό τον τρόπο διαμορφώνονται οι προϋποθέσεις για την ενεργοποίηση διαδικασιών διαβούλευσης τόσο στις τοπικές κοινωνίες με τους πολίτες όσο και με το πολιτικό σύστημα με στόχο την προώθηση του κοινωνικού συμφέροντος και την μείωση των ανισοτήτων και των ανισορροπιών όχι μόνο στο εσωτερικό των κοινωνιών αλλά και μεταξύ τους.
Βέβαια η ολιστική προσέγγιση και διαχείριση της πραγματικότητας τόσο στο κοινωνικό (ΜΚΟ και δίκτυα) όσο και στο πολιτικό επίπεδο είναι βασική προϋπόθεση για την επίτευξη των στόχων, που τίθενται (π.χ. σχετικά με την διαχείριση της κλιματικής αλλαγής, την αντιμετώπιση θεμάτων δημόσιας υγείας, την οικονομία, την καταπολέμηση της φτώχειας κ.λ.π.), διότι οι διάφοροι τομείς δραστηριοποίησης επιδρούν ο ένας στον άλλο και αλληλοεξαρτώνται (π.χ. κλιματική αλλαγή με υγεία και οικονομία κ.λ.π.).
Είναι περιττό να τονισθεί, ότι η ισχυρή κοινωνία πολιτών με την συνδρομή και της επιστημονικής κοινότητας ως δεξαμενής σκέψης και γνώσεων διασφαλίζει και την ουσιαστική λειτουργία της δημοκρατίας.
Τέλος πολύ σημαντικό ρόλο θα μπορούσε να παίξει και το σχολείο στο μέτρο, που αναλαμβάνει να διεκπεραιώσει και την κοινωνική του διάσταση στο τοπικό επίπεδο, με την πραγματοποίηση κοινωνικών δράσεων των μαθητών σε συνεργασία με τις δομές της κοινωνίας πολιτών. Αυτής της μορφής δραστηριότητες καλλιεργούν την κοινωνική συνείδηση και την ενσυναίσθηση.
Η οικοδόμηση κοινωνικής συνοχής προϋποθέτει την ενεργοποίηση όλων και αυτή η προοπτική απαιτεί πολύ δουλειά και χρόνο, ο οποίος βέβαια με τα σημερινά δεδομένα είναι οριακός, διότι το σύστημα κοινωνικής οργάνωσης και λειτουργίας δεν αφήνει πολλά περιθώρια. Η διασφάλιση της κοινωνικής συνοχής όμως είναι επιτακτική ανάγκη, η οποία θα γίνεται πιο πιεστική, όσο προχωρούμε προς το μέλλον και η διαχείριση της πολύπλοκης πραγματικότητας θα δυσκολεύει πολύ.