Την 1η Νοέμβρη 2022 κυκλοφόρησε το περιοδικό Apotheken Umschau αυτού του μήνα, το οποίο εκδίδουν οι γερμανοί φαρμακοποιοί και είναι αφιερωμένο στην κλιματική και στην ενεργειακή κρίση, ενώ αναλύει με πολύ απλό και κατανοητό τρόπο, πως μπορούν να βοηθήσουν όλοι οι πολίτες στην αντιμετώπιση τους.
Βέβαια μπορεί αυτός να είναι ο στόχος, αναδεικνύεται όμως ταυτοχρόνως ο πολύ ουσιαστικός ρόλος του ανθρώπου στο πλαίσιο της πολιτισμικής του διαδρομής στην διαμόρφωση επικίνδυνων ανισορροπιών ακόμη και με απλές επιλογές, που άπτονται της καθημερινότητας.
Για παράδειγμα η παραγωγή χαρτιού δεν είναι φιλική προς το περιβάλλον ούτε και ουδέτερη κλιματικά. Για 500 φύλλα χαρτιού Α4 χρειάζονται 5,5 κιλά ξύλο, 130 κιλά νερό, δηλαδή μια μπανιέρα γεμάτη νερό και 13 KWh ηλεκτρική κατανάλωση, δηλαδή 10 ώρες στέγνωμα μαλλιών με πιστολάκι.
Αυτό το απλό παράδειγμα δείχνει εμφατικά, ότι τα προβλήματα, που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα με την κλιματική αλλαγή και τις ανισορροπίες στους διάφορους τομείς δραστηριοποίησης των κοινωνιών, έχουν άμεση σχέση με την πολιτισμική της διαδρομή και τον μη ελεγχόμενο τρόπο ζωής ως προς την μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα του.
Η πραγματικότητα σε πλανητικό επίπεδο είναι αποκαλυπτική. Στην Αίγυπτο, που πραγματοποιήθηκε η Παγκόσμια Διάσκεψη για το Κλίμα (COP27) του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, η Αλεξάνδρεια απειλείται με βύθιση λόγω της διάβρωσης των εδαφών και της ανόδου της στάθμης της θάλασσας, την οποία προκαλεί η κλιματική αλλαγή.
Το 2050 σύμφωνα με τον ΟΗΕ το ένα τρίτο της πόλης είτε θα καλυφθεί από την θάλασσα είτε δεν θα είναι κατοικήσιμο. Αυτό θα αναγκάσει 1,5 από τα 6 εκατομμύρια κατοίκους της να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους, ενώ θα χαθούν 194.000 θέσεις εργασίας.
Γενικότερα στη Μεσόγειο η στάθμη της θάλασσας μπορεί να καταγράψει άνοδο έως 1 μέτρο. Αυτό σημαίνει, ότι θα υπάρξουν ανάλογες προβληματικές συνθήκες και σε άλλες περιοχές της Μεσογείου με αρνητικές παρενέργειες στην Ευρωπαϊκή Ένωση, διότι θα αυξηθούν κάθετα οι μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την συνοχή των κοινωνιών υποδοχής. Και οι χώρες προέλευσης βέβαια θα έχουν οικονομικές επιπτώσεις.
Επίσης σύμφωνα με την έκθεση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για το κλίμα τα τελευταία 8 χρόνια ήταν τα πιο θερμά, που έχουν καταγραφεί μέχρι τώρα.
Ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Antonio Guterres στην παρέμβαση του στη διάσκεψη προειδοποίησε, ότι «ο πλανήτης μας βρίσκεται σε πορεία προς την επίτευξη σημείων καμπής, που θα καταστήσουν το κλιματικό χάος μη αναστρέψιμο».
Σε έκθεση του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού (World Meteorological Organization, WMO) επισημαίνεται, ότι η ξηρασία στην Ανατολική Αφρική είναι η μεγαλύτερη των τελευταίων 40 ετών και περίπου 19 εκατομμύρια άνθρωποι ήδη υποφέρουν από επισιτιστική κρίση. Με άλλα λόγια δημιουργείται ένα εκρηκτικό μίγμα, τις παρενέργειες του οποίου θα βιώσουν και άλλες χώρες, που ακόμη δεν υφίστανται με την ίδια οξύτητα τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.
Σε έκθεση δε, που συντάχθηκε για την Αίγυπτο και την Μεγάλη Βρετανία από τον Nicholas Stern, οικονομολόγο καθηγητή στο London School of Economics, και παρουσιάσθηκε στην Διάσκεψη για το Κλίμα (6 – 18 Νοεμβρίου 2022), τονίζεται, ότι το ποσό των 2 τρισεκατομμυρίων δολαρίων είναι αναγκαίο για να μπορέσουν οι αναπτυσσόμενες χώρες να μειώσουν τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου με επενδύσεις στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας και να αντιμετωπίσουν τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, όπως είναι τα ακραία καιρικά φαινόμενα.
Η οικονομική βοήθεια στις φτωχές αναπτυσσόμενες χώρες για την κάλυψη των αναγκών μετάβασης σε καθαρές μορφές ενέργειας ουσιαστικά βοηθάει και τις πλούσιες ανεπτυγμένες χώρες, διότι αντιμετωπίζεται συνολικά και αποτελεσματικά η κλιματική αλλαγή.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την Ελλάδα έχει έκθεση του WWF Ελλάς, η οποία δημοσιοποιήθηκε στην Διάσκεψη για το Κλίμα (COP 27) του ΟΗΕ στην Αίγυπτο με τίτλο «Πολιτικά και θεσμικά κενά προς την κλιματική ουδετερότητα».
Σύμφωνα με αυτή την έκθεση η Ελλάδα είναι πρώτη σε παραβιάσεις περιβαλλοντικού δικαίου στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Επίσης στην Ελλάδα ουσιαστικά δεν λειτουργεί το σύστημα περιβαλλοντικών επιθεωρήσεων, ενώ υπάρχει βαθιά εξάρτηση από το ορυκτό αέριο και μακροχρόνιες συμβάσεις με πετρελαϊκές εταιρείες για εξόρυξη ορυκτών καυσίμων.
Ακόμη παρά την καταδικαστική απόφαση από το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης το 2020 η Ελλάδα συνεχίζει την εγκατάλειψη των περιοχών Natura 2000, ενώ καταγράφεται σοβαρά μειωμένη διαφάνεια σε σχέση με την διαχείριση της κλιματικής κρίσης από τις επιχειρήσεις.
Και ενώ διαμορφώνονται αυτές οι συνθήκες σε σχέση με την κλιματική αλλαγή και την αντιμετώπιση της στην προοπτική του χρόνου, στο ίδιο μήκος κύματος κινείται και η σχέση του ανθρώπου με τα τεχνουργήματα του, η οποία δημιουργεί νέα δεδομένα ως προς τα ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά της ανθρώπινης οντότητας στο πλαίσιο της ακολουθούμενης πολιτισμικής διαδρομής.
Ήδη η επιστήμη της εμβιομηχανικής (Bioengineering) ασχολείται με τις παρεμβάσεις στην ανθρώπινη εξέλιξη, όπως είναι τα τεχνητά οστά και τα βοηθήματα για τις αισθήσεις (π.χ. για την όραση και την ακοή).
Επίσης τα κινητά τηλέφωνα και οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές θα παίξουν καθοριστικό ρόλο στην διαμόρφωση του ανθρώπινου είδους την 1000ετία, που διανύουμε. Θα συμβάλλουν στη δημιουργία ενός όντος με κυρτή πλάτη, φαρδύ λαιμό, χέρι με κλίση, δεύτερο πακέτο βλεφάρων για την πρόληψη υπερβολικής έκθεσης στο φως, πιο χοντρό κρανίο και μικρότερο εγκέφαλο.
Περιττό να αναφερθούν οι γενικότερες επιδράσεις και διαφοροποιήσεις στην οπτική της κοινωνικής και πολιτικής λειτουργίας των πολιτών του μέλλοντος, στο μέτρο που αποκτά διαχειρίσιμα όρια η κλιματική αλλαγή και αποφεύγεται το «κλιματικό χάος», στο οποίο αναφέρθηκε ο Antonio Guterres. Ο κίνδυνος ολοκληρωτικής εργαλειοποίησης τους στα διάφορα κοινωνικά συστήματα είναι πλέον ορατός, ενώ παράλληλα η τεχνητή νοημοσύνη διευρύνει συνεχώς την παρουσία της στο χώρο της εργασίας (και όχι μόνο) αναλαμβάνοντας εργασιακούς ρόλους.
Είναι εμφανές, ότι τόσο η κλιματική αλλαγή όσο και οι παραγόμενες ανισορροπίες στην δυναμική της εξέλιξης εκτός από την σύνδεση τους με τις επιπτώσεις του μη λειτουργικά μακροπρόθεσμου σχεδιασμού έχουν βαθύτατη σχέση και με την πολιτισμική πορεία και τον τρόπο ζωής του ανθρώπου.
Βασικό χαρακτηριστικό είναι η μη λειτουργική διαχείριση του φυσικού περιβάλλοντος, στο πλαίσιο της οποίας αντιμετωπίζεται η φύση ως εμπόρευμα και πρώτη ύλη για την ανάπτυξη οικονομικών δραστηριοτήτων και την αποκόμιση οικονομικού οφέλους. Παράλληλα η συνεχώς αυξανόμενη ταχύτητα της εξέλιξης σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης με την συμβολή της επιστημονικής γνώσης και των τεχνολογικών της εφαρμογών και ιδιαιτέρως της τεχνητής νοημοσύνης δρομολογεί υψηλού βαθμού πολυπλοκότητα, η οποία δεν είναι εύκολα διαχειρίσιμη σε πραγματικό χρόνο, με αποτέλεσμα την παραγωγή περισσότερων ανισορροπιών και αβεβαιότητας.
Για αυτό οι πολίτες βιώνουν την πραγματικότητα χωρίς να γνωρίζουν την κατεύθυνση της πορείας και την διακινδύνευση, που συνεπάγονται οι επιλογές στα διάφορα κοινωνικά συστήματα και ιδιαιτέρως στο πολιτικό. Εξάλλου κυριαρχεί η οπτική του βιολογικού χρόνου για την πραγμάτωση των καλλιεργούμενων προσδοκιών στο επικοινωνιακό πεδίο, οπότε η μακροπρόθεσμη πορεία και οι ανάλογες συνθήκες ζωής δεν ενδιαφέρουν.
Η προσέγγιση και η βίωση της πραγματικότητας για τον απλό πολίτη εξαντλείται στην εικονική παρουσίαση και στην ανάλογη «βίωση» της και στην χρησιμοποίηση των τεχνουργημάτων, που παράγει η επιστημονική γνώση, χωρίς να εξετάζονται οι παρενέργειες στην ανθρώπινη οντότητα στην προοπτική του χρόνου.
Όλες αυτές οι παράμετροι της πολιτισμικής πορείας και του τρόπου ζωής των ανθρώπων διαμορφώνουν πολύ ρευστές συνθήκες, οι οποίες επιδρούν και στα ποιοτικά χαρακτηριστικά τους, με αποτέλεσμα να σχετικοποιείται ακόμη και το σύστημα των κοινωνικών αξιών, που προσδίδουν νόημα και προοπτική στην πορεία προς το μέλλον.
Αυτό σημαίνει, ότι οι ποιοτικές αλλαγές θα εντείνονται και ο άνθρωπος του μέλλοντος θα απέχει πολύ από την οντότητα, που έχει σήμερα. Για παράδειγμα πολλούς από τους ρόλους του θα τους διεκπεραιώνουν ρομπότ. Η τεχνητή νοημοσύνη θα υποκαταστήσει πολλές ανθρώπινες διαστάσεις. Αρκεί βέβαια να αναχαιτισθεί η κλιματική αλλαγή και να αποκατασταθούν βιώσιμες συνθήκες.
Είναι αυτό εύκολο, όταν το Ινστιτούτο για την Έρευνα των Κλιματικών Επιπτώσεων του Potsdam (Potsdam-Institut für Klimafolgenforschung) στη Γερμανία τονίζει, ότι δεν αρκεί μόνο η παραίτηση από την συνεχή οικονομική ανάπτυξη, αλλά πρέπει να υπάρξει και αλλαγή της ισχύουσας οπτικής παραγωγής και κατανάλωσης τροφίμων έως το τέλος αυτού του αιώνα; Ιδιαιτέρως η κατανάλωση κρέατος πρέπει να μειωθεί δραστικά.
Με βάση τις σύγχρονες κοινωνικές αξίες του μονοδιάστατου υλικού ευδαιμονισμού και τον κυρίαρχο ρόλο του καταναλωτισμού και του βιολογικού χρόνου ως ορίου για την ευημερία αυτό είναι ανέφικτο. Αν συνυπολογισθεί και ο πολύ αργός τρόπος λειτουργίας του πολιτικού συστήματος χωρίς επαρκώς μακροπρόθεσμη οπτική, τότε διαμορφώνονται συνθήκες αβεβαιότητας και ανασφάλειας.