Η νεανική βία τα τελευταία χρόνια είναι σε ανοδική πορεία. Ιδιαιτέρως ανησυχητικό είναι, ότι αυτή η διαπίστωση καταγράφεται σε ηλικίες, οι οποίες ακόμη κινούνται στην περίοδο διαμόρφωσης κοινωνικής συνείδησης και κοινωνικής ενσωμάτωσης, με αποτέλεσμα την μη οικοδόμηση τους και την δημιουργία κλίματος ανασφάλειας και υψηλού βαθμού συρρίκνωση της εμπιστοσύνης στους κοινωνικούς θεσμούς, στο πλαίσιο των οποίων οριοθετείται η κατεύθυνση της κοινωνικής πορείας. Ανάλογες συνθήκες διαμορφώνονται γενικότερα στις κοινωνικές σχέσεις (όπως στην περίπτωση ενδοοικογενειακής βίας) και στην γεωπολιτική δυναμική.
Η πραγματικότητα είναι αποκαλυπτική. Σύμφωνα με στοιχεία της Ελληνικής Αστυνομίας (ΕΛΑΣ) κάθε ημέρα συλλαμβάνονται 18 ανήλικοι για εγκληματικές πράξεις, όπως είναι ανθρωποκτονίες, βιασμοί, ληστείες, εκβίαση, ναρκωτικά, προσβολή γενετήσιας αξιοπρέπειας, πορνογραφία ανηλίκων και εμπρησμοί. Το πρώτο 4μηνο του 2023 η αστυνομία χειρίσθηκε 1.693 υποθέσεις με δράστες 2.117 ανηλίκους.
Το 2020 η αστυνομία χειρίσθηκε 4.354 υποθέσεις με 5.031 κατηγορούμενους. Το 2021 οι υποθέσεις ήταν 4.775 με 5.755 κατηγορούμενους και το 2022 οι υποθέσεις έφτασαν τις 5.433 με 6.628 κατηγορούμενους. Η ακολουθούμενη πορεία είναι ανοδική και προκαλεί μεγάλη ανησυχία.
Τα θύματα των ανήλικων νεαρών «εγκληματιών» είναι συχνά ανήλικοι. Σχεδόν 2 ανήλικα άτομα είναι θύματα ληστείας, κλοπής ή απόπειρας κλοπής κάθε ημέρα. Τα τελευταία 3 χρόνια καταγράφηκαν από την ΕΛΑΣ 907 υποθέσεις σωματικών βλαβών σε ανηλίκους. Περιττό να γίνει αναφορά και στο Bullying στα σχολεία, το οποίο δεν καταγράφεται επαρκώς, ώστε να υπάρχουν στατιστικά στοιχεία.
Εκείνο όμως, που προκαλεί μεγάλη ανησυχία, είναι η μη αναζήτηση των κοινωνικών αιτίων της νεανικής βίας και η αντιμετώπιση τους. Τόσο το ανθρώπινο όσο και το κοινωνικό συμφέρον επιβάλλουν την ενεργοποίηση των θεσμών και του πολιτικού συστήματος για την καταγραφή των αιτίων και τον σχεδιασμό και την πραγμάτωση της απαλλαγής από αυτά.
Οι νέοι άνθρωποι, που αναπτύσσουν βίαιη συμπεριφορά με εγκληματικές προεκτάσεις, δεν γεννιούνται εγκληματίες. Οι κοινωνικές συνθήκες διαμορφώνουν θετικό πεδίο για την ευδοκίμηση της βίας στις κοινωνικές σχέσεις.
Ήδη από την παιδική ηλικία δεν οικοδομείται η κοινωνική ευθύνη και η ενσυναίσθηση στα σχολεία, ώστε τα παιδιά να ευαισθητοποιούνται και να συναισθάνονται τα προβλήματα των συνομηλίκων τους και όχι μόνο. Ο μονοδιάστατος ατομικισμός και η ανταγωνιστική λογική, που καλλιεργούνται, πριμοδοτούν την οπτική της ισχύος για την επιβολή απόψεων και όχι τον διάλογο και την αποδοχή απόψεων, οι οποίες τεκμηριώνονται με την λογική και γίνονται αποδεκτές, διότι συνυπολογίζεται και η γενικότερη προοπτική, που ανοίγεται για την κοινωνική ομάδα και όχι μόνο για το άτομο.
Αυτή η οπτική στην προοπτική του χρόνου μετατρέπει την βία σε μέσο επίλυσης διαφορών στους διάφορους τομείς δραστηριοποίησης του ανθρώπου. Πολύ αντιπροσωπευτικό παράδειγμα είναι η οπαδική βία, η οποία οδηγεί νεαρά άτομα ακόμη και σε εγκληματικές πράξεις, όπως την αφαίρεση της ζωής φιλάθλων άλλων ομάδων (π.χ. στον ποδοσφαιρικό αγώνα της ΑΕΚ με την Dinamo Zagreb από την Κροατία).
Γενικότερα οι κοινωνικές συνθήκες διαμορφώνουν τις προϋποθέσεις για την ανάπτυξη της βίας. Οι ανισότητες στο κοινωνικό πεδίο σε συνδυασμό με την ισχύ και λειτουργία του «μέσου» ως εργαλείου για την επίτευξη των ατομικών στόχων σε σχέση με την ανέλιξη των νέων στους διάφορους τομείς δραστηριοποίησης οδηγούν επίσης στην καλλιέργεια οπτικών βίας.
Εξάλλου η μη παραγωγή συνεκτικών κοινωνικών αξιών στο πλαίσιο της συμβίωσης στις τοπικές κοινωνίες σε συνδυασμό με την οπτική του θεάματος ως μέσου πρόσδωσης νοήματος στη ζωή των ανθρώπων δεν συμβάλλουν στην καλλιέργεια στάσεων, οι οποίες στηρίζονται σε ηθικό φορτίο, αλλά ενισχύουν την χρησιμοποίηση της βίας.
Τέλος η απουσία επαρκούς διαγενεακής ευθύνης σε συνδυασμό με τα μεγάλα πλανητικών διαστάσεων προβλήματα, όπως είναι η κλιματική αλλαγή, την οποία προκάλεσαν παλαιότερες γενιές, αλλά θα βιώσουν «στο πετσί τους» οι νέοι άνθρωποι, οδηγούν στην οικοδόμηση μη συνεκτικών κοινωνικών σχέσεων, οι οποίες θα αποκτούν όλο και πιο βίαιο φορτίο, όσο προχωρούμε προς το μέλλον.
Με αυτά τα δεδομένα είναι εύκολα ερμηνεύσιμη η αποστασιοποίηση των νέων από την πολιτική και η έλλειψη εμπιστοσύνης στο πολιτικό σύστημα, καθώς και η χρησιμοποίηση της βίας ως μέσου αποσυμπίεσης από το επώδυνο βάρος των μη λειτουργικών κοινωνικών σχέσεων.
Δεν είναι τυχαία η αύξηση της ενδοοικογενειακής βίας, που καταγράφεται τελευταία. Σύμφωνα με στοιχεία της Ελληνικής Αστυνομίας το 1ο εξάμηνο του 2023 έχουν καταγραφεί 5.694 περιπτώσεις επιθέσεων σε γυναίκες (κυρίως από συζύγους ή ερωτικούς συντρόφους). Το ίδιο χρονικό διάστημα το 2022 καταγράφηκαν 5.139 ανάλογα περιστατικά, το 2021 υπήρξαν 2.675 και το 2020 ήταν 2.230.
Είναι εμφανές, ότι, εάν δεν αντιμετωπισθούν τα γενεσιουργά αίτια της βίας τόσο της νεανικής όσο και γενικότερα της κοινωνικής, θα διαμορφωθούν σίγουρα συνθήκες αποσταθεροποίησης της συνοχής των κοινωνικών σχέσεων. Είναι ζωτικής σημασίας ανάγκη να αναζητηθούν τα αίτια στο πλαίσιο του συστήματος κοινωνικής οργάνωσης και λειτουργίας και να αντιμετωπισθούν με αποφασιστικότητα.
Παράλληλα πολύ σημαντική παράμετρος της αντιμετώπισης της βίας στις κοινωνικές σχέσεις είναι η υπέρβαση της μονοδιάστατης οπτικής αυστηροποίησης της νομοθεσίας. Ιδιαίτερο βάρος και προτεραιότητα πρέπει να δοθεί στην δημιουργία κοινωνικών συνθηκών, οι οποίες προωθούν την οικοδόμηση κοινωνικής συνείδησης και ενσυναίσθησης.
Τέλος είναι επίσης ζωτικής σημασίας ανάγκη στις σύγχρονες συνθήκες παγκοσμιοποίησης να μην εξαντλείται η ενασχόληση τόσο του πολιτικού συστήματος όσο και των πολιτών στην διαχείριση της νεανικής και γενικότερα της κοινωνικής βίας, αλλά να ασχολούνται και με την πολεμική της εκδοχή στο γεωπολιτικό πεδίο, η οποία απειλεί τον πλανήτη, διότι στοχεύει στον καταναγκασμό και στην επιβολή οπτικών και στοχεύσεων χωρίς την θέληση των κοινωνιών, ακόμη και αν απειλείται η ανθρώπινη ζωή.
Αρκεί να ληφθούν υπόψη οι απειλές βίαιης πυρηνικής ανάφλεξης από πολιτικές ηγεσίες ισχυρών γεωπολιτικών δυνάμεων. Έχει πολύ ενδιαφέρον, ότι έντεκα διευθυντές επιστημονικών και ιατρικών επιθεωρήσεων, όπως είναι BMJ, Lancet, JAMA και New England Journal of Medicine, σε άρθρο τους επισημαίνουν, ότι «ακόμη και ένας περιορισμένης έκτασης πυρηνικός πόλεμος με μόνο 250 από τα 13.000 πυρηνικά όπλα, που υπάρχουν σε παγκόσμιο επίπεδο, θα μπορούσε να σκοτώσει 120 εκατομμύρια ανθρώπους και να προκαλέσει μια παγκόσμια διαταραχή, που θα οδηγούσε σε πυρηνικό λιμό και θα έθετε σε κίνδυνο 2 δισεκατομμύρια ανθρώπους».
Η βίαιη οπτική σε αυτό το επίπεδο δεν αποδιοργανώνει τις κοινωνικές σχέσεις και την συνοχή μόνο, αλλά καταστρέφει την ζωή των ανθρώπων και την βιοποικιλότητα.
Η βία έχει πολλές διαστάσεις και δεν καταγράφεται μόνο στην νεανική ηλικία και γενικότερα στις κοινωνικές σχέσεις (π.χ. ενδοοικογενειακή βία). Εκτός από την χρησιμοποίηση της στο πεδίο των διαπροσωπικών σχέσεων, εργαλειοποιείται πολιτικά στο γεωπολιτικό επίπεδο και αυτό εμπεριέχει υπαρξιακό κίνδυνο παγκοσμίων διαστάσεων. Απειλείται η ειρήνη και η βιώσιμη πορεία των κοινωνιών προς το μέλλον.
Η ιστορική διαδρομή της ανθρωπότητας βρίσκεται σε κρίσιμο σημείο ως προς τις βίαιες παρενέργειες της ακολουθούμενης κατεύθυνσης και των ποιοτικών χαρακτηριστικών του συστήματος κοινωνικής οργάνωσης και λειτουργίας και πρέπει χωρίς καθυστέρηση να πραγματοποιηθούν οι αναγκαίες αλλαγές, διότι η δυναμική της εξέλιξης είναι πολύ γρήγορη και υπερβαίνει την ταχύτητα λήψης αποφάσεων στα διάφορα κοινωνικά συστήματα και ιδιαιτέρως στο πολιτικό με αποτέλεσμα τον μη έλεγχο της. Η βία και η ανθρώπινη προοπτική δεν συμπορεύονται.