Οι εκλογικές διαδικασίες το 2023 έδειξαν, ότι ο χώρος της πολιτικής ουσιαστικά δεν συμπορεύεται με την παγκόσμια εξέλιξη στους διάφορους τομείς δραστηριοποίησης των κοινωνιών, ενώ παράλληλα δεν έχει υπερβεί την οπτική σύνδεσης της κοινωνικής δυναμικής μονοδιάστατα με τα εθνικά όρια και την εσωστρέφεια.
Επίσης τα κόμματα δεν συνδέουν την διαχείριση της πραγματικότητας με την αναγκαιότητα ενεργοποίησης ολιστικής πολιτικής οπτικής λόγω του υψηλού βαθμού αλληλεπίδρασης και αλληλεξάρτησης των αναπτυσσόμενων δράσεων τόσο στο εσωτερικό των κοινωνιών όσο και μεταξύ τους.
Ακόμη περισσότερο δεν συνυπολογίζονται οι παρενέργειες στο φυσικό περιβάλλον και στο κλίμα με αποτέλεσμα την διαμόρφωση μη βιώσιμων συνθηκών για τον άνθρωπο και την βιοποικιλότητα, αν και οι επιπτώσεις τους δημιουργούν μεγάλες ανισορροπίες.
Για παράδειγμα, η ερημοποίηση είναι σε πλήρη εξέλιξη σε παγκόσμιο επίπεδο. Σε ορισμένες περιοχές μάλιστα οι συνθήκες είναι πολύ δύσκολες με πολύ δυσάρεστες παρενέργειες σε πλανητικό επίπεδο. Ταυτοχρόνως συνδέεται με την επισιτιστική κρίση, την περιβαλλοντική, την οικονομική και όχι μόνο. Ουσιαστικά έχει άμεση σχέση με την ανθρώπινη βιωσιμότητα (π.χ. η έλλειψη νερού και τροφής απειλεί την ζωή τόσο του ανθρώπου όσο και της βιοποικιλότητας) και η αντιμετώπιση της προϋποθέτει, ότι λειτουργούν κοινωνικές αξίες με ηθικό φορτίο.
Και ενώ οι κοινωνίες άρχισαν ήδη να βιώνουν τις συνέπειες της ερημοποίησης (μείωση υδάτινων πόρων, επισιτιστική κρίση, μαζική μετακίνηση πληθυσμών κ.λ.π.), στο πολιτικό και στο κοινωνικό πεδίο η κυρίαρχη λογική είναι η διαχείριση των επιπτώσεων και όχι η εξάλειψη των γενεσιουργών αιτίων.
Το 1996 υπεγράφη η Σύμβαση για την Καταπολέμηση της Ερημοποίησης και της Ξηρασίας, όμως τα μέχρι τώρα αποτελέσματα δεν προκαλούν αισιοδοξία. Τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο δεν υπάρχει ουσιαστικός πολιτικός σχεδιασμός για την καταπολέμηση της ερημοποίησης. Επείγει η ανάληψη της πολιτικής αλλά και της κοινωνικής και της ατομικής ευθύνης.
Η εμπειρική προσέγγιση της πραγματικότητας δείχνει, ότι αυτό δεν είναι εύκολο, διότι για τους πολίτες η βίωση της ζωής εξαντλείται στα όρια της τοπικής κοινωνίας με διαμόρφωση ανάλογης οπτικής διαχείρισης της. Στο ίδιο μήκος κύματος κινείται και το πολιτικό σύστημα, αν και η σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη πραγματικότητα δεν περιορίζεται σε εθνικά όρια ως προς την εξέλιξη της και τις επιπτώσεις της.
Σύμφωνα με έκθεση του International Centre for Intergrated Mounttain (ICIMOD) οι παγετώνες στα Ιμαλάϊα την 10ετία 2011 έως 2020 έλιωσαν κατά 65% γρηγορότερα σε σύγκριση με την προηγούμενη 10ετία.
Επισημαίνεται, ότι οι παγετώνες σε αυτή την περιοχή είναι βασική πηγή ύδρευσης για 240 εκατομμύρια ανθρώπους στις ορεινές περιοχές και για 1,65 δισεκατομμύρια ανθρώπους στις γειτονικές περιοχές, τις οποίες υδροδοτούν ποταμοί, που ξεκινούν από τα Ιμαλάϊα.
Σύμφωνα με το ICIMOD μέχρι το τέλος του αιώνα, που διανύουμε, η ποσότητα του νερού από τους παγετώνες θα μπορούσε να συρρικνωθεί στο 1/5 σε σύγκριση με το παρόν. Θα πληγούν δε οι χώρες Αφγανιστάν, Μπανγκλαντές, Μπουτάν, Κίνα, Ινδία, Μυανμάρ και Πακιστάν. Παράλληλα το λιώσιμο των παγετώνων θα συμβάλλει στην άνοδο της στάθμης της θάλασσας. Οι συνθήκες, που θα δημιουργηθούν θα οδηγήσουν σε πολυδιάστατες κρίσεις σε πολλούς τομείς, από τον επισιτισμό, την υδροδότηση και την οικονομία μέχρι τις μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών και την υγεία, οι οποίες θα έχουν πλανητικές διαστάσεις.
Βέβαια το πολιτικό σύστημα σε παγκόσμιο επίπεδο και ιδιαιτέρως στην Ευρώπη και στην Ελλάδα δεν ασχολείται επαρκώς με τις «τεκτονικές» παγκοσμίων διαστάσεων παρενέργειες σε όλες τις κοινωνίες, οι οποίες θα βιώσουν υψηλού βαθμού αναταράξεις. Η πολιτική τους οπτική εξαντλείται στα εθνικά όρια, αν και ήδη οι παρενέργειες σε συγκεκριμένους τομείς είναι αισθητές και απαιτούν υπερεθνική συνεργασία για την αναίρεση τους.
Το πρόβλημα γίνεται ακόμη μεγαλύτερο, αν ληφθεί υπόψη και η σύγχρονη διαμόρφωση γεωπολιτικών ισορροπιών και η προοπτική, που ανοίγεται για το μέλλον.
Μέχρι τώρα οι παράγοντες, που οριοθετούσαν τον γεωπολιτικό ρόλο των κρατών, ήταν από το ένα μέρος η στρατιωτική δύναμη και η δυνατότητα αξιοποίησης της στο πλανητικό πεδίο είτε παρεμβατικά είτε στο πλαίσιο συμμαχιών, όπως είναι το ΝΑΤΟ.
Από το άλλο μέρος πολύ σημαντικοί παράγοντες ήταν το οικονομικό εκτόπισμα και η επιρροή στις οικονομικές εξελίξεις στο πλαίσιο της αλληλεπίδρασης και αλληλεξάρτησης των κοινωνιών στην σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη πραγματικότητα, σε συνδυασμό με την αξιοποίηση τους για την οικοδόμηση πολιτικής επιρροής.
Τώρα όμως έχει προστεθεί και η ψηφιακή τεχνολογία, της οποίας ο συνεχώς διευρυνόμενος ρόλος στην δραστηριοποίηση των διαφόρων κοινωνικών συστημάτων (μεταξύ αυτών και το στρατιωτικό) προσδίδει γεωπολιτικό ρόλο και στις μεγάλες τεχνολογικές επιχειρήσεις, διότι μπορούν να επηρεάζουν την κοινωνική δυναμική (π.χ. με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τις διάφορες τεχνολογικές εφαρμογές) τόσο σε εθνικό όσο και σε υπερεθνικό επίπεδο και να διαμορφώνουν κοινωνικό κλίμα με γεωπολιτικές προεκτάσεις, οπότε ασκείται επιρροή ως προς την γεωπολιτική ισχύ των κρατών.
Αυτό το μίγμα των παραμέτρων διαμόρφωσης των γεωπολιτικών ισορροπιών από το ένα μέρος προκαλεί μεγάλη ρευστότητα και αβεβαιότητα και από το άλλο μέρος εμπλέκονται συμφέροντα, τα οποία δεν υπηρετούν το κοινωνικό συμφέρον, ενώ δεν είναι ελεγχόμενα και μπορεί να μην διαθέτουν κοινωνική νομιμοποίηση.
Κατά την διάρκεια των δυο προεκλογικών περιόδων το 2023 στην Ελλάδα αναδείχθηκαν πολλές παράμετροι της πολιτικής και κοινωνικής λειτουργίας, οι οποίες απεικονίζουν την σχέση της παγκόσμιας εξέλιξης με την οπτική των κομμάτων.
Αποκαλυπτικό των συνθηκών, που κυριαρχούν, είναι η συμμετοχή στις εκλογές περισσότερων από 30 κομμάτων, τα οποία δεν αναδείχθηκαν μέσα από κοινωνικά κινήματα. Επίσης πολύ χαρακτηριστικό είναι, ότι ο εκφερόμενος από αυτά λόγος οριοθετείται από συναισθηματική προσέγγιση της πραγματικότητας, ιδεολογήματα, εξιδανικεύσεις και γενικευτική οπτική, χωρίς να κατατίθεται σχέδιο της πορείας, που προτείνουν, ενώ η επικοινωνιακή τους διαχείριση έχει έντονο διαφημιστικό φορτίο.
Εκείνο, που δημιουργεί ερωτηματικά, είναι η διαφημιστικού τύπου επικοινωνία των κομμάτων με τους πολίτες, οι οποίοι αντιμετωπίζονται ως καταναλωτές και όχι ως ατομικά υποκείμενα. Ήταν δε τέτοιος ο ορυμαγδός στα τηλεοπτικά μέσα, που κούραζε την πλειοψηφία των πολιτών, χωρίς να παρέχονται πληροφορίες και να ενεργοποιείται η κριτική σκέψη.
Επίσης η παρουσίαση των προτάσεων τους δεν στηριζόταν στην ανάλυση της πραγματικότητας στην δυναμική προβολή της στο μέλλον τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο. Ο εκφερόμενος «πολιτικός» λόγος διαπερνάται από εσωστρέφεια και προσανατολισμό στο παρελθόν, ενώ δεν λαμβάνονται υπόψη οι πλανητικών διαστάσεων ανισορροπίες (π.χ. ερημοποίηση, λιώσιμο παγετώνων, σύγχρονες γεωπολιτικές ισορροπίες κ.λ.π.), οι οποίες είναι παράγωγα της ανθρώπινης δραστηριότητας.
Οι συνθήκες, που διαμορφώνονται από αυτά τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των κομμάτων και την μη ουσιαστική ενημέρωση των πολιτών, προκαλούν κόπωση και οδηγούν στην απομάκρυνση τους από την πολιτική (η πολύ υψηλή αποχή, 47%, το επιβεβαιώνει), την οποία δεν εμπιστεύονται. Σε βάθος χρόνου αυτό θα μπορούσε να επιδράσει αρνητικά στην δημοκρατική λειτουργία. Το αποτέλεσμα βέβαια είναι η μη ανάληψη της πολιτικής και της κοινωνικής ευθύνης για την οικοδόμηση ενός βιώσιμου μέλλοντος.
Τέλος ενισχυτικά σε αυτή την προοπτική λειτουργεί η πολυδιάσπαση του πολιτικού συστήματος (πάνω από 30 περιστασιακά πολιτικά μορφώματα) και η αδυναμία διαλόγου μεταξύ τους και επίτευξης συγκλίσεων, καθώς και η μη πραγματοποίηση διαλόγου με την κοινωνία σε θεσμοθετημένες διαδικασίες.
Εύλογα τίθεται το ερώτημα, εάν με αυτή της εσωστρεφή βραχυπρόθεσμη πολιτική οπτική και τον συνεχώς αυξανόμενο βαθμό πολυπλοκότητας της παγκοσμιοποιημένης πραγματικότητας σε συνδυασμό με τον συναισθηματικό, εξιδανικευτικό, γενικευτικό και σε ιδεολογήματα προσανατολισμένο εκφερόμενο πολιτικό λόγο μπορούν τα κόμματα να διαχειρισθούν λειτουργικά και με βιώσιμη προοπτική την δυναμική της εξέλιξης τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο.
Η απάντηση δεν είναι εύκολη, εάν δεν αναπτυχθεί δυναμική από την κοινωνία πολιτών, η οποία στην Ελλάδα είναι πολύ αδύναμη, διότι κυριαρχεί η κομματοκρατία. Ο χρόνος όμως τρέχει με μεγάλη ταχύτητα και προσθέτει περισσότερες δυσκολίες. Είναι πλέον ζωτικής σημασίας ανάγκη η αλλαγή πλεύσης. Η ανάπτυξη κοινωνικών κινημάτων τόσο σε εθνικό και ευρωπαϊκό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο σε συνδυασμό με την αποκατάσταση διαλόγου με το πολιτικό σύστημα θα δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για την δρομολόγηση λειτουργικής δυναμικής.
Ανασταλτικά σε αυτή την προοπτική λειτουργεί το κυρίαρχο σύστημα αξιών στο πλαίσιο της κοινωνίας του θεάματος, στο οποίο νόημα στη ζωή των ανθρώπων δίδει το θέαμα και η εντύπωση, που προκαλεί στους συνανθρώπους ως καταναλωτών διαφημιστικών μηνυμάτων και όχι η ενεργοποίηση της κριτικής σκέψης πολιτών, οι οποίοι είναι σε θέση να αξιολογούν την πραγματικότητα και να λαμβάνουν βιώσιμες αποφάσεις για την πορεία προς το μέλλον χωρίς εσωστρέφεια και βραχυπρόθεσμη οπτική, η οποία δεν υπερβαίνει στην καλύτερη περίπτωση τα όρια του βιολογικού χρόνου.