Η δυναμική της εξέλιξης σε παγκόσμιο επίπεδο δείχνει, ότι διαπερνάται από παρακμή σε πολλούς τομείς. Ήδη είναι εμφανής η βαθμιαία πτώση της πολιτικής λειτουργίας και ισχύος ως προς την διαχείριση της πραγματικότητας. Σε ανάλογο μήκος κύματος κινείται και η κοινωνική πορεία, στο πλαίσιο της οποίας δεν παράγονται πλέον αξίες με ηθικό φορτίο, οι οποίες ανταποκρίνονται στις ανάγκες της συμβίωσης των ανθρώπων τόσο στο εσωτερικό των κοινωνιών όσο και μεταξύ τους στην διεθνή δραστηριοποίηση, με αποτέλεσμα να αυξάνονται τα φαινόμενα βίας.
Στο χώρο της πολιτικής η παρακμή είναι υψηλή και παράγει συνεχώς κρίσεις, οι οποίες δείχνουν με μεγάλη ευκρίνεια, ότι η δυναμική της εξέλιξης δεν ελέγχεται. Λαμβάνονται αποφάσεις χωρίς μακροπρόθεσμη προοπτική και βιωσιμότητα, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται επικίνδυνες ανισορροπίες.
Πολύ χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι ο πόλεμος στην Ουκρανία με θανάτους ανθρώπων, καταστροφές υποδομών, εξαναγκασμό αμάχων πολιτών σε προσφυγιά, ρύπανση του περιβάλλοντος. Επίσης οι συνθήκες πολέμου στην Λωρίδα της Γάζας και η συντελούμενη γενοκτονία των Παλαιστινίων στο όνομα του δικαίου της αυτοάμυνας, αν και η σύγκρουση δεν επιλύει τα προβλήματα της περιοχής.
Η ακολουθούμενη πρακτική από την κυβέρνηση του Ισραήλ διαμορφώνει τις προϋποθέσεις για γενίκευση της κρίσης. Εκτός από την Λωρίδα της Γάζας στόχος είναι και η Δυτική Ιορδανία, όπου ζουν επίσης Παλαιστίνιοι. Η οργάνωση για τα ανθρώπινα δικαιώματα Amnesty International επιρρίπτει στο Ισραήλ ευθύνες για αυξανόμενη βία κατά των Παλαιστινίων στην Δυτική Ιορδανία (θανατώθηκαν 20 Παλαιστίνιοι, από τους οποίους τα 7 είναι παιδιά), χωρίς να δικαιολογείται σύμφωνα με το δίκαιο.
Από τις 7 Οκτωβρίου 2023, μετά την τρομοκρατική και μη αποδεκτή επίθεση της Xamas σε ισραηλινούς πολίτες, η βία στην Δυτική Ιορδανία ακολουθεί ανοδική πορεία και έχασαν την ζωή τους 360 άνθρωποι μέχρι τις 8.2.2024. Η Amnesty International τονίζει την ανάγκη εμπλοκής του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης (International Court of Justice) στην Ολλανδία υπό την αιγίδα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών.
Δεν φτάνουν όμως μόνο αυτά. Οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής εξέδωσαν ανακοίνωση, στην οποία αναφέρεται, ότι οι στρατιωτικές τους δυνάμεις «πραγματοποιούν αεροπορικές επιδρομές στο Ιράκ και στην Συρία εναντίον της Quds Force του Σώματος Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης του Ιράν (IRGC) και των συνεργαζόμενων παραστρατιωτικών ομάδων». Το Ιράν απαντά «Θα δώσουμε ισχυρή απάντηση σε όποιον μας εκφοβίζει».
Ακόμη μερικά παραδείγματα από τον χώρο της πολιτικής έχουν πολύ ενδιαφέρον, διότι διαμορφώνουν και το κοινωνικό κλίμα. Σύμφωνα με τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών τους τελευταίους μήνες του 2023 στην νησιωτική χώρα της Αϊτής στην Καραϊβική 2.300 πολίτες της δολοφονήθηκαν, τραυματίσθηκαν ή έπεσαν θύματα απαγωγής από συμμορίες.
Δηλαδή σε σύγκριση με τους προηγούμενους μήνες καταγράφηκε αύξηση 10%. Το 80% της πρωτεύουσας της χώρας Port au Prince ελέγχεται από εγκληματικές συμμορίες. Το τελευταίο 3μηνο του 2023 δολοφονήθηκαν περισσότεροι από 50 ανήλικοι, ενώ 700 άτομα έπεσαν θύματα απαγωγής, δηλαδή 20% περισσότερα. Το τοπικό πολιτικό σύστημα αδυνατεί να παρέμβει αποφασιστικά για την αντιμετώπιση αυτού του φαινομένου με την άρση των γενεσιουργών του αιτίων.
Οι διαστάσεις της πολιτικής παρακμής βέβαια είναι πολύ περισσότερες. Αξίζει να αναφερθεί, ότι στην πρωτεύουσα της Σενεγάλης Dakar στην Αφρική οι πολίτες συγκρούονται με τις κρατικές αρχές στους δρόμους, διότι ο Πρόεδρος της χώρας Macky Sall στις 3.2.2024 ματαίωσε τις προεδρικές εκλογές, που επρόκειτο να γίνουν στο τέλος Φεβρουαρίου, χωρίς να ορισθεί νέα ημερομηνία. Η διαφθορά σε πλήρη άνθιση, η δημοκρατία σε κατάρρευση.
Επίσης στο ίδιο μήκος κύματος κινούνται και οι πειρατείες στον Ινδικό Ωκεανό, οι οποίες είναι σε πλήρη εξέλιξη και αποτυπώνουν τις αδιέξοδες κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες στην περιοχή. «Τα περιστατικά αυτά υποδηλώνουν μια σημαντική έξαρση της πειρατικής δραστηριότητας» επεσήμανε η Indian Ocean Commission (IOC). Το 2023 κατεγράφησαν 105 πειρατείες, δηλαδή αυξήθηκε ο αριθμός σε σύγκριση με το 2022.
Αυτά τα φαινόμενα σε συνδυασμό με τις ανισότητες μεταξύ των κοινωνιών και τις επιπτώσεις στις αδύναμες οικονομικά χώρες (αν και έχουν πλούσιος φυσικούς πόρους) με τις μαζικές μετακινήσεις των πληθυσμών τους προς τις πλούσιες χώρες του Βορρά δείχνουν εμφατικά την πολιτική και κοινωνική παρακμή.
Για παράδειγμα το 2023 ο αριθμός των παράτυπων διελεύσεων των ευρωπαϊκών συνόρων σύμφωνα με στοιχεία της Frontex έφτασε τις 380.000, δηλαδή αύξηση 17% σε σύγκριση με το 2016. Το 10% των μετακινούμενων είναι γυναίκες και άλλο ένα 10% είναι παιδιά.
Αντί το πολιτικό σύστημα στην Ευρώπη να συμβάλλει στην αντιμετώπιση των γενεσιουργών αιτίων, διαλέγεται για τον τρόπο αποφυγής των επιπτώσεων των προσφυγικών ροών με τις επαναπροωθήσεις. Σε συνέντευξη του στην εφημερίδα Neue Osnabrücker Zeitung το ηγετικό στέλεχος του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος στην Γερμανία Lars Klingbeil έκανε έκκληση στα ομοσπονδιακά κρατίδια για περισσότερες επαναπροωθήσεις. Δεκτοί πρέπει γίνονται, όσοι πρόσφυγες πληρούν τις προϋποθέσεις (π.χ. ειδίκευση) για να ενταχθούν στην οικονομική δραστηριότητα. Οι υπόλοιποι;
Ιδιαιτέρως μάλιστα σε συνδυασμό με την κλιματική αλλαγή και τις παρενέργειες της στις χώρες προέλευσης των προσφύγων σε όλους τους τομείς, από την οικονομία και την εργασία μέχρι και την υγεία, οι μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών θα εντείνονται. Ποιος είναι ο σχεδιασμός για την διαχείριση της πραγματικότητας στις ανεπτυγμένες χώρες, όπως είναι οι ευρωπαϊκές; Είναι προετοιμασμένες σχετικά οι κοινωνίες;
Η απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα είναι αρνητική, διότι ακόμη δεν μπορούν να επιλύσουν τα δικά τους εσωτερικά προβλήματα και τις κοινωνικές ανισορροπίες. Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα, το οποίο δείχνει την έλλειψη ενσυναίσθησης και συνείδησης, η οποία υπερβαίνει την βραχυπρόθεσμη χωρίς ηθικό φορτίο ατομική οπτική και δεν υπηρετεί γενικότερα την προοπτική της ανθρώπινης ζωής, είναι η βία κατά των γυναικών σε παγκόσμιο επίπεδο.
Σύμφωνα με έκθεση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών ο αριθμός των γυναικών και των κοριτσιών, που δολοφονήθηκαν σε παγκόσμιο επίπεδο το 2022, αυξήθηκε στο πιο ψηλό σημείο τα 20 τελευταία χρόνια. Περίπου 89.000 γυναίκες και κορίτσια δολοφονήθηκαν το 2022 σύμφωνα με την UN Women, που ασχολείται με γυναικεία ζητήματα και την UNODC, που είναι υπεύθυνη για τον έλεγχο των Ναρκωτικών και την Πρόληψη του Εγκλήματος.
Σε σχέση με την Ελλάδα σύμφωνα με έρευνα του Μεσογειακού Ινστιτούτου Ερευνητικής Δημοσιογραφίας (MIIR) οι γυναικοκτονίες το 2021 αυξήθηκαν κατά 187,5% (πρώτη στην Ευρώπη). Γενικότερα η βία βρίσκει πρόσφορο έδαφος στην ελληνική κοινωνία και μάλιστα στους νέους. Το 2023 προχώρησαν σε παράνομες και βίαιες ενέργειες πανελλαδικά 10.776 ανήλικοι, από τους οποίους 1.100 είναι μέχρι 11 ετών και 1.400 από 12 έως 14 ετών. Ιδιαιτέρως ανησυχητικό είναι, ότι το 2022 και το 2023 τα κρούσματα βίας σχεδόν 3πλασιάσθηκαν.
Σε σχέση με την ισότητα των φύλων η Ελλάδα είναι στην 24η θέση μεταξύ των 27 κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στην χώρα μας απασχολούνται εργασιακά περίπου οι μισές γυναίκες ηλικίας 20 έως 65 ετών, ενώ στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 70%. Στους άνδρες το ποσοστό είναι 75%. Αυτά επεσήμανε η Helena Dalli, επίτροπος για την ισότητα, σε εκδήλωση, που διοργάνωσε ο Σύνδεσμος Βιομηχανιών Ελλάδος στην Θεσσαλονίκη.
Η ελληνική κοινωνία βέβαια αντιμετωπίζει πολύ περισσότερα προβλήματα, τα οποία έχουν άμεση σχέση με το σύστημα κοινωνικής οργάνωσης και λειτουργίας και την πολιτική του διαχείριση σε συνθήκες πολυπλοκότητας και ταχύτατης ροής του χρόνου και της εξέλιξης στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης, την οποία το πολιτικό σύστημα δεν μπορεί ακόμη να συνυπολογίσει με λειτουργικό τρόπο στον σχεδιασμό της πορείας της χώρας στο μέλλον. Σε αυτό συμβάλλει και η αρνητική και χωρίς προοπτική διαχείριση της ευρωπαϊκής δυναμικής από τα κράτη-μέλη, η οποία δεν οδηγεί στην ολοκλήρωση του ευρωπαϊκού εγχειρήματος και στην ανάληψη γεωπολιτικού ρόλου.
Επίσης δεν είναι τυχαίο, ότι το 26,3% του ελληνικού πληθυσμού ζει σε συνθήκες φτώχειας. Πολύ χαρακτηριστικά είναι τα στοιχεία του Ινστιτούτου Έρευνας Λιανεμπορίου Καταναλωτικών Αγαθών σε σχέση με την βίωση της φτώχειας. Το 55% του πληθυσμού μείωσε συνολικά τις αγορές σε είδη τροφίμων και παντοπωλείου, το 75% ακύρωσε δαπάνες εστίασης, διακοπών και ταξιδιών, το 52% ανέβαλε εργασίες συντήρησης και επισκευών (π.χ. σπιτιών και αυτοκινήτων) και το 15% αύξησε τον χρόνο εργασίας ή βρήκε και δεύτερη δουλειά για να αυξήσει το εισόδημα.
Ακόμη πιο αποκαλυπτικά είναι τα στοιχεία του Ινστιτούτου Εργασίας της ΓΣΕΕ σχετικά με τις αυξήσεις τιμών την 3ετία 2020-2023. Τα έλαια και τα λίπη κατέγραψαν αύξηση 87,4%, τα λαχανικά 35,2%, τα γαλακτοκομικά 33,8%, τα κρέατα 31,2% και το ψωμί και τα δημητριακά 25,3%.
Με αυτά τα δεδομένα και την ακολουθούμενη πολιτική οπτική από το ένα μέρος και τον αξιακό προσανατολισμό (ο μονοδιάστατος καταναλωτισμός και η εντύπωση, που προκαλεί το θέαμα, ως μέσα πρόσδωσης νοήματος στη ζωή) και τον τρόπο ζωής των κοινωνιών από το άλλο μέρος διαμορφώνεται ένα μίγμα παραμέτρων στην δυναμική της εξέλιξης, το οποίο έχει έντονα παρακμιακά χαρακτηριστικά.
Αυτό το μίγμα αποκτά εκρηκτική προοπτική, αν συνυπολογισθεί, ότι η διαχείριση του χρόνου τόσο στο πολιτικό όσο και στο κοινωνικό πεδίο είναι πολύ αργή και μη λειτουργική, ενώ παράλληλα η παγκοσμιοποιημένη πραγματικότητα δεν συνάδει με την εθνική πολιτική διαχείριση της.
Αποκαλυπτική είναι η οικονομική πολιτική σε συνθήκες κλιματικής αλλαγής και ρύπανσης του περιβάλλοντος. Η πράσινη μετάβαση σε οικονομία μηδενικών ρύπων προϋποθέτει πολύ γρήγορες διαρθρωτικές αλλαγές στο παραγωγικό, στο τεχνολογικό και στο καταναλωτικό πρότυπο των χωρών, με στόχο τον περιορισμό των ρυπογόνων δραστηριοτήτων με υψηλής έντασης εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα και παράλληλα την ενίσχυση της παραγωγής φιλικότερων προς το περιβάλλον προϊόντων.
Μέχρι τώρα σε παγκόσμιο επίπεδο και ιδιαιτέρως στην Ελλάδα, το πολιτικό σύστημα θα έπρεπε να έχει καταθέσει τον αναγκαίο λειτουργικά μακροπρόθεσμο σχεδιασμό για την βιώσιμη πορεία των χωρών σε όλους τους τομείς δραστηριοποίησης, από τον οικονομικό μέχρι την υγεία.
Η πραγματικότητα όμως τόσο σε πλανητικό όσο και σε εθνικό επίπεδο δείχνει, ότι ακόμη κινείται στην αντίθετη κατεύθυνση, διότι θα πρέπει να γίνουν ριζικές αλλαγές στο σύστημα κοινωνικής οργάνωσης σε λειτουργικό χρόνο και αυτό έχει πολιτικό κόστος, διότι οι κοινωνίες δεν είναι έτοιμες. Επίσης το πολιτικό σύστημα δεν πληροί τις προϋποθέσεις. Η παρακμή βρίσκεται στο πιο υψηλό σημείο.
Το επιβεβαιώνει και η δήλωση του Γενικού Γραμματέα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών Antonio Guterres, ότι «ο κόσμος οδεύει σε εποχή χάους, ενώ επιβάλλεται να γίνουν οι αναγκαίες κρίσιμες μεταρρυθμίσεις για να αντιστραφεί αυτή η πορεία». Είναι δε ανησυχητική η παρατήρηση του στην Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, ότι «το Συμβούλιο Ασφαλείας, κύριο εργαλείο για την παγκόσμια ειρήνη, βρίσκεται σε αδιέξοδο λόγω των γεωπολιτικών ρωγμών».
Οι συνθήκες επιβάλλουν την άμεση ανάληψη ευθυνών για την αποκατάσταση βιώσιμων ισορροπιών τόσο στο πολιτικό όσο και στο κοινωνικό επίπεδο με τις δομές της κοινωνίας πολιτών. Βασική προϋπόθεση για την υπέρβαση των πολυδιάστατων συνθηκών παρακμής είναι η απαλλαγή της ανθρώπινης οντότητας από την εργαλειοποίηση της προς όφελος του συστημικού συμφέροντος και η οικοδόμηση κοινωνικών αξιών και προοπτικής με σημείο αναφοράς το ανθρώπινο και το κοινωνικό συμφέρον.