Η κοινωνική δυναμική, που αναπτύσσεται σε παγκόσμιο επίπεδο, δείχνει, ότι σε μεγάλο βαθμό διαπερνάται από φαινόμενα αποσύνθεσης ως προς την κοινωνική και ατομική ευθύνη απέναντι στην ανθρώπινη οντότητα και την ανάληψη της, που δεν είναι ελεγχόμενα από το πολιτικό σύστημα, το οποίο από ένα σημείο και μετά δεν φαίνεται να ενεργοποιείται βασιζόμενο σε σχεδιασμό της πορείας για την υπέρβαση αυτών των συνθηκών.
Η πραγματικότητα είναι αποκαλυπτική και ταυτόχρονα ανησυχητική, διότι δεν είναι μόνο η πολιτική ακινησία η αιτία των δημιουργούμενων ανισορροπιών, αλλά στο ίδιο μήκος κύματος κινούνται και οι πολίτες με την μη συνειδητοποίηση του προβλήματος και την συνέχιση της αδιέξοδης πορείας τόσο στο ατομικό όσο και στο συλλογικό πεδίο, με αποτέλεσμα την ενδυνάμωση των συνθηκών αποσύνθεσης και την μη αντιμετώπιση αυτών των φαινομένων σε λειτουργικό χρόνο.
Η εμπειρική προσέγγιση της πραγματικότητας τόσο στην Ελλάδα όσο και γενικότερα στον πλανήτη δείχνει το εύρος του προβλήματος και τις επιπτώσεις του. Παράλληλα η ανάλυση των δεδομένων οδηγεί στην ανάδειξη των αιτίων αυτής της πορείας.
Στην Ελλάδα σύμφωνα με έκθεση των «Γιατρών χωρίς σύνορα» τα τελευταία 2 χρόνια ασκείται βία σε πρόσφυγες και καταγράφονται πολλές επαναπροωθήσεις στη Λέσβο και στη Σάμο. Οι καταγγελίες τους προκαλούν θλίψη, όπως «έβαζε το δάχτυλο του στον πρωκτό τους, έψαχνε τα γεννητικά τους όργανα και δεν άλλαζε και γάντια». Επίσης «έγδυσε το μωρό, του έσκισε την πάνα και την έψαξε. Να βρει τι; Χρήματα; Έψαξαν όλο το κορμάκι του».
Η έκθεση παρουσιάσθηκε στις 2.11.2023 σε συνέντευξη τύπου της οργάνωσης στην αίθουσα εκδηλώσεων της ΕΣΗΕΑ και βασίζεται σε 50 μαρτυρίες, που έκαναν στους «Γιατρούς χωρίς σύνορα» 56 πρόσφυγες από τον Αύγουστο του 2021 μέχρι τον Ιούλιο του 2023.
Επίσης σύμφωνα με την οργάνωση «η μη παροχή βοήθειας, η βία και οι επαναπροωθήσεις έχουν καταστεί αναπόσπαστο μέρος ενός συστήματος διαχείρισης των συνόρων στα νησιά της Σάμου και της Λέσβου, το οποίο χρηματοδοτείται και νομιμοποιείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση με καταστροφικές επιπτώσεις για όσους επιχειρούν να αναζητήσουν προστασία στην Ευρώπη».
Αυτή η πρακτική δεν αντιμετωπίζει τα γενεσιουργά αίτια της μαζικής μετακίνησης πληθυσμών, η οποία θα αποκτά μεγαλύτερη ένταση στην προοπτική του χρόνου, διότι δεν αναιρούνται οι ανισότητες μεταξύ των κοινωνιών και η εκμετάλλευση των φτωχών χωρών του Νότου από τον ανεπτυγμένο Βορρά, ενώ παράλληλα προστίθενται και οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής ιδιαιτέρως στις χώρες προέλευσης των προσφύγων.
Εύλογα θα μπορούσε να τεθεί το ερώτημα, αν με την ακολουθούμενη πρακτική είναι επιλογή η μείωση του παγκόσμιου πληθυσμού, ως απότοκος της καθοδικής πορείας των κοινωνιών στο πεδίο των αξιών και του ηθικού τους φορτίου.
Τα φαινόμενα αποσύνθεσης ως προς την κοινωνική και την ατομική ευθύνη απέναντι στην ανθρώπινη οντότητα και την ανάληψη της είναι πολύ περισσότερα. Αρκεί να ληφθούν υπόψη τα στοιχεία της Ελληνικής Αστυνομίας σχετικά με τις συλλήψεις 1.353 ανηλίκων τον Σεπτέμβριο του 2023 για διάφορα αδικήματα και τον σχηματισμό 1.201 δικογραφιών, με τις περισσότερες υποθέσεις να αφορούν την Αττική.
Τα πιο πολλά αδικήματα αναφέρονται σε κλοπές και ληστείες και ακολουθούν οι παραβάσεις του ΚΟΚ και της οδικής ασφάλειας, οι σωματικές βλάβες και υποθέσεις ναρκωτικών και όπλων. Επίσης έγιναν και 17 συλλήψεις για αδικήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας (βιασμοί, πορνογραφία, προσβολή γενετήσιας αξιοπρέπειας).
Στα βασικά αίτια αυτών των παραβατικών συμπεριφορών εντάσσονται η ανταγωνιστική οπτική, ο παρορμητισμός και η λειτουργία με σημείο αναφοράς το θυμικό, ενώ δεν αξιοποιείται η ορθολογική σκέψη. Παράλληλα οι κοινωνικές συνθήκες και οι αξίες αναφοράς τους δεν διαπερνώνται από συνεκτική οπτική, ενώ το σχολείο δεν λειτουργεί επαρκώς ως μέσο για την κοινωνική ενσωμάτωση των νέων.
Επίσης η κλιματική αλλαγή προκαλεί ήδη θανάτους, με προοπτική να αυξηθούν, όσο οι συνθήκες γίνονται πιο ακραίες και τόσο στο χώρο της πολιτικής σε παγκόσμιο επίπεδο όσο και στο κοινωνικό πεδίο δεν αντιμετωπίζονται τα γενεσιουργά αίτια σε λειτουργικό χρόνο.
Σύμφωνα με την μελέτη «Projected Change in the Burden of Excess Cardiovascular Deaths Associated With Extreme Heat by Midcentury (2036-2065) in the Contiguous United States», που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Circulation της Αμερικανικής Καρδιολογικής Εταιρείας, οι θάνατοι από καρδιακές παθήσεις, που σχετίζονται με την ζέστη, μπορεί να υπερδιπλασιασθούν μέχρι τα μέσα του αιώνα, επειδή η κλιματική αλλαγή ωθεί την θερμοκρασία σε ακόμη πιο ακραία επίπεδα.
Αυτό οφείλεται στον εξαναγκασμό, λόγω της ζέστης, του σώματος να εργασθεί πολύ σκληρότερα για να διατηρήσει την θερμοκρασία του πυρήνα του σε φυσιολογικά επίπεδα, με αποτέλεσμα την επιβάρυνση της καρδιάς. Για παράδειγμα σε μια ζεστή μέρα με αυξημένη υγρασία η καρδιά μπορεί να κυκλοφορεί 2 έως 4 φορές μεγαλύτερο όγκο αίματος ανά λεπτό σε σύγκριση με μια δροσερή ημέρα.
Ανάλογου ειδικού βάρους φαινόμενο κοινωνικής αποσύνθεσης στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής είναι και οι θάνατοι από ναρκωτικά. Το 2022 πέθαναν 107.622 άτομα λόγω υπερβολικής χρήσης ναρκωτικών, δηλαδή ένας θάνατος κάθε 5 λεπτά, σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία της αρμόδιας υπηρεσίας υγείας Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Σε σχέση με το 2021 καταγράφηκε αύξηση των θανάτων λόγω ναρκωτικών κατά 15%.
Κατά την διάρκεια της πανδημίας Covid-19 σημειώθηκε μεγάλη άνοδος της χρήσης ναρκωτικών ουσιών. Από το 2019 έως το 2020 η άνοδος ήταν 30%. Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία το 2020 χρειάσθηκαν ιατρική βοήθεια 41,1 εκατομμύρια άνθρωποι λόγω ναρκωτικών στις ΗΠΑ. Από αυτούς μόνο 2,7 εκατομμύρια εισήχθησαν σε ιατρικές μονάδες για θεραπεία.
Είναι εμφανές, ότι τα όρια διαχείρισης κρίσεων, όπως της πανδημίας Covid-19, τόσο στο κοινωνικό όσο και στο πολιτικό πεδίο είναι περιορισμένα και δεν μπορούν να ισορροπήσουν οι συνθήκες ζωής στα σύγχρονα μαζοποιημένα μεγάλα αστικά κέντρα με τις ανάγκες, που δημιουργούνται από τις παρενέργειες των κρίσεων (όπως χρήση μάσκας, περιορισμός της κοινωνικής ζωής κ.λ.π.).
Ακόμη πιο ακραίες συνθήκες, όπως είναι στη Λωρίδα της Γάζας, αναδεικνύουν την πορεία κοινωνικής αποσύνθεσης όχι μόνο στην περιοχή αλλά γενικότερα σε πλανητικό επίπεδο. Συμβαίνουν φρικτά γεγονότα και χάνονται χιλιάδες ζωές και η παγκόσμια κοινότητα είτε στο πολιτικό είτε στο κοινωνικό πεδίο παρακολουθεί, χωρίς να ενεργοποιείται για τον τερματισμό των συγκρούσεων και την παγίωση συνθηκών ειρηνικής συμβίωσης των Παλαιστινίων και των Ισραηλιτών.
Το Υπουργείο Υγείας στη Λωρίδα της Γάζας έδωσε στην δημοσιότητα απολογισμό των νεκρών Παλαιστινίων μέχρι τις 5.11.2023. Σύμφωνα με αυτόν 4.008 παιδιά σκοτώθηκαν από βομβαρδισμούς, ενώ το σύνολο των νεκρών από την έναρξη του πολέμου είναι 9.770. Μεταξύ αυτών είναι και 2.550 γυναίκες.
Σύμφωνα με νεότερα στοιχεία, που γνωστοποιήθηκαν στις 7.11.2023 σκοτώθηκαν 10.022 Παλαιστίνιοι, μεταξύ αυτών 4.104 παιδιά, 2.641 γυναίκες και 611 ηλικιωμένοι. Επίσης 25.408 έχουν τραυματισθεί. Σύμφωνα δε με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (World Health Organization, WHO) 160 παιδιά σκοτώνονται κάθε ημέρα στη Γάζα. Εάν δεν σταματήσει άμεσα αυτός ο παραλογισμός, οι νεκροί θα αυξάνονται.
Και ενώ αυτά συμβαίνουν στη Γάζα, στη Γερμανία σύμφωνα με αντιπροσωπευτική έρευνα του φορέα Wirtschaftsjunioren Deutschland (WJD), που δημοσιοποιείται στο Deutsche Presse Agentur (dpa), το 81% των ερωτηθέντων νέων δίνει προτεραιότητα στην καλή οικονομική αμοιβή στην εργασιακή του απασχόληση, το 74% στην καλή ισορροπία εργασίας και προσωπικής ζωής και το 71% στην μη μονότονη απασχόληση στην εργασία (Zeit online, 5.11.2023). Ονειρικές συνθήκες για νέους από την Παλαιστίνη.
Σύμφωνα δε με την Έκθεση για το Νερό σε παγκόσμιο επίπεδο της UNESCO (22 Μαρτίου 2023) 2 δισεκατομμύρια άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση σε καθαρό νερό. Στο μέλλον μάλιστα θα αντιμετωπίσουν πρόβλημα λειψυδρίας και άλλες περιοχές, που τώρα έχουν επάρκεια νερού. Σύμφωνα με την OXFAM (Μη Κυβερνητική Οργάνωση) σε μερικές περιοχές της Αιθιοπίας, της Κένυας και της Σομαλίας από τον Ιανουάριο του 2021 το νερό είναι 40% πιο ακριβό.
Αυτή η εμπειρική προσέγγιση της πραγματικότητας σε πλανητικό επίπεδο δείχνει με εμφατικό τρόπο, ότι τα φαινόμενα κοινωνικής αποσύνθεσης θα πληθαίνουν, όσο προχωρούμε προς το μέλλον, αν δεν αντιμετωπισθούν με αποφασιστικότητα τα γενεσιουργά αίτια. Και όμως στον χώρο της πολιτικής διαχείρισης αυτής της αδιέξοδης πορείας επικρατεί ακινησία και αδιαφορία για τις ανισότητες.
Η αναζήτηση των γενεσιουργών αιτίων των φαινομένων κοινωνικής αποσύνθεσης ως προς την κοινωνική και ατομική ευθύνη απέναντι στην ανθρώπινη οντότητα και την ανάληψη της σε συνδυασμό με την πολιτική ακινησία σε σχέση με την ζωτικής σημασίας ανάγκη λειτουργικής αντιμετώπισης τους οδηγεί σε πολύ ενδιαφέρουσες διαπιστώσεις.
Όσο προχωρούμε προς το μέλλον οι συνθήκες κοινωνικής αποσύνθεσης θα γίνονται οξύτερες, διότι υπάρχει αδυναμία πολιτικής διαχείρισης της σύνθετης παγκοσμιοποιημένης πραγματικότητας και συνεργασίας μεταξύ των κομμάτων για την διασφάλιση της αναγκαίας συνέχειας της κοινής πορείας ανεξάρτητα από ιδεολογικές διαφορές, οι οποίες σίγουρα θα λαμβάνονται υπόψη. Η δυναμική της εξέλιξης όμως εξαρτάται και από πολλές άλλες παραμέτρους εκτός από την ιδεολογική. Ιδιαιτέρως σε δημοκρατικές κοινωνίες τα κόμματα πρέπει να κάνουν συστηματικό διάλογο και να καταλήγουν σε συγκλίσεις και συμβιβασμούς.
Παράλληλα δεν αποτελεί λειτουργική παράμετρο της κοινωνικής δυναμικής ο συστημικός πραγματισμός ως οπτική πολιτικού σχεδιασμού και λήψης αποφάσεων, όταν βασίζεται στην εργαλειοποίηση του ανθρώπου με στόχο την λειτουργικότητα και την οικονομική απόδοση των διαφόρων κοινωνικών συστημάτων, ενώ παράλληλα ο σχεδιασμός δεν είναι επαρκώς μακροπρόθεσμος, αλλά εξαντλείται στα όρια του ατομικού βιολογικού χρόνου και στην αποφυγή πολιτικού κόστους βραχυπρόθεσμα, επειδή δεν γίνεται επαρκής και συνεχής διάλογος με τους πολίτες, με αποτέλεσμα ο χρόνος ωρίμανσης ενός πολιτικού μέτρου στο κοινωνικό πεδίο να χρειάζεται μεγαλύτερη διάρκεια.
Επίσης ενώ τα προβλήματα και οι γενικότερες ανισορροπίες είναι παγκόσμιας εμβέλειας, η πολιτική τους διαχείριση εξαντλείται στα εθνικά όρια ανάλογα με τις τοπικές προτεραιότητες από τις κυβερνήσεις και τις δυνατότητες των κοινωνιών να υπερβούν την τοπική οπτική βίωσης της πραγματικότητας και να συνειδητοποιήσουν την μεταξύ τους παγκόσμια εξάρτηση.
Για παράδειγμα η κλιματική αλλαγή θα χειροτερεύει και οι παρενέργειες της θα εκτείνονται σε όλους τους τομείς δραστηριοποίησης των κοινωνιών με μεγαλύτερη ένταση (στην οικονομία, στην εργασία, στον διατροφικό τομέα κ.λ.π.). Το παράδειγμα των πλημμυρών στη Θεσσαλία είναι πολύ χαρακτηριστικό. Το ίδιο και οι μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών από χώρες με μεγάλες ανισορροπίες λόγω της κλιματικής αλλαγής και της αποσύνθεσης των κοινωνιών προέλευσης τους, σε συνδυασμό με τις επιπτώσεις στις πλούσιες χώρες υποδοχής του Βορρά, οι οποίες έχουν την μέγιστη ευθύνη για την κλιματική αλλαγή.
Τέλος οι σύγχρονες κοινωνικές αξίες με την μορφή προτύπων χωρίς ηθικό φορτίο με σημείο προσανατολισμού το ανθρώπινο και το κοινωνικό συμφέρον και η ανάλογη λειτουργία του πολιτικού συστήματος πριμοδοτούν τα φαινόμενα κοινωνικής αποσύνθεσης και την ακινησία σε σχέση με την άρση των γενεσιουργών τους αιτίων.
Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η οπτική ως προς τον κοινωνικό ρόλο και την δραστηριοποίηση των σχολείων. Βασικός προσανατολισμός είναι η πραγμάτωση των στόχων στον γνωστικό τομέα. Η συντελούμενη κοινωνικοποίηση των μαθητών σε αυτή την ηλικία δεν γίνεται αντικείμενο συστηματικής διαχείρισης. Όμως στην σύγχρονη εποχή της κυριαρχίας των προτύπων του ατομικισμού, της ανταγωνιστικής λογικής και του υλικού ευδαιμονισμού σε συνδυασμό με τον μονοδιάστατο καταναλωτισμό διαμορφώνονται αρνητικές συνθήκες για την κοινωνική ενσωμάτωση των νέων της σχολικής ηλικίας.
Η άνοδος της νεανικής βίας και εγκληματικότητας δείχνουν εμφατικά την λανθασμένη οπτική της λειτουργίας των σχολείων, τα οποία δεν ενεργοποιούνται στο πλαίσιο της δραστηριοποίησης των τοπικών κοινωνιών. Με αυτό τον τρόπο όμως δεν καλλιεργείται η ενσυναίσθηση και η κοινωνική συνείδηση στο πλαίσιο της συμβίωσης των πολιτών στις τοπικές κοινωνίες ούτε η ανθρωπιστική οπτική μεταξύ των κοινωνιών του πλανήτη, αν και η αλληλεξάρτηση και αλληλεπίδραση κυριαρχούν στην σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη πραγματικότητα.
Η πορεία των κοινωνιών πρέπει να αλλάξει κατεύθυνση, ειδάλλως τα φαινόμενα κοινωνικής αποσύνθεσης θα διευρύνουν την επίδραση τους στην δυναμική της εξέλιξης με πολύ αρνητικές συνέπειες, οι οποίες ήδη βιώνονται από τους ανθρώπους. Επίσης αν συνεχισθεί η πολιτική ακινησία και η μη ανάληψη της ευθύνης απέναντι στην ανθρώπινη οντότητα, δεν θα είναι εφικτή η ανακοπή της επικίνδυνης και αδιέξοδης πορείας και η αναίρεση των γενεσιουργών της αιτίων.