Όσο περνάει ο χρόνος, τόσο περισσότερο γίνεται αντιληπτό στην βιωνόμενη πραγματικότητα αυτό, που αποτυπώνουν εικαστικά τα «ανθρωπάκια» του μεγάλου ζωγράφου Γιάννη Γαϊτη σε σχέση με τον σύγχρονο άνθρωπο των μαζοποιημένων μεγάλων αστικών κέντρων, ο οποίος ζει σε συνθήκες αλλοτρίωσης και σε μεγάλο βαθμό αποξένωσης από τον συνάνθρωπο του.

Στους διάφορους κοινωνικούς ρόλους και στην πολιτική του λειτουργία παρακολουθεί τις εξελίξεις με οπτική καταναλωτή και θεατή και όχι συνδιαμορφωτή, ενώ δεν αντιλαμβάνεται ούτε κατανοεί τις ταχύτατες αλλαγές στο κοινωνικό, οικονομικό και πολιτισμικό επίπεδο. Επίσης οι διαπροσωπικές σχέσεις διαπερνώνται από μεγάλη ρευστότητα, ενώ η κοινωνική λειτουργία σε μεγάλο βαθμό αναπαράγει την απομόνωση και τον ατομικισμό. Είναι δε συχνό φαινόμενο η αποξένωση του ατόμου από τον ίδιο του τον εαυτό και η αδιαφορία για την κοινωνική κατάσταση.

Αυτές οι συνθήκες έχουν πολύ αρνητικές επιπτώσεις στην διαχείριση της πραγματικότητας, οι οποίες απειλούν και υποβαθμίζουν την ποιότητα της ζωής και την ασφαλή πορεία των κοινωνιών και της βιοποικιλότητας στην προοπτική του χρόνου.

Για παράδειγμα, σύμφωνα με έρευνα της ομάδας επιστημόνων Earth Commission, η οποία δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Nature και εξετάζει το κλίμα, την ατμοσφαιρική ρύπανση, την μόλυνση του νερού από φώσφορο και άζωτο λόγω υπερβολικής χρήσης λιπασμάτων, τον υδροφόρο ορίζοντα, τα επιφανειακά γλυκά ύδατα, το μη δομημένο φυσικό περιβάλλον και το συνολικό φυσικό και δομημένο περιβάλλον, η γη έχει υπερβεί τα όρια ασφαλείας και κινείται σε «επικίνδυνη ζώνη».

Συγκεκριμένα τα 2/3 της γης δεν πληρούν τα κριτήρια ασφαλείας για το γλυκό νερό. Έχει δε ιδιαίτερο ενδιαφέρον η δήλωση του Johan Rockström, διευθυντή του Potsdam Institute for Climate Impact Research στη Γερμανία, ότι «κινούμαστε σε λάθος κατεύθυνση».

Ουσιαστικά αν συνεχισθεί αυτή η πορεία, θα υπάρξουν για τον άνθρωπο ζωτικής σημασίας προβλήματα, διότι θα απειληθούν η επάρκεια τροφής, νερού, ενέργειας και η υγεία σε καθαρό περιβάλλον. Αυτό σημαίνει, ότι θα διαμορφωθούν παγκόσμιας εμβέλειας προβλήματα και συνθήκες διακινδύνευσης, διότι οι κοινωνίες είναι σε πολύ μεγάλο βαθμό αλληλοεξαρτώμενες. 

Αυτό γίνεται εμφανές ακόμη και για τον απλό πολίτη, αν ληφθούν υπόψη οι παρενέργειες της μαζικής μετακίνησης πληθυσμών από περιοχές, που πλήττονται περισσότερο από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής με τις ξηρασίες στον τομέα της γεωργικής παραγωγής και στην ύδρευση. Ήδη από τώρα προκαλούνται επικίνδυνες ανισορροπίες και έντονες αναταράξεις στις χώρες υποδοχής των μετακινούμενων πληθυσμών.

Και όμως τόσο στο κοινωνικό όσο και στο πολιτικό πεδίο η ευαισθητοποίηση και ενεργοποίηση για την αντιμετώπιση αυτής της επικίνδυνης προοπτικής είναι πολύ χαμηλά και κινούνται σε λάθος κατεύθυνση. Η αλλοτρίωση είναι τόσο ισχυρή, που δεν συνειδητοποιείται και δεν αναλαμβάνεται η ευθύνη για την βιωσιμότητα τόσο του ανθρώπου όσο και της βιοποικιλότητας.

Αυτό, που συμβαίνει στις κοινωνίες είναι τραγικό. Για παράδειγμα στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής εταιρείες παραγωγής χημικών (π.χ. Chemours, DuPont de Nemours και Corteva) μόλυναν πόσιμο νερό σε όλη την χώρα με τα ονομαζόμενα «παντοτινά χημικά» (PFAS), δηλαδή ουσίες, που συνδέονται με την εμφάνιση καρκίνου και άλλων ασθενειών στους ανθρώπους, ενώ δεν έχουν γεύση και οσμή, ούτε και γίνονται αντιληπτές. Όταν μάλιστα εισέλθουν στο περιβάλλον, παραμένουν σε αυτό για πάντα.

Βέβαια τώρα αυτές οι εταιρείες πληρώνουν πρόστιμο δισεκατομμυρίων δολαρίων, όμως η ανθρώπινη ζωή δεν σώζεται με αυτό τον τρόπο. Ανάλογους κινδύνους αντιμετωπίζουν γενικότερα οι κοινωνίες με την χρήση φυτοφαρμάκων στον γεωργικό τομέα. Και σε αυτές τις περιπτώσεις καταγράφεται τόσο στο πολιτικό όσο και στο κοινωνικό πεδίο οπτική θέασης των γεγονότων χωρίς αναζήτηση και αντιμετώπιση των γενεσιουργών αιτίων, τα οποία έχουν άμεση σχέση με το σύστημα κοινωνικής οργάνωσης και τις αξίες, που το διαπερνούν.

Είναι ακατανόητο να καίγονται στον Καναδά το 2023 (το πρώτο εξάμηνο) πιο πολλά από 27 εκατομμύρια στρέμματα, δηλαδή 8πλάσια έκταση σε σύγκριση με τον μέσο όρο των τελευταίων 30 ετών και να μην συνειδητοποιείται, ότι πρέπει να επιταχυνθεί η λήψη μέτρων σε πλανητικό επίπεδο για την ριζική αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.

Αυτή η χώρα επηρεάζεται από την υπερθέρμανση του πλανήτη πολύ πιο γρήγορα από τον υπόλοιπο κόσμο. Τα τελευταία χρόνια λόγω της κλιματικής αλλαγής τα ακραία καιρικά φαινόμενα τόσο σε ένταση όσο και σε συχνότητα έχουν αυξηθεί.

Επίσης τον Μάρτιο του 2022 ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών σε παγκόσμια διάσκεψη στο Nairobi αποφάσισε να περιορίσει την ρύπανση με πλαστικά σκουπίδια με την υπογραφή συμφωνίας πλανητικής εμβέλειας. Και όμως συνεχίζεται η ρύπανση με 100 εκατομμύρια τόνους πλαστικά ετησίως, χωρίς να ελέγχεται. Εάν συνεχισθεί αυτή η πρακτική, το 2040 τα πλαστικά σκουπίδια θα υπερδιπλασιασθούν και θα φτάσουν τα 227 εκατομμύρια τόνους.

Αντί να επιδιώκεται η υπογραφή συμφωνίας για την σταδιακή μείωση, θα ήταν πολύ πιο λειτουργικό να αναζητηθούν τα γενεσιουργά αίτια, τα οποία σχετίζονται με το σύστημα κοινωνικής οργάνωσης και λειτουργίας στους διάφορους τομείς και ιδιαιτέρως στον οικονομικό (π.χ. τυποποίηση της διάθεσης των προϊόντων σε συνδυασμό με την μείωση του κόστους και την αύξηση των κερδών, όπως γίνεται στα σουπερμάρκετ) και να ληφθούν μέτρα ριζικής αντιμετώπισης τους.

Τελικά οι συνθήκες αλλοτρίωσης στα σύγχρονα μαζοποιημένα μεγάλα αστικά κέντρα διαμορφώνουν τις προϋποθέσεις για την άνοδο του βαθμού διακινδύνευσης για τον άνθρωπο, ο οποίος αυτοκαταστρέφεται έχοντας μετατρέψει τον εαυτό του σε αυτόχειρα.

Αυτό είναι εμφανές τόσο στο επίπεδο των κοινωνικών συστημάτων όσο και στον τρόπο σκέψης και λειτουργίας των πολιτών είτε ως ατομικών είτε ως συλλογικών οντοτήτων. Και στα δυο επίπεδα, για παράδειγμα, η διαχείριση του χρόνου δεν συνάδει με την ταχύτητα των εξελίξεων στους διάφορους τομείς και τις συνεχώς μετασχηματιζόμενες ανάγκες, που δημιουργούνται, ώστε η πορεία προς το μέλλον να είναι λειτουργική και βιώσιμη.

Παράλληλα η διαχείριση της πραγματικότητας δεν υπερβαίνει τα όρια των τοπικών κοινωνιών, αν και η παγκοσμιοποίηση έχει διαμορφώσει σχέσεις αλληλεπίδρασης και αλληλεξάρτησης μεταξύ τους, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται επικίνδυνες ανισορροπίες.

Τα παραδείγματα, που αναφέρθηκαν, δείχνουν με τον καλύτερο τρόπο τις συνθήκες, που διαμορφώνονται. Στο μέτρο που δεν αναπτύσσεται δυναμική υπέρβασης των ανισορροπιών με την αντιμετώπιση των γενεσιουργών τους αιτίων και την πραγματοποίηση των αναγκαίων αλλαγών στον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας των κοινωνιών, θα συνεχίσουν να παράγονται συνθήκες αλλοτρίωσης των ανθρώπων, οι οποίες θα επιδρούν αρνητικά στην ροή της εξέλιξης.

Ουσιαστικά ο άνθρωπος αντί να λειτουργεί ως πολίτης με γνώση της πραγματικότητας, κοινωνική συνείδηση και ευθύνη, που συμβάλλουν στην οικοδόμηση βιώσιμης πολιτικής ενεργοποίησης και λήψης ανάλογων αποφάσεων στα διάφορα επίπεδα δραστηριοποίησης του, μετατρέπεται σε εργαλείο για την διεκπεραίωση συστημικών ρόλων, χωρίς να εξετάζει, αν υπηρετούν το ανθρώπινο και το κοινωνικό συμφέρον.