Η κουβέντα για την αστυνομοκρατία στα πανεπιστήμια συγκαλύπτει και συσκοτίζει το μεγάλο ζήτημα που αφορά τη διαβρωτική κληρονομιά του «πανεπιστημιακού ασύλου». Παρόλο που ο νόμος 4623/2019 κατήργησε το «πανεπιστημιακό άσυλο», η βαριά σκιά του εξακολουθεί να είναι παρούσα.
Εξηγούμαι:
● Το «πανεπιστημιακό άσυλο» καθιερώνεται για πρώτη φορά νομοθετικά το 1982 με τον «νόμο-πλαίσιο» Ν. 1268/1982 (άρθρο 4) [1].
● Δίκην εθιμικού δικαίου, ήδη από το 19ο αιώνα, ίσχυε η απαγόρευση της εισόδου των αστυνομικών αρχών στο πανεπιστήμιο χωρίς την άδεια της Συγκλήτου [2]. Το εθιμικό αυτό δίκαιο αφορούσε την ακαδημαϊκή ελευθερία, νοούμενη τόσο ως ατομικό δικαίωμα αλλά και ως θεσμική εγγύηση μιας ελεύθερης επιστημονικής δραστηριότητας (έρευνας και διδασκαλίας).
● Ο τελευταίος νόμος, Ν. 4485/2017, στον οποίο ήταν εγγεγραμμένο το «άσυλο», όριζε ότι «το ακαδημαϊκό άσυλο αναγνωρίζεται για την κατοχύρωση των δημοκρατικών αξιών, των ακαδημαϊκών ελευθεριών στην έρευνα και στη διδασκαλία, την ελεύθερη διακίνηση των ιδεών, την προστασία του δικαιώματος στη γνώση και τη μάθηση έναντι οποιουδήποτε επιχειρεί να το καταλύσει» (άρ. 3 παρ. 1)». Το άρθρο 3 του 4485/2017 όχι μόνο δεν προσφέρει τίποτα περισσότερο από ότι το άρθρο 16 του Συντάγματος, αλλά είναι συνταγματικά προβληματικό κατά τον ισχυρισμό του Μπιτζιλέκη [3].
Σύμφωνα με την παράγραφο 2 του άρθρο 3 «Επέμβαση δημόσιας δύναμης σε χώρους των Α.Ε.Ι. επιτρέπεται αυτεπαγγέλτως σε περιπτώσεις κακουργημάτων, καθώς και εγκλημάτων κατά της ζωής και ύστερα από απόφαση του Πρυτανικού Συμβουλίου σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση». Δηλαδή, πρώτον η προστασία των ακαδημαϊκών ελευθεριών εξαρτάται από την άδεια του Πρυτανικού συμβουλίου, και δεύτερον η διασφάλιση των ατομικών δικαιωμάτων και συνταγματικών ελευθεριών (προστασία από αξιόποινες πράξεις) εξαρτάται από τον χώρο άσκησής τους. Υποψιάζομαι ότι οι εχέφρονες (και καλόπιστοι) μπορούν αμέσως να δουν ότι τούτες οι αντιφάσεις προσβάλλουν ευθέως τις έννοιες του κράτος δικαίου και του νομικού πολιτισμού.
Σήμερα, το άσυλο δεν εξυπηρετεί καμία απολύτως σκοπιμότητα, είναι ένα αναχρονιστικό κατάλοιπο, μια εναργής επιτομή του (διαβόητου) νεοελληνικού ανορθολογισμού [4]. Δε χρειάζεται να τονιστεί ότι το «πανεπιστημιακό άσυλο» αποτελεί μια παγκόσμια πρωτοτυπία της ελληνικής έννομης τάξης και δεν υπάρχει σε κανένα δημοκρατικό καθεστώς ανά τον κόσμο [1,4]
Το «πανεπιστημιακό άσυλο» είχε συμβολικό μόνο νόημα και θεσπίστηκε για να τιμήσει τους φοιτητικούς αγώνες κατά της δικτατορίας [5]. Σ? ένα δημοκρατικό καθεστώς, το ατομικό σου δικαίωμα να εκφράζεις ελεύθερα, και απρόσκοπτα, τις απόψεις σου όποιες και αν είναι αυτές, ισχύει τόσο στην πλατεία όσο και στο αμφιθέατρο του πανεπιστημίου. Αντιθέτως, σ? ένα ανελεύθερο και αυταρχικό καθεστώς, αν οι ατομικές ελευθερίες δεν γίνονται σεβαστές στην πλατεία, πως είναι δυνατό να πιστεύει κανείς ότι θα γίνουν σεβαστές στο αμφιθέατρο. Το πανεπιστημιακό άσυλο δεν καλύπτει αξιόποινες πράξεις. Οι διατάξεις του ποινικού κώδικα έχουν εφαρμογή τόσο στην πλατεία όσο και στο αμφιθέατρο.
Επομένως, τι ακριβώς εξυπηρετεί το «άσυλο»? Τι συγκεκριμένα υπερασπίζονται οι θιασώτες της μη κατάργησης του? Η απάντηση είναι πολύ απλή. Υπερασπίζονται μια κατάσταση προστατευμένης παραβατικότητας, εντός της οποίας οργανωμένες μειοψηφίες φοιτητών, περιφρονώντας και γελοιοποιώντας οποιαδήποτε εκδοχή δεοντολογίας και νομιμότητας, παρακωλύουν τη διοικητική και εκπαιδευτική λειτουργία των πανεπιστημίων και συχνά καθυστερούν, ή και ακυρώνουν ακόμη, την ερευνητική δραστηριότητα των ιδρυμάτων.
Αυτήν τη δυνατότητα τους την παρείχε το ισχύον θεσμικό πλαίσιο, το οποίο απαγόρευε την είσοδο της αστυνομίας στους πανεπιστημιακούς χώρους για τον έλεγχο/καταστολή αδικημάτων του κοινού ποινικού δικαίου τελούμενων από φοιτητές. Να αναφέρουμε μερικά: α) σωματικές βλάβες, β) προσβολή της προσωπικότητας, γ) ακύρωση νόμιμων δικαιωμάτων και συνταγματικών ελευθεριών δ) φθορές και βανδαλισμοί.
Οι παραπάνω ενδεικτικές μορφές μιας κυρίαρχης παραβατικότητας στα πανεπιστήμια, γίνονται ανεκτές (αν δε επιδοκιμάζονται) από μια κατηγορία της, κατά δήλωσης, Αριστεράς, η οποία δεν έχει λήξει τους λογαριασμούς της με τη βία. Εντός αυτής της «διανοητικής» παράδοσης, η βία προσλαμβάνεται συχνά ως «επιταχυντής» της εξέλιξης των γεγονότων [6], ή στη καλύτερη των περιπτώσεων ως ατυχές παρεπόμενο των αγώνων και των διεκδικήσεων. Για παράδειγμα, ομολογείται ότι: « το πανεπιστήμιο, όσο θα δύναται να επιτελεί το έργο του, την κατανόηση του κόσμου και τον αναστοχασμό της κοινωνικής πραγματικότητας, θα γεννά πάντα κινδύνους για κάθε εξουσία που βρίσκεται απέναντι στις ανάγκες και στα συμφέροντα της κοινωνίας» [7].
Συχνά επιχειρείται ένας υποβιβασμός τόσο της σημασίας όσο και της έκτασης αυτής της προστατευμένης παραβατικότητας. Το πόρισμα της Επιτροπής για τη μελέτη ζητημάτων της ακαδημαϊκής ελευθερίας και ειρήνης [8], για παράδειγμα, αναφέρεται σε «εγκλήματα χαμηλής ποινικής απαξίας», ενώ κάποιοι άλλοι μιλούν για εκδηλώσεις μικρο-παραβατικότητας [9] και για εγκληματικότητα ήπιου χαρακτήρα [10].
Αν τα παραπάνω συνδυαστούν με κάποια αδικήματα τα οποία δεν σχετίζονται με την λειτουργία του πανεπιστημίου, αλλά τελούνται εντός των πανεπιστημίων συνήθως από μη-φοιτητές, και τα οποία μεγεθύνονται από την «αδιαφορία» της αστυνομίας να εκτελέσει το καθήκον της [11], τότε σχηματίζεται το περίγραμμα και το περιεχόμενο της κατηγορίας που απευθύνεται στα πανεπιστήμια της «βίας και ανομίας». Παραδείγματα τέτοιων εγκλημάτων είναι: α) οι βανδαλισμοί (π.χ. κατασκήνωση των No Borders εντός του ΑΠΘ), β) καταλήψεις χώρων του πανεπιστημίου από άσχετους με την εκπαιδευτική διαδικασία (π.χ. Ρουβικώνας-Πανεπιστημιούπολη Ζωγράφου), γ) παρα-εμπόριο (π.χ. Οικονομικό πανεπιστήμιο), δ) διακίνηση ναρκωτικών (π.χ. διάφορα περιστατικά που ιστορούνται από τους Μπαμπινιώτη και Τσακλόγλου [12]), Για την περίοδο 2011–2017, μια μελέτη του Πανεπιστήμιου Μακεδονίας [13] καταγράφει, κωδικοποιεί και ταξινομεί 358 περιστατικά ανομίας σε 19 ΑΕΙ της χώρας.
Συνοψίζοντας, το αναχρονιστικό κατάλοιπο μιας μυθοποιημένης μεταπολίτευσης, η κουλτούρα του «πανεπιστημιακού ασύλου» πρέπει και ουσιαστικά να αποσυρθεί το συντομότερο. Η ακαδημαϊκή ελευθερία και ένα πολιτισμένο κλίμα κανόνων και δεοντολογίας θα πρέπει πάραυτα να αντικαταστήσει το καθεστώς της προστατευμένης παραβατικότητας. Τον αν η φύλαξη των χώρων και η ελεγχόμενη πρόσβαση σ? αυτούς γίνεται από ένα σώμα το οποίο προσλαμβάνει και εκπαιδεύει το πανεπιστήμιο, ο δήμος ή η αστυνομία είναι ήσσονος (ή περίπου ήσσονος) σημασίας ζήτημα.
Υπάρχει κάποιος λογικός και καλόπιστος αντίλογος, ο οποίος να πρεσβεύει ότι το καθεστώς προστατευμένης παραβατικότητας υπηρετεί την ακαδημαϊκή ελευθερία, η οποία, ειρήσθω εν παρόδω, ενδημεί αποκλειστικά στη χώρα μας. Μήπως η «αδάμαστη» αυτή ακαδημαϊκή ελευθερία μαζί με την «ουσιαστική» δημοκρατία που επικρατεί εντός των ελληνικών πανεπιστημίων, εξασφαλίζουν εξαιρετική ποιότητα σπουδών; Μάλλον δεν συμβαίνει αυτό.
Κατά τη γνώμη μου θα πρέπει να ανακαλύψουμε, για μια ακόμη φορά, τα αυτονόητα:
1) Η αστυνομία, και η κλήτευσή της, υπερασπίζει τη νομιμότητα. Ελέγχεται και λογοδοτεί, προφανώς, στις Εισαγγελικές Αρχές.
2) Από τη σύστασή του το νεωτερικό κράτος νομιμοποιείται με το μονοπώλιο της βίας, και η αστυνομία διαχειρίζεται αυτό το μονοπώλιο στο εσωτερικό κάθε χώρας [14]. Η βία είναι πρό-πολιτική πράξη [6], σ΄ ένα κράτος δικαίου η ανοχή της βίας και η έκθεση σ? αυτήν είναι διαβρωτικές καταστάσεις. Απειλούν ευθέως την κοινωνική συνοχή.
3) Η ήπια ή χαμηλής ποινικής απαξίας εγκληματικότητα μπορεί να ελεγχθεί με την εφαρμογή του ποινικού κώδικα. Η παραβατικότητα, δε, μπορεί να τιθασευτεί με κλιμακούμενης έντασης πειθαρχικά μέτρα (υπάρχουν πολλοί συνδυασμοί).
4) Η παρανομία και η παραβατικότητα καταγγέλλονται, ανάλογα της περίστασης είτε στην αστυνομία ή στα πειθαρχικά όργανα, αμέσως. Αυτό ονομάζεται, κοινωνικός έλεγχος της μη συμμόρφωσης, και όχι κοινωνία της κατάδοσης, όπως βλακωδώς κάποιοι κυκλοφορούν.
5) Το πόρισμα του ΥΠΕΘ [8] είναι εύστοχο όταν χαρακτηρίζει ουτοπική την πλήρη εξαφάνιση οποιασδήποτε παραβατικής συμπεριφοράς στον ακαδημαϊκό περιβάλλον. Όμως, μπορούμε, να επιλέξουμε την ελάχιστη δόση παραβατικότητας με την οποία μπορούμε να συμβιώσουμε. Αυτονόητο είναι ότι αυτό θα το συμφωνήσουμε με ανοικτές και δημοκρατικές διαδικασίες, κάνοντας χρήση την αρχή της «αναλογικότητας» κατά τους νομικούς, ή τη σχέση «κόστους-οφέλους» σύμφωνα με τους οικονομολόγους. Όλα αυτά, χθες.
Με λίγα λόγια, ας αρχίσουμε να ονοματίζουμε και να καταγγέλλουμε τα περαστικά βίας και παραβατικότητας, και ας σταματήσουμε να διυλίζουμε τον κώνωπα, αναφορικά με την εκπαίδευση και τη λογοδοσία των φυλάκων. Θάρρος χρειάζεται, και αυτό δε νομοθετείται [15]. Τέλος, κάτι εξίσου σημαντικό, αν η διακύβευση αφορά το πως τα αυτοδιοικούμενα πανεπιστήμια θα γίνουν ικανά να ανακτήσουν την εκτίμηση κοινωνίας και τον ρόλο τους, ας αφήσουμε στην άκρη ατεκμηρίωτα και λαϊκίστικα φληναφήματα για αύξηση της χρηματοδότησης και ας ελέγξουμε μια σειρά από θεσμικές αρρυθμίες που ταλανίζουν τα ιδρύματα. Οι θεσμικές αρρυθμίες περιλαμβάνουν, αλλά δεν εξαντλούνται σ΄ αυτά, φαινόμενα όπως: οικογενειοκρατία και νεποτισμό, κραυγαλέες περιπτώσεις αναξιοκρατίας και διαδικασίες προκλητικής περιφρόνησης της νομιμότητας.
Παραπομπές
[1] Μαντζούτσος, Α. (2010), Πανεπιστημιακό άσυλο: δημοκρατική κατάκτηση ή θεσμοθετημένη ασυδοσία, Νομικό Βήμα, 58(5), 1136-1146.
[2] Αργυρός, Α. (201) Η Ακαδημαϊκή Ελευθερία και το «Πανεπιστημιακό Άσυλο» (https://www.academia.edu/ πρόσβαση 8/2/21).
[3] Μπιτζιλέκης, Ν. (2019), Κατάργηση ή προστασία του ακαδημαϊκού ασύλου; https://www.constitutionalism.gr/2019-08-bitzilekis-akadimaiko-asylo/.
[4] Λαζαρίδης, Θ. (2008), Ο Δρόμος για την Αναγέννηση του Ελληνικού Πανεπιστημίου, Κριτική, Αθήνα.
[5] Αλιβιζάτος, Ν. (2009), Άσυλο: δεν αρκούν οι λεκτικές καταδίκες, Καθημερινή, 22/2/2009.
[6] Arendt, H. (2020) Περί Βίας, Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη.
[7] Παυλίδης, Π. (2019), Το άσυλο και οι κοινωνικοί αγώνες εντός των πανεπιστημίων, Πριν, 01/09/2019.
[8] ΥΠΕΘ (2018), Πόρισμα της Επιτροπής για τη μελέτη ζητημάτων της ακαδημαϊκής ελευθερίας και ειρήνης του Υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων, Αθήνα, Ιούλιος 2018, https://www.minedu.gov.gr/publications/docs2018/ΠΟΡΙΣΜΑ_-18.9.2018.docx.
[9] Πανταζόπουλος, Γ. (2019), Ναι η όχι στην κατάργηση του πανεπιστημιακού ασύλου; Lifo, 27/07/2019
[10] Πρωτοβουλία Πανεπιστημιακών, Για ένα Δημοκρατικό Πανεπιστήμιο: Ναι Στη Φύλαξη, Όχι Στην Αστυνόμευση https://www.facebook.com/OxiAstynomiaStaPanepistimia/posts/ 113131227355387/ (πρόσβαση 9/2/21)
[11] Καλφέλης, Γ. (2021), «Πανεπιστημιακή αστυνομία». Είναι απαραίτητη; In.gr: https://www.in.gr/2021/02/07/apopsi/panepistimiaki-astynomia-einai-aparaititi.
[12] Πανταζόπουλος, Γ. (2018), Βιασμοί, διαρρήξεις, ναρκωτικά: Η ανεξέλεγκτη κατάσταση στα ελληνικά πανεπιστήμια, Lifo, 30/10/2018.
[13] ΠΑΜΑΚ (2018), Η Ανομία στα Ελληνικά ΑΕΙ. https://is.gd/UEU2QJ (πρόσβαση 9/2/21)
[14] Μαρκαντωνάτου, Μ., (2009), Το Κράτος και το Μονοπώλιο της Βίας: θεωρήσεις και Μεταβολές, Παπαζήσης, Αθήνα.
[15] Τσούκας, Χ. (2021), Ικανοί για αυτοδιοίκηση;, Καθημερινή, 07/02/2021