Η Ευρώπη του λειτουργικού αναλφαβητισμού
Ενώ η Γηραιά Ήπειρος των δικαιωμάτων, της φιλοσοφίας, της επιστήμης και του πολιτισμού, η Ευρώπη, παινεύεται ότι είναι ο φάρος του δυτικού πολιτισμού, της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ένα ανησυχητικό κύμα ιστορικού αγραμματισμού και εθνικιστικού τριμπαλισμού εξαπλώνεται στις πληγές της κοινωνικής δυσφορίας. Τροφοδοτείται από αμόρφωτες, ακοινώνητες μάζες που είναι όλο και πιο πρόθυμες να ανταλλάξουν τη λογική με τη μέθη του πιο κοινού ταυτοτικού φανατισμού της άγνοιας, με απόγνωση. Το τελευταίο, σκανδαλώδες παράδειγμα προέρχεται από την Κροατία, όπου ο Marko Perković Thompson, φιλοφασιστής τραγουδιστής, ετοιμάζεται να δώσει τη μεγαλύτερη συναυλία με εισιτήριο στην ιστορία, ξεπερνώντας ακόμα και παγκόσμιες εικόνες όπως ο Michael Jackson και η Taylor Swift.
Αλλά πώς είναι δυνατόν ένας "καλλιτέχνης" του τρόμου που συνδέεται ανοιχτά με τη ρητορική των Ούστασε, που τραγουδά φασιστικά συνθήματα και δοξάζει εγκλήματα πολέμου, να συγκεντρώνει μισό εκατομμύριο ανθρώπους; Η απάντηση είναι απλή: Η Ευρώπη παράγει γενιές λειτουργικών αναλφάβητων, ατόμων χωρίς ιστορική μνήμη και κριτική σκέψη, που προσκολλώνται σε εθνικιστικούς μύθους για να νιώθουν «ανώτεροι».
Η πολιτική του μίσους ως ψυχαγωγία
Ο Thompson δεν είναι μεμονωμένο φαινόμενο. Είναι το προϊόν ενός νοσηρού πολιτισμικού κλίματος, που βρίσκει απήχηση στην Ιταλία, την Ουγγαρία, τη Σερβία, την Τουρκία και αλλού. Ένα κλίμα όπου λαϊκιστές ηγέτες —από τον Ορμπάν έως τη Μελόνι, από τον Βούτσιτς έως τον Ερντογάν— πουλούν ψευδαισθήσεις μεγαλείου σε απογοητευμένους ιδιώτες, χαμένους στη μετάφραση "πολίτες", μετατρέποντας την πολιτική σε μια τοξική ταυτοτική παράσταση.
Τα τραγούδια του, γεμάτα αναφορές στην «αιώνια Κροατία» και εχθρότητα εναντίον Σέρβων, Βόσνιων και άλλων μειονοτήτων, δεν είναι μουσική: είναι προπαγάνδα. Και οι συναυλίες του δεν είναι πολιτιστικά γεγονότα, αλλά συγκεντρώσεις νεοβαρβαρότητας, όπου πλήθη που επευφημούν ναζιστικά καθεστώτα συνεργατών νιώθουν νομιμοποιημένα σε μια ατμόσφαιρα ατιμωρησίας.
Η συναισθηματικότητα της άγνοιας σε περίβλημα ταυτοτικού λαϊκισμού
Όπως γράφει η Κροάτισσα δημοσιογράφος Sanja Modrić, ο Thompson βρήκε την τέλεια φόρμουλα για να πουλά την ψευδαίσθηση της σημαντικότητας σε ανόητα, μη σκεπτόμενα άτομα λόγω άγνοιας. Σε μια εποχή οικονομικής αβεβαιότητας και ταυτοτικής απώλειας, η μουσική του, γεμάτη ψευδή υπερηφάνεια, προσφέρει ένα υποκατάστατο αξιοπρέπειας σε όσους δεν έχουν πια. Δύο ώρες κατά τις οποίες χιλιάδες άνθρωποι, συχνά νέοι που γεννήθηκαν μετά τους πολέμους της Γιουγκοσλαβίας, μπορούν να πιστεύουν ότι είναι πολεμιστές μιας μυθικής πατρίδας, χωρίς ποτέ να έχουν διαβάσει ένα βιβλίο ιστορίας.
Κι όμως, αυτό δεν είναι ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των Βαλκανίων. Είναι ο ίδιος μηχανισμός που στην Ιταλία ωθεί κάποια κινήματα να επιβιώνουν τη φασιστική εικοσαετία, που στην Ουγγαρία μετατρέπει τον Ορμπάν σε «προστάτη του πολιορκημένου χριστιανισμού», που στη Ρωσία επιτρέπει στον Πούτιν να πωλεί την εισβολή στην Ουκρανία ως «ιερή αποστολή».
Ο φασισμός δεν πέθανε ποτέ, απλά προσαρμόστηκε
Το πρόβλημα δεν είναι ο Thompson καθεαυτός, αλλά το αντιδημοκρατικό σύστημα ανοχής που τον επιτρέπει. Ένα σύστημα όπου:
Οι πολιτικοί εκμεταλλεύονται τον εθνικισμό για να εδραιώσουν την εξουσία τους.
Τα ΜΜΕ κανονικοποιούν λόγους μίσους στο όνομα του «διαλόγου».
Οι θεσμοί κλείνουν τα μάτια σε ιστορικά εγκλήματα με το πρόσχημα της «λαογραφίας».
Και ενώ το Ζάγκρεμπ ετοιμάζεται για το υποδομικό χάος της συναυλίας, το ερώτημα παραμένει: πού είναι οι φωνές που θα έπρεπε να καταδικάζουν όλα αυτά; Γιατί ο δήμαρχος του Ζάγκρεμπ, αντί να απαγορεύσει μια συγκέντρωση φασιστικής απολογίας, ασχολείται μόνο με την κίνηση των επισκεπτών στην πόλη του ως τουριστικό κίνητρο; Γιατί η ΕΕ, πάντα πρόθυμη να κηρύττει για τα ανθρώπινα δικαιώματα, σιωπά όταν ένα κράτος μέλος επιτρέπει τη δοξασία των εγκληματιών ναζιστοφασιστών Ούστασε; Γιατί η κοινωνία των πολιτών στην Ευρώπη δεν ανυψώνει τη φωνή της καταγγέλλοντας το σκάνδαλο της νεοφασιστικής επιστροφής που βγήκε από τους υπονόμους για να μπει στα σπίτια μας;
Επίλογος: Η Ευρώπη γίνεται μουσείο της φρίκης;
Αν η Ευρώπη θέλει πραγματικά να είναι η φύλακας της δημοκρατίας, πρέπει να σταματήσει να ανέχεται τον μαζικό ιστορικό αγραμματισμό. Γιατί όταν ένας φασιστικός τραγουδιστής σπάει κάθε ρεκόρ πωλήσεων εισιτηρίων, δεν είναι απλώς μια πολιτιστική αποτυχία: είναι μια προειδοποίηση για την επιστροφή της πολιτικής τυφλότητας, του βίαιου λαϊκισμού, ως αντιδημοκρατικής και νοσταλγικής έκφρασης σκοτεινών εποχών.
Και αν δεν αντιδράσουμε τώρα, σύντομα θα βρεθούμε σε μια ήπειρο όπου ο εθνικιστικός τριμπαλισμός, το μίσος για τον «άλλο» και η νοσταλγία για τα πιο σκοτεινά καθεστώτα θα επιστρέψουν όχι ως εξαίρεση, αλλά ως κανόνας.