Η αβεβαιότητα και ο υψηλός βαθμός διακινδύνευσης κυριαρχούν και διαμορφώνουν σε μεγάλο βαθμό το κοινωνικό κλίμα σε παγκόσμιο επίπεδο, διότι η δυναμική της εξέλιξης δεν είναι ελεγχόμενη τόσο σε εθνικό όσο και σε πλανητικό πεδίο.
Μπορεί η συνεργασία των κοινωνιών να αποτελεί βασική παράμετρο της σύγχρονης παγκοσμιοποιημένης πραγματικότητας και τα προβλήματα και οι ανισορροπίες να έχουν πλανητικές διαστάσεις (π.χ. κλιματική αλλαγή, ρύπανση του περιβάλλοντος κ.λ.π.), όμως ακόμη δεν έχει διαμορφωθεί ένα παγκοσμίων διαστάσεων λειτουργικό σύστημα σχεδιασμού και διαχείρισης της εξέλιξης.
Είναι πλέον εμφανές και βιώνεται από την παγκόσμια κοινότητα, ότι η ακολουθούμενη πορεία οδηγεί σε επικίνδυνες ανισορροπίες και αβεβαιότητα σε σχέση με το μέλλον και όμως δεν γίνονται οι αναγκαίες αλλαγές σε όλες τις χώρες και κυρίως σε αυτές, που διαμορφώνουν την γεωπολιτική δυναμική και οριοθετούν γενικότερα την οικονομική πορεία και τον βαθμό ευημερίας σε παγκόσμιο επίπεδο.
Η πραγματικότητα είναι αποκαλυπτική. Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η τεχνητή νοημοσύνη σε σχέση με τις μελλοντικές συνθήκες ζωής. Σίγουρα θα επιφέρει αλλαγές στον εργασιακό τομέα και στον οικονομικό, οι οποίες θα δρομολογήσουν δυναμική αναδιαμόρφωσης των συνθηκών βίωσης της ζωής και γενικότερα της πραγματικότητας.
Το εύρος και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των αλλαγών εξαρτώνται από τα όρια και τους στόχους της αξιοποίησης των εφαρμογών της στην διαχείριση της εξέλιξης (π.χ. ανθρωποκεντρική αξιοποίηση ή ως μέσο για παραπληροφόρηση και συγκέντρωση ισχύος στο πολιτικό ή οικονομικό πεδίο;).
Επίσης η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να λειτουργήσει ως καταλύτης για την διεύρυνση των κοινωνικών ανισοτήτων, εάν δεν υπάρχει ανθρωποκεντρικό πλαίσιο και όριο, όπως είναι το ανθρώπινο και το κοινωνικό συμφέρον.
Ακόμη μια αρνητική επίπτωση του τρόπου αξιοποίησης της τεχνητής νοημοσύνης είναι ο εθισμός των ανηλίκων στο διαδίκτυο, ο οποίος είναι πλέον γεγονός και διαμορφώνει την καθημερινότητα τους. Τόσο τα παιδιά όσο και οι έφηβοι βιώνουν την πραγματικότητα σε μεγάλο βαθμό μέσα από την διαδικτυακή οθόνη.
Με αυτό τον τρόπο όμως διευκολύνεται η συρρίκνωση της αυτοσυγκέντρωσης και της μαθησιακής προοπτικής. Ταυτοχρόνως εκτίθενται στην διαφήμιση και στην διαμόρφωση οπτικής ανάλογης με τους στόχους, που υπηρετούν τα διαφημιστικά μηνύματα. Οι εφαρμογές, στις οποίες εκτίθενται, είναι το Facebook, το Instagram, το YouTube και το TikTok.
Αυτές οι συνθήκες συμβάλλουν στην διεύρυνση του χάσματος μεταξύ των γενεών. Η σημερινή νέα γενιά βιώνει μια εντελώς διαφορετική πραγματικότητα με την χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας και διαμορφώνει ένα διαφορετικό τρόπο ζωής, στον οποίο κυρίαρχο ρόλο παίζει η εικονική διάσταση των βιωνόμενων συνθηκών και το ανάλογο σύστημα κοινωνικών αξιών (το θέαμα και η εντύπωση, που προκαλεί, ως μέσο πρόσδωσης νοήματος στην ζωή).
Ιδιαιτέρως όσο πιο νέο είναι ένα άτομο (Generation Alpha, Γενιά Άλφα, δηλαδή όσοι γεννήθηκαν την δεύτερη 10ετία του 21ου αιώνα), τόσο περισσότερο διαμορφώνει ταυτότητα και προσανατολίζεται επαγγελματικά με σημείο αναφοράς την εικονική ψηφιακή πραγματικότητα.
Η γενιά Gen Z έχει ήδη ενηλικιωθεί και σταδιακά εντάσσεται στην αγορά εργασίας. Η επόμενη γενιά Generation Alpha αρχίζει τώρα να ασχολείται με τον επαγγελματικό της προσανατολισμό, ενώ ταυτοχρόνως βιώνει την ισχυρή εξάρτηση από το διαδίκτυο. Η επαφή της με την πραγματικότητα γίνεται κατά κύριο λόγο με την εικόνα και την επικοινωνιακή αξιοποίηση της, οπότε ανάλογα επηρεάζεται και ο επαγγελματικός προσανατολισμός της.
Μεγάλο ενδιαφέρον έχει διαδικτυακή έρευνα σε 1.655 νεαρά άτομα τον Ιούλιο του 2024 στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής από την πλατφόρμα Whop, η οποία δημοσιεύεται στο οικονομικό περιοδικό Forbes, σύμφωνα με την οποία το 32% των ερωτηθέντων θέλουν να γίνουν Youtubers και το 21% TikTokers και ακολουθούν τα επαγγέλματα γιατρός/νοσοκόμος 20%, προγραμματιστής εφαρμογών για κινητά και βιντεοπαιχνίδια 19%, επιχειρηματίας 17%, καλλιτέχνης 16%, αθλητής 15%, επαγγελματίας Streamer 15%, μουσικός 14% και δάσκαλος 14%.
Αυτή η προοπτική σε σχέση με τις συνθήκες στο μέλλον λειτουργεί ως καταλύτης για την δρομολόγηση προβληματισμών ως προς τον συνυπολογισμό των επιπτώσεων της ψηφιακής τεχνολογίας στον σχεδιασμό της πορείας προς το μέλλον, ώστε να αποφεύγονται η αβεβαιότητα και το κλίμα διακινδύνευσης, που κυριαρχούν.
Ανάλογες συνθήκες διαμορφώνουν και άλλες παράμετροι της πραγματικότητας στην σύγχρονη εποχή στην δυναμική προβολή της στο μέλλον. Από το 2023 η λεύκανση των κοραλλιών έχει καλύψει ένα μεγάλο μέρος των υφάλων σε παγκόσμιο επίπεδο (84%), σύμφωνα με την Διεθνή Πρωτοβουλία για τους Κοραλλιογενείς Υφάλους (International Coral Reef Initiative, ICRI).
Ο Mark Eakin, διευθύνων σύμβουλος στην ICRI, δήλωσε, ότι «έχουμε να κάνουμε με κάτι, που αλλάζει συνεχώς το πρόσωπο του πλανήτη μας και την ικανότητα των ωκεανών μας να διατηρούν την ζωή και τα μέσα διαβίωσης».
Το 2024 η μέση ετήσια θερμοκρασία της επιφάνειας της θάλασσας στους ωκεανούς μακριά από τους πόλους έφτασε στο επίπεδο ρεκόρ των 20,87 βαθμών Κελσίου. Για τα κοράλλια η θερμοκρασιακή άνοδος είναι θανατηφόρα. Τα τελευταία 30 χρόνια, για παράδειγμα, τα μισά από τα κοράλλια έχουν εξαφανισθεί στο αυστραλιανό Great Barrier Reef. Πρέπει δε να επισημανθεί, ότι οι κοραλλιογενείς ύφαλοι φιλοξενούν το ένα τέταρτο όλων των θαλασσίων πλασμάτων.
Μπορεί αυτά τα φαινόμενα να πληθαίνουν, όσο προχωρεί η κλιματική αλλαγή, όμως η κυβέρνηση του Donald Trump στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής κατάργησε την Υπηρεσία για το Κλίμα (Office of Global Change) και απέλυσε τους συνεργάτες της. Ο εκπρόσωπος του υπουργείου είπε «Δεν θα συμμετέχουμε σε διεθνείς συμφωνίες και πρωτοβουλίες, που δεν ανταποκρίνονται στις αξίες της χώρας μας». Το πιο πιθανό είναι, οι ΗΠΑ να μην συμμετέχουν στην επόμενη Διάσκεψη για το Κλίμα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (COP30) στο Belem στην Βραζιλία. Σημειώνεται, ότι οι ΗΠΑ συγκαταλέγονται στις χώρες, που έχουν επιβαρύνει περισσότερο το κλίμα.
Δυστυχώς η παγκόσμια κοινότητα έχει άλλες προτεραιότητες, οι οποίες παράγουν αβεβαιότητα και υψηλό βαθμό διακινδύνευσης. Σύμφωνα με έκθεση του Διεθνούς Ινστιτούτου Έρευνας για την Ειρήνη στη Στοκχόλμη (Stockholm International Peace Research Institute, SIPRI) οι δαπάνες για στρατιωτικούς εξοπλισμούς το 2024 έφτασαν τα 2,7 τρισεκατομμύρια δολάρια σε παγκόσμιο επίπεδο, το πιο υψηλό από την περίοδο του «ψυχρού πολέμου». Σε σύγκριση με το 2023 η αύξηση ήταν 9,4%, ενώ τα 10 τελευταία χρόνια είναι συνεχής.
«Αυτό δείχνει τις μεγάλες γεωπολιτικές εντάσεις» καταλήγει ο Xiao Liang, ερευνητής στο πρόγραμμα «Στρατιωτικές δαπάνες και παραγωγή όπλων» του SIPRI. Πιο πολλές από 100 χώρες αύξησαν τις στρατιωτικές δαπάνες και μείωσαν άλλες, όπως για την διεθνή ανθρωπιστική βοήθεια.
Στην Ευρώπη οι δαπάνες αυξήθηκαν κατά 17%, δηλαδή 693 δισεκατομμύρια δολάρια. Η Γερμανία αύξησε τις στρατιωτικές δαπάνες κατά 28%, δηλαδή 88,5 δισεκατομμύρια δολάρια. Στην Ελλάδα οι στρατιωτικές δαπάνες έφτασαν τα 8 δισεκατομμύρια δολάρια, δηλαδή το 3,1% του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ). Είναι δε στην 33η θέση ως προς το ύψος των στρατιωτικών δαπανών σε παγκόσμιο επίπεδο.
Αυτές οι συνθήκες σε συνδυασμό και με τις πολεμικές συγκρούσεις, που ήδη καταγράφονται, προκαλούν έντονη αβεβαιότητα, ενώ παράλληλα δείχνουν τον υψηλό βαθμό διακινδύνευσης, που διαπερνά την παγκόσμια πορεία προς το μέλλον. Παράλληλα εύλογα αναρωτιέται ο απλός πολίτης, τι θα γινόταν, αν οι στρατιωτικές δαπάνες δεν υπήρχαν και τα τρισεκατομμύρια δολάρια αξιοποιούντο για την αντιμετώπιση των παγκόσμιων ανισορροπιών και ανισοτήτων, που παράγουν φτώχεια και κινδύνους για την ανθρώπινη ζωή και τις φυσικές ισορροπίες.
Εάν συνεχισθεί αυτή η πορεία, οι συνθήκες θα γίνουν μη βιώσιμες. Αυτό αρχίζει να γίνεται ορατό. Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα ευρήματα έρευνας, που έκανε η εταιρεία aboutpeople για το Delphi Economic Forum σε δείγμα 266 συνέδρων του Forum από 27 Μαρτίου έως 2 Απριλίου 2025 διαφόρων ηλικιών και κοινωνικής ή γεωγραφικής προέλευσης, για το πώς θα διαμορφωθεί ο κόσμος την επόμενη 10ετία. Οι διαπιστώσεις είναι ενδεικτικές του κλίματος, που κυριαρχεί.
Το 42,1% πιστεύουν, ότι η σημερινή κατάσταση θα επιδεινωθεί. Επίσης τα δυο τρίτα των ερωτηθέντων φαντάζονται μεγαλύτερη διάβρωση των ανθρώπινων σχέσεων και μεγαλύτερη αποξένωση. Ελάχιστοι προβλέπουν βελτίωση της δημοκρατίας και άμβλυνση των κοινωνικών ανισοτήτων. Το 35% δεν αποκλείουν το σενάριο μιας γενικευμένης σύρραξης.
Ενδιαφέρον έχουν οι εκτιμήσεις ως προς την εξέλιξη σε συγκεκριμένους τομείς, όπως η δημοκρατία 61% προς το χειρότερο, τα ανθρώπινα δικαιώματα 53% προς το χειρότερο, οι κοινωνικές ανισότητες 55,6% προς το χειρότερο, η προστασία του περιβάλλοντος 49,6% προς το χειρότερο, η ενημέρωση των πολιτών 58,6% προς το χειρότερο, η ιδιωτικότητα 69,9% προς το χειρότερο.
Τόσο η παρουσίαση και ανάλυση των συνθηκών, που βιώνουν οι πολίτες σε παγκόσμιο επίπεδο, όσο και τα ευρήματα της έρευνας στο πλαίσιο του Οικονομικού Φόρουμ στους Δελφούς πιστοποιούν την αβεβαιότητα και τον υψηλό βαθμό διακινδύνευσης, που διαπερνούν την σύγχρονη πραγματικότητα.
Παράλληλα είναι εμφανής η αδυναμία του πολιτικού συστήματος να αλλάξει τον τρόπο διαχείρισης της εξέλιξης, ώστε να οικοδομηθεί βιώσιμη προοπτική. Για να γίνει αυτό, βασική προϋπόθεση είναι ο επανασχεδιασμός της πορείας και του συστήματος οργάνωσης και λειτουργίας των κοινωνιών, σε συνδυασμό με την ενεργοποίηση και της κοινωνίας πολιτών σε λειτουργικό χρόνο. Και αυτό είναι δύσκολο, διότι απαιτεί πολύ πιο μακροπρόθεσμο σχεδιασμό, πολυδιάστατη και σε βάθος ενημέρωση των πολιτών για την δυναμική της εξέλιξης και αλλαγή του τρόπου ζωής.
Η οπτική της κοινωνίας του θεάματος και του μονοδιάστατου καταναλωτισμού χωρίς συνυπολογισμό των επιπτώσεων και η αδυναμία διαμόρφωσης ειρηνικών και με προσανατολισμό το ανθρώπινο και το κοινωνικό συμφέρον συνθηκών σε πλανητικό εύρος δεν συμβάλλουν στην οικοδόμηση βιώσιμης δυναμικής.