Η εμπειρική αποτύπωση της πραγματικότητας στην Ελλάδα δείχνει εμφατικά, ότι κυριαρχεί πολυδιάστατη κρίση εμπιστοσύνης των πολιτών στους πολιτειακούς θεσμούς και στο πολιτικό σύστημα, η οποία διαμορφώνει τις προϋποθέσεις για την ανάπτυξη αποσταθεροποιητικής δυναμικής και υπόσκαψης της δημοκρατικής πολιτικής λειτουργίας.
Η μελέτη των ευρημάτων δυο πρόσφατων ερευνών από το Eteron («Η ακτινογραφία των ψηφοφόρων») και την OPINION POLL για το ACTION 24 είναι αποκαλυπτική ως προς την αδυναμία του πολιτικού συστήματος στο σύνολο του να διαχειρισθεί λειτουργικά την δυναμική της εξέλιξης αλλά και την έλλειψη εμπιστοσύνης από τους πολίτες όχι μόνο στα κόμματα αλλά και στην Δικαιοσύνη και στο Κοινοβούλιο.
Στο πλαίσιο της έρευνας της OPINION POLL οι πολίτες θεωρούν, ότι τα πιο σοβαρά προβλήματα για την χώρα είναι: ακρίβεια/πληθωρισμός 49,3%, οικονομία/ανάπτυξη 30,4%, κατάσταση στο Εθνικό Σύστημα Υγείας 20,1%, απονομή δικαιοσύνης/κράτος δικαίου 14,4%, εγκληματικότητα/φαινόμενα βίας 13,9%, ύψος εισοδημάτων 12,1%, κατάσταση στην παιδεία 10,6% και εθνικά θέματα/ελληνοτουρκικά 10,4%.
Ουσιαστικά οι πολίτες διαπιστώνουν, ότι η κοινωνική πορεία αντιμετωπίζει μια πολυδιάστατη κρίση, η οποία εκφράζεται και με την έλλειψη εμπιστοσύνης γενικότερα στα κόμματα και στους πολιτειακούς θεσμούς. Ενώ οι γνώμες για τα προβλήματα, που πλήττουν την χώρα, παραπέμπουν σε μη λειτουργική διαχείριση της πραγματικότητας από το κόμμα, που κυβερνά (Νέα Δημοκρατία), ταυτοχρόνως γίνεται εμφανής και η έλλειψη εμπιστοσύνης στα άλλα κόμματα, ως προς την ικανότητα τους να κάνουν αποτελεσματική αντιπολίτευση.
Σε ερώτηση για το ποιό κόμμα κάνει την πιο αποτελεσματική αντιπολίτευση το 48,1% απαντά κανένα, το 20,7% Πλεύση Ελευθερίας, το 8% ΠΑΣΟΚ, το 6,6% Ελληνική Λύση, το 5,2% ΚΚΕ και το 3,1% ΣΥΡΙΖΑ.
Επίσης ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν και τα ευρήματα της έρευνας «Η ακτινογραφία των ψηφοφόρων», η οποία πραγματοποιήθηκε από το Eteron σε συνεργασία με την aboutpeople σε δείγμα 2.574 ατόμων ηλικίας 17 ετών και άνω από όλη την Ελλάδα και δημοσιοποιήθηκε στις 26.4.2025.
Συγκεκριμένα το 74,7% δηλώνουν, ότι ενδιαφέρονται αρκετά έως πολύ για την πολιτική, όμως το 74,3% δηλώνουν δυσαρεστημένοι από τον τρόπο, που λειτουργεί η δημοκρατία στην Ελλάδα. Παρά την κριτική στάση η κοινοβουλευτική δημοκρατία συγκεντρώνει αποδοχή 79,3%. Το 84,9% απορρίπτει την άποψη, ότι η δικτατορία είναι προτιμότερη από την δημοκρατία. Όμως μόνο το 13,6% εμπιστεύεται τα πολιτικά κόμματα και το 6,2% τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Τέλος η Δικαιοσύνη και το Κοινοβούλιο εμπνέουν εμπιστοσύνη σε λιγότερο από το 30% των πολιτών.
Αυτά τα ευρήματα προκαλούν ανησυχία και θα έπρεπε να έχουν ευαισθητοποιήσει ιδιαιτέρως το πολιτικό σύστημα, την Δικαιοσύνη και γενικότερα τους πολιτειακούς θεσμούς και τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, διότι διαμορφώνονται οι προϋποθέσεις για την αποσταθεροποίηση της κοινωνικής συνοχής και την πρόκληση επικίνδυνων ανισορροπιών στην προοπτική του χρόνου.
Η συρρίκνωση της εμπιστοσύνης των πολιτών στο πολιτικό σύστημα δείχνει εμφατικά, ότι το κοινωνικό συμφέρον δεν εκφράζεται στο επίπεδο διακυβέρνησης της χώρας. Δεν είναι τυχαία η μη συμμετοχή της πλειοψηφίας των πολιτών στις εκλογικές διαδικασίες. Ουσιαστικά τα κόμματα δεν εκφράζουν την κοινωνική πλειοψηφία όχι μόνο στο επίπεδο διακυβέρνησης αλλά και στη Βουλή.
Η μη έκφραση του ανθρώπινου και του κοινωνικού συμφέροντος στο πολιτικό πεδίο διαμόρφωσε τις προϋποθέσεις για την ευδοκίμηση συνθηκών διαφθοράς, οι οποίες βέβαια λειτουργούν ως μέσο για την αξιοποίηση ευκαιριών με στόχο την επίτευξη ατομικής ευημερίας. Με αυτό τον τρόπο όμως δεν αξιοποιούνται οι πολίτες ανάλογα με τις δυνατότητες τους στο γνωστικό πεδίο, ώστε να συμβάλλουν στην δημιουργία των προϋποθέσεων για την οικονομική ανάπτυξη της χώρας και την λειτουργικότητα του συστήματος κοινωνικής οργάνωσης.
Εκείνο, που επιτυγχάνεται είναι η διεύρυνση των κοινωνικών ανισοτήτων, ενώ παράλληλα υποσκάπτεται η προοπτική της χώρας σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης και εξάρτησης της κοινωνικής πορείας από την γνώση και την ψηφιακή τεχνολογία σε όλα τα κοινωνικά συστήματα, από το οικονομικό μέχρι το υγείας.
Δυστυχώς οι πολίτες δεν εμπιστεύονται την κοινωνική λειτουργία και σε άλλους τομείς, όπως είναι η Δικαιοσύνη. Ακόμη και αυτός ο πολιτειακός θεσμός θεωρείται, ότι δεν λειτουργεί για την διασφάλιση της κοινωνικής δραστηριοποίησης με σημείο αναφοράς το κοινωνικό και το ανθρώπινο συμφέρον σε συνθήκες ισότητας.
Η έλλειψη εμπιστοσύνης στο κράτος δικαίου παράλληλα πιστοποιεί τον υψηλό βαθμό υπόσκαψης της καλλιέργειας κοινωνικής συνείδησης και ενσυναίσθησης. Σε συνδυασμό δε και με τα πρότυπα της μονοδιάστατα καταναλωτικής κοινωνίας του θεάματος (νόημα στην ζωή προσδίδει το θέαμα και η εντύπωση, που προκαλεί) εξηγείται εύκολα η ευδοκίμηση της βίας και της παραβατικής συμπεριφοράς ιδίως στους νέους. Οι μαζοποιημένες τοπικές κοινωνίες δεν παράγουν συνεκτικές αξίες με ηθικό φορτίο στο πλαίσιο της συμβίωσης των ανθρώπων.
Η έλλειψη εμπιστοσύνης τόσο στο πολιτικό σύστημα όσο και στους πολιτειακούς θεσμούς δείχνει επίσης, ότι το σύστημα κοινωνικής οργάνωσης και λειτουργίας παράγει ανισορροπίες, όπως διαφθορά και ανισότητες, που αποτελούν γενικότερο κίνδυνο για την κοινωνική δραστηριοποίηση σε συνθήκες δημοκρατίας, αν και η πλειοψηφία βλέπει θετικά την δημοκρατική λειτουργία, όταν βέβαια έχει ουσιαστικό περιεχόμενο και δεν χρησιμοποιείται ως εργαλείο για την ανάδειξη διαχειριστών εξουσίας αλλά συμβάλλει στην πραγμάτωση του κοινωνικού συμφέροντος και των ανθρώπινων δικαιωμάτων χωρίς διακρίσεις.
Βέβαια η κρίση εμπιστοσύνης εκτείνεται και σε άλλους τομείς, όπως είναι ο χώρος της ενημέρωσης. Θεωρείται, ότι διαμορφώνει μια εικονική πραγματικότητα, η οποία δεν συμβάλλει στην παροχή των απαραίτητων πληροφοριών για την ενημέρωση των πολιτών, ώστε να γνωρίζουν τις επιπτώσεις των επιλογών τους στο πολιτικό πεδίο σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης, πολυπλοκότητας και πολύ μεγάλης ταχύτητας στη ροή της εξέλιξης.
Ιδιαιτέρως στην Ελλάδα η ενημέρωση από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης δεν απευθύνεται στους πολίτες με στόχο να συμβάλλει στην λειτουργία τους ως ατομικών και συλλογικών υποκειμένων, που λειτουργούν αυτόνομα χωρίς κομματικές εξαρτήσεις. Και αυτό άρχισε να γίνεται αντιληπτό σε μεγάλο βαθμό. Είναι λυπηρό, ότι μόνο το 6,2% εμπιστεύεται τα ΜΜΕ.
Το ακόμη μεγαλύτερο και πιο επικίνδυνο πρόβλημα είναι, ότι το πολιτικό σύστημα δεν αξιοποιεί την πολύ αρνητική προοπτική της κρίσης εμπιστοσύνης για να επαναπροσδιορίσει την πορεία του και να κάνει τις αναγκαίες ριζικές αλλαγές στο εσωτερικό του, ώστε να αποκτήσει λειτουργική δυναμική στην διαχείριση της πραγματικότητας, η οποία μετασχηματίζεται συνεχώς με μεγάλη ταχύτητα.
Παράλληλα οι πολίτες ακόμη δεν έχουν κάνει την αναγκαία μετάβαση από την κρίση εμπιστοσύνης στα διάφορα πεδία στην οικοδόμηση δυναμικής υπέρβασης αυτής της μεγάλης ανισορροπίας με την δημιουργία ισχυρής κοινωνίας πολιτών, η οποία με κινηματική οπτική θα συμβάλλει στην υπέρβαση των γενεσιουργών αιτίων των πολυδιάστατων ανισορροπιών, τα οποία σίγουρα άπτονται και του συστήματος κοινωνικής οργάνωσης και λειτουργίας.
Οι συνθήκες όμως επιβάλλουν τόσο την πολιτική όσο και την κοινωνική ενεργοποίηση για την ριζική αντιμετώπιση της πολυδιάστατης κρίσης εμπιστοσύνης. Ειδάλλως θα διαμορφωθούν οι προϋποθέσεις για κοινωνικές αναταράξεις. Βέβαια πρέπει να αρθούν δομικού χαρακτήρα ανισορροπίες, όπως ο τρόπος λειτουργίας του πολιτικού συστήματος και ανάπτυξης διακομματικού διαλόγου, ο οποίος διαπερνάται από οπτική ηθικολογίας, εξιδανίκευσης της εξέλιξης σε βάθος χρόνου με την καλλιέργεια φαντασιώσεων και αδυναμία να διαλέγονται με σημείο αναφοράς το περιεχόμενο πολιτικών προτάσεων και όχι την φθορά των αντιπάλων.
Αντί να εξαντλείται ο πολιτικός διάλογος σε «εξυπνακισμούς», καλό και χρήσιμο θα ήταν τα κόμματα να ασχοληθούν με την άρση των γενεσιουργών αιτίων της κλιματικής αλλαγής και όχι μόνο με την διαχείριση των επιπτώσεων της. Για παράδειγμα ο διευθύνων σύμβουλος της ΕΥΔΑΠ Χάρης Σαχίνης στο workshop «Υδάτινες συμμαχίες / Γνώση, Λύση, Δράση για το μέλλον του νερού», που διοργάνωσαν το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος (ΤΕΕ), η ΕΥΔΑΠ, το Ινστιτούτο ΤΕΕ-ΤΜΕΔΕ και το Ινστιτούτο «We are Greece» με αφετηρία την μείωση της υδάτινης επιφάνειας του Μόρνου, τόνισε «έχουμε λοιπόν μια κατάσταση ανομβρίας, που, αν συνεχισθεί με τον ίδιο ρυθμό για άλλες δυο υδατικές χρονιές, καταλαβαίνουμε, πως έχουμε νερό για 2,5 χρόνια ακόμα» (kathimerini online, 9.5.2025). Ποιος είναι ο μακροπρόθεσμος σχεδιασμός των κομμάτων;
Στο κοινωνικό πεδίο οι δομές της κοινωνίας πολιτών σε συνεργασία με την επιστημονική κοινότητα πρέπει να δρομολογήσουν διαδικασίες διαλόγου στις τοπικές κοινωνίες με στόχο την ευαισθητοποίηση και ενημέρωση για τις αναγκαίες αλλαγές στο σύστημα κοινωνικής οργάνωσης και λειτουργίας και την απαλλαγή από παθογένειες, όπως είναι η διαφθορά, ώστε να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη στην πολιτική λειτουργία, διότι οι πολίτες θα δραστηριοποιούνται ως ατομικά και συλλογικά υποκείμενα για την προώθηση του κοινωνικού συμφέροντος. Παράλληλα θα γίνεται ανάληψη και της κοινωνικής τους ευθύνης.