Η δυναμική της εξέλιξης στους διάφορους τομείς κοινωνικής δραστηριοποίησης σε πλανητικό επίπεδο και όχι μόνο στην Ελλάδα, διαπερνάται από παρακμή, η οποία ήδη βιώνεται από τους ανθρώπους με πολύ οδυνηρό τρόπο στο πλαίσιο της απαξίωσης ακόμη και της ανθρώπινης ζωής και όμως οι κοινωνίες αδιαφορούν, ενώ οι πολιτικές τους ηγεσίες επιταχύνουν την δημιουργία ενός εκρηκτικού μίγματος με τις λαμβανόμενες αποφάσεις και την ακολουθούμενη πορεία.
Συγκεκριμένα στην Ελλάδα σε ημερίδα με θέμα «Νησιά σε κίνδυνο: Σε αναζήτηση μέτρου», που συνδιοργάνωσαν η Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, το Εθνικό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Γουλανδρή και το Πανεπιστήμιο Αιγαίου κατατέθηκαν πολύ σημαντικά στοιχεία.
Σύμφωνα με τον αναπληρωτή καθηγητή στο Τμήμα Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αιγαίου Κώστα Θεοδώρου από το 1990 έως το 2018 χάθηκαν στα νησιά του Αιγαίου 138.510 στρέμματα δάσους. Την ίδια περίοδο στο Βόρειο και στο Νότιο Αιγαίο προστέθηκαν 85.000 στρέμματα τεχνητών επιφανειών (κτίρια, δρόμοι, τσιμεντωμένες επιφάνειες).
Σύμφωνα δε με στοιχεία, που παρουσίασε ο Θανάσης Κίζος, καθηγητής στο Τμήμα Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου, από το 1961 έως το 2010 η γεωργία και η κτηνοτροφία στα νησιά του Βόρειου και του Νότιου Αιγαίου υποχώρησαν κατά 39%. Παράλληλα μειώθηκαν κατά 50% οι καλλιεργούμενες εκτάσεις. Σταδιακά ο αγροτικός τομέας υποκαθίσταται από την «καλλιέργεια» του τουρισμού. Όμως στο πλαίσιο της κλιματικής αλλαγής και των επιπτώσεων της στην περιοχή της Μεσογείου (σε πολύ υψηλό βαθμό άνοδος της θερμοκρασίας, θερμική καταπόνηση του ανθρώπινου οργανισμού, υπερκατανάλωση νερού κ.λ.π.) αυτή η τουριστική «μονοκαλλιέργεια» έχει «κοντά ποδάρια».
Επίσης σύμφωνα με στοιχεία του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος (EEA, European Environment Agency) πάνω από το 40% του ευρωπαϊκού πληθυσμού αντιμετωπίζει λειψυδρία. Η Ελλάδα θα αρχίσει να έχει πρόβλημα από το 2030. Σύμφωνα με τον ΕΕΑ οι υδάτινοι πόροι της Ευρώπης δέχονται συνεχώς μεγαλύτερες πιέσεις λόγω της ρύπανσης και της υπερεκμετάλλευσης.
Η γεωργία απορροφά το 60% της καθαρής κατανάλωσης νερού στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η συντελούμενη ρύπανση από την γεωργία (νιτρικά από λιπάσματα και κοπριά) επηρεάζει το ένα τρίτο των υπόγειων και επιφανειακών υδάτων της Ευρώπης. Τα νιτρικά στο πόσιμο νερό προκαλούν ακόμη και καρκίνο. Ιδιαιτέρως η Νότια Ευρώπη θα πληγεί από ξηρασίες.
Οι επιπτώσεις είναι ολέθριες. Η γεωργία θα έχει μειωμένες αποδόσεις και αύξηση του κόστους άρδευσης. Ακόμη και η παραγωγή ενέργειας θα επηρεασθεί. Εκτιμάται, ότι οι οικονομικές ζημίες από τις ξηρασίες θα ανέλθουν στα 12 – 15 δισεκατομμύρια ευρώ μέχρι το 2050 και έως 45 δισεκατομμύρια ευρώ μέχρι το 2100. Οι ζημίες από πλημμύρες θα μπορούσαν να φτάσουν τα 287 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως έως το 2100.
Αν συνυπολογισθούν και οι επιπτώσεις της υπερθέρμανσης του πλανήτη σε μερικές περιοχές και ιδιαιτέρως στην Ελλάδα, με την θερμική καταπόνηση του ανθρώπινου οργανισμού, τότε η «μονοκαλλιέργεια» του τουρισμού είναι λανθασμένη, διότι οι τουρίστες θα στραφούν σε άλλους προορισμούς με μικρότερη θερμική καταπόνηση.
Σύμφωνα με μελέτη της μονάδας ΜΕΤΕΟ του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών η άνοδος της θερμοκρασίας τις επόμενες 10ετίες θα επιφέρει σημαντική αύξηση της θερμικής καταπόνησης στον πληθυσμό. Και αυτό θα έχει αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία.
Από το 2031 έως το 2060 η αύξηση της θερμοκρασίας θα κυμανθεί από 1 έως 1,5 βαθμούς Κελσίου σύμφωνα με το πρώτο σενάριο και από 1,4 έως 2 βαθμούς Κελσίου σύμφωνα με το δεύτερο σενάριο.
Επίσης η ισχυρή καταπόνηση αναμένεται να αυξηθεί από 6 έως 21 ημέρες σύμφωνα με το πρώτο σενάριο και από 7 έως 27 ημέρες σύμφωνα με το δεύτερο. Η πολύ ισχυρή καταπόνηση θα αυξηθεί μέχρι 22 ημέρες σύμφωνα με το πρώτο σενάριο και μέχρι 28 ημέρες σύμφωνα με το δεύτερο.
Ήδη εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι σε παγκόσμιο επίπεδο χάνουν την ζωή τους λόγω της θερμικής καταπόνησης. Τόσο το πολιτικό σύστημα όσο και οι πολίτες (στην πλειοψηφία τους) δεν ευαισθητοποιούνται, ούτε αλλάζουν τον τρόπο διαχείρισης της πραγματικότητας, ώστε να διασφαλισθεί βιώσιμη και σε συνθήκες ευημερίας πορεία προς το μέλλον. Κυριαρχούν παρακμιακές ισορροπίες και αδιαφορία τόσο στο πολιτικό όσο και στο κοινωνικό πεδίο. Με αυτή την οπτική όμως δεν αντιμετωπίζονται τα γενεσιουργά αίτια της διαμόρφωσης παρακμιακών και επικίνδυνων συνθηκών.
Στο πλαίσιο της ακολουθούμενης πορείας σε πλανητικό επίπεδο η ίδια η ζωή πλέον δεν έχει αξιακό βάρος και δεν αποτελεί ανθρώπινο δικαίωμα. Όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά γενικότερα σε παγκόσμιο επίπεδο ακολουθούν ανοδική πορεία η νεανική και η ενδοοικογενειακή βία.
Η βία έχει εργαλειοποιηθεί πλέον στο κοινωνικό πεδίο για την επίτευξη των ατομικών ή και ομαδικών στόχων και επιθυμιών, ακόμη και αν δεν συμβαδίζουν με το ισχύον δίκαιο. Στις 7 Ιουνίου 2025 στην Κυψέλη στην Αθήνα λίγο πριν τα μεσάνυχτα τρία άτομα, που επέβαιναν σε όχημα ΙΧ, ξυλοκόπησαν υπάλληλο απορριματοφόρου, επειδή δεν μπορούσαν να προσπεράσουν το απορριματοφόρο λόγω στενότητας του δρόμου.
Στην Αυστρία στο Graz 21χρονος σκότωσε 10 ανθρώπους σε σχολείο, ενώ τραυματίστηκαν 30 άτομα. Αυστριακοί πολιτικοί και εκπρόσωποι ευρωπαϊκών θεσμών (Ευρωπαϊκή Επιτροπή και Ευρωκοινοβούλιο) μίλησαν για βαρύ χτύπημα και εξέφρασαν την θλίψη τους στις οικογένειες των θυμάτων. Για τα γενεσιουργά αίτια και την αντιμετώπιση τους «άκρα σιωπή».
Περιττό να αναφερθούν αυτά, που συμβαίνουν στο γεωπολιτικό πεδίο σε σχέση με την ανθρώπινη ζωή. Στην Λωρίδα της Γάζας συντελείται γενοκτονία των Παλαιστινίων, χωρίς να ενεργοποιείται η παγκόσμια κοινότητα κατά αυτής της απάνθρωπης πρακτικής της ισραηλινής κυβέρνησης. Απεναντίας ο πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής Donald Trump μίλησε για την δημιουργία «Ριβιέρας» στην Γάζα.
Βέβαια αυτό είναι πολύ φυσιολογικό για τον αμερικανό πρόεδρο, αν ληφθεί υπόψη, ότι με εντολή του ενεργοποιήθηκαν εθνοφρουροί στο Los Angeles στην πολιτεία της California για την καταστολή διαδηλώσεων κατά των μαζικών συλλήψεων παράτυπων μεταναστών και την αποπομπή τους. Ο Δημοκρατικός κυβερνήτης της California Gavin Newsom είπε «Αυτές είναι οι πράξεις ενός δικτάτορα, όχι ενός προέδρου».
Ήδη απαγορεύθηκε η είσοδος στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής για πολίτες από 12 χώρες (Αφγανιστάν, Μιανμάρ, Τσαντ, Κονγκό-Μπραζαβίλ, Ισημερινή Γουινέα, Ερυθραία, Αϊτή, Ιράν, Λιβύη, Σομαλία, Σουδάν και Υεμένη). Περιορισμοί στην παροχή βίζας επιβλήθηκαν σε πολίτες επτά χωρών ακόμη (Μπουρούντι, Κούβα, Λάος, Σιέρα Λεόνε, Τόγκο, Τουρκμενιστάν και Βενεζουέλα).
Τι θα συμβεί άραγε στον πλανήτη, όταν οι συνθήκες ζωής σε χώρες σαν αυτές θα γίνουν «αβίωτες», επειδή η κλιματική αλλαγή θα έχει εξελιχθεί ακόμη περισσότερο; Αυτό το ερώτημα αφορά και τις ευρωπαϊκές χώρες. Θα αφεθούν αυτοί οι άνθρωποι να πεθάνουν; Ήδη λαμβάνονται μέτρα κατά των μεταναστών. Όσο προχωρούμε προς το μέλλον όμως, η μαζική μετακίνηση πληθυσμών θα εντείνεται.
Σύμφωνα με έκθεση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών στο τέλος Απριλίου 2025 ζουν σε συνθήκες μετακίνησης και προσφυγιάς 122 εκατομμύρια άνθρωποι (2 εκατομμύρια περισσότεροι σε σύγκριση με την προηγούμενη χρονιά). Τα αίτια είναι οι πόλεμοι, οι συγκρουσιακές συνθήκες και ο εκτοπισμός. Και όμως σύμφωνα με την Μη Κυβερνητική Οργάνωση OXFAM οι G7, δηλαδή οι πιο σημαντικές βιομηχανικές χώρες θα μειώσουν κατά 28% την αναπτυξιακή βοήθεια μέχρι το 2026.
Στο γεωπολιτικό πεδίο η παρακμιακή οπτική σε σχέση με την ανθρώπινη ζωή ως αξία σε συνδυασμό με την ανταγωνιστική λογική για την επίτευξη της ευημερίας (χωρίς αυτό να σημαίνει αναίρεση των κοινωνικών ανισοτήτων) και την οικοδόμηση ισχύος στην διαχείριση της πραγματικότητας και όχι κανόνων στο πλαίσιο διαδικασιών δημοκρατικού διαλόγου με σημείο αναφοράς το ανθρώπινο συμφέρον, διαμορφώνουν κλίμα ρευστότητας και υψηλής διακινδύνευσης. Και όμως οι κοινωνίες και οι πολιτικές τους ηγεσίες αδιαφορούν και δεν ενεργοποιούνται για την αντιμετώπιση των γενεσιουργών αιτίων αυτών των συνθηκών.
Εκείνο, που γίνεται, είναι η διαχείριση και η αντιμετώπιση των επιπτώσεων. Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η κατασκευή καταφυγίων στην Γερμανία. Με αφετηρία τον πόλεμο στην Ουκρανία ο Ralf Tiller, επικεφαλής της Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Πολιτικής Προστασίας και Αντιμετώπισης Καταστροφών (Bundesamt für Bevölkerungsschutz und Katastrofenhilfe, BBK), ανακοίνωσε, ότι η Γερμανία καταρτίζει σχέδια για την κατασκευή υπόγειων καταφυγίων αξίας 30 δισεκ. ευρώ σε βάθος 10ετίας. Εξέφρασε δε την ανησυχία του, ότι η Γερμανία ίσως δεχθεί πυραυλική επίθεση από την Ρωσία τα επόμενα 4 χρόνια.
Γενικότερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση αναπαράγεται η ίδια οπτική στην διαχείριση του γεωπολιτικού της ρόλου, η οποία κυριάρχησε στην ιστορική διαδρομή της ανθρωπότητας και οδήγησε σε παγκοσμίους πολέμους και περιφερειακές συγκρούσεις με εκατομμύρια θανάτους και μεγάλες καταστροφές υποδομών. Όμως η πορεία προς το μέλλον δεν θα είναι βιώσιμη με αυτά τα δεδομένα.
Ακόμη πιο τραγική εξέλιξη είναι η επίθεση του Ισραήλ στο Ιράν και η ανάλογη επίσης πολεμικού χαρακτήρα απάντηση του Ιράν. Είναι δε πολύ χειρότερο, ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής και άλλες ευρωπαϊκές χώρες είχαν ενημερωθεί πριν από την επίθεση του Ισραήλ και δεν συνέβαλαν στην αποσυμπίεση των συγκρουσιακών συνθηκών. Η οπτική, που διαπερνά την διαχείριση της εξέλιξης στο γεωπολιτικό πεδίο είναι ανεύθυνη και επικίνδυνη, ενώ επιβεβαιώνει τον εκφυλισμό της ανθρώπινης ζωής ως αξίας. Παράλληλα οι κοινωνίες «σιωπούν».
Οι παρακμιακές συνθήκες βιώνονται έντονα σε πλανητικό επίπεδο και όμως οι κοινωνίες αδιαφορούν και περιορίζονται μόνο στην έκφραση ανησυχίας. Η κοινωνία πολιτών δεν δρομολογεί διάλογο με το πολιτικό σύστημα και τους πολίτες στις τοπικές κοινωνίες στο πλαίσιο δημοκρατικών διαδικασιών με στόχο την οικοδόμηση διαφορετικής λειτουργικής οπτικής διαχείρισης της δυναμικής της εξέλιξης, η οποία λαμβάνει υπόψη το ανθρώπινο και το κοινωνικό συμφέρον χωρίς ανισότητες όχι μόνο στο εσωτερικό των κοινωνιών αλλά και στις μεταξύ τους σχέσεις.
Η πορεία προς το μέλλον είναι πλέον κοινή, διότι ο βαθμός αλληλεξάρτησης και αλληλεπίδρασης είναι πολύ υψηλός. Αρκεί να ληφθούν υπόψη οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, της ρύπανσης του περιβάλλοντος και της οικονομικής πορείας σε όλες τις κοινωνίες και θα γίνει αμέσως κατανοητό, ότι μόνο η συνεργασία χωρίς εκμετάλλευση οδηγεί σε «ασφαλή νερά».
Είναι επιτακτική ανάγκη, η αλλαγή οπτικής τόσο στο πολιτικό όσο και στο κοινωνικό πεδίο να γίνει σε λειτουργικό χρόνο. Ουσιαστικά πρέπει να γίνει άμεσα, διότι η δυναμική της εξέλιξης είναι ταχύτατη και ακόμη μη ελεγχόμενη ως προς τις επιπτώσεις της και την βιωσιμότητα της πραγματικότητας, που διαμορφώνεται. Και αυτό δεν είναι εύκολο, διότι στις σύγχρονες μαζοποιημένες πολύπλοκες κοινωνίες δεν πληρούνται οι προϋποθέσεις για την λειτουργία της πλειοψηφίας των πολιτών ως ατομικών και συλλογικών υποκειμένων και την επανεκκίνηση του πολιτικού συστήματος. Η προσπάθεια όμως πρέπει γίνει χωρίς καθυστερήσεις.