Στις σύγχρονες μαζοποιημένες κοινωνίες σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης και πολυπλοκότητας η δυναμική της εξέλιξης δεν οριοθετείται από το ανθρώπινο και το κοινωνικό συμφέρον αλλά από το συστημικό (λειτουργικότητα και οικονομική απόδοση των κοινωνικών συστημάτων). Αυτό βέβαια δεν συμβάλλει στην οικοδόμηση κοινωνικής συνοχής, ενώ ταυτοχρόνως αναδεικνύει την αδυναμία του πολιτικού συστήματος να αποστασιοποιηθεί από την οπτική εργαλειοποίησης της ανθρώπινης οντότητας στο πλαίσιο της προώθησης των συστημικών στοχεύσεων.
Παράλληλα το πολιτικό σύστημα τόσο στο εθνικό όσο και στο διεθνές επίπεδο δεν προωθεί την συνοχή, διότι δεν λαμβάνει υπόψη του τις ανάγκες των πολιτών στο πλαίσιο της συμβίωσης στις τοπικές κοινωνίες. Η επικοινωνιακή διαχείριση της πολιτικής δεν απευθύνεται σε πολίτες, που λειτουργούν ως ατομικά και συλλογικά υποκείμενα αλλά σε σύνολα καταναλωτών με χαρακτηριστικά «αγέλης». Για αυτό δεν αναπτύσσεται διάλογος σε δημοκρατικές διαδικασίες στις τοπικές κοινωνίες.
Αυτό θα μπορούσε να γίνει το επίπεδο της μικροκοινωνίας στα όρια της τοπικής αυτοδιοίκησης (διότι είναι κοντά στους πολίτες και την καθημερινότητα τους) με την ενεργοποίηση της κοινωνίας πολιτών χωρίς την παρεμβολή πολιτικών σχηματισμών. Προϋπόθεση βέβαια είναι η ανάληψη αυτής της ευθύνης από «ακηδεμόνευτες» πολιτικά τοπικές αυτοδιοικήσεις, οι οποίες εκφράζουν τις κοινωνικές ανάγκες και αξιοποιούν τις γνωστικές δυνατότητες της επιστημονικής κοινότητας.
Η πραγματικότητα είναι αποκαλυπτική. Στο πολιτικό επίπεδο λαμβάνονται αποφάσεις, οι οποίες προωθούν μεν την λειτουργικότητα και οικονομική απόδοση των κοινωνικών συστημάτων, ταυτοχρόνως όμως δρομολογούνται αρνητικές παρενέργειες στην ζωή των ανθρώπων, όπως είναι η κλιματική αλλαγή και η ρύπανση της ατμόσφαιρας και του περιβάλλοντος.
Είναι δε αδιανόητο, αλλά γίνεται, ότι οι επιπτώσεις πλήττουν ακόμη και την υγεία και την ζωή, αλλά αυτό δεν λαμβάνεται υπόψη, ώστε να αποφεύγονται οι μη λειτουργικές αποφάσεις. Πολύ χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι οι εκατοντάδες χιλιάδες θάνατοι σε παγκόσμιο επίπεδο εξαιτίας της θερμικής καταπόνησης του ανθρώπινου οργανισμού λόγω της θερμοκρασιακής ανόδου στο πλαίσιο της κλιματικής αλλαγής, καθώς και η ρύπανση της ατμόσφαιρας ιδιαιτέρως σε μεγάλα αστικά κέντρα λόγω της μεγάλης εκπομπής καυσαερίων.
Ακόμη πιο επικίνδυνο είναι, ότι δυστυχώς οι πολίτες δεν ενημερώνονται και δεν συνειδητοποιούν, ότι τα γενεσιουργά αίτια αυτών των επικίνδυνων ανισορροπιών σχετίζονται άμεσα με το σύστημα κοινωνικής οργάνωσης και λειτουργίας. Αυτό βέβαια διευκολύνει την ισχύουσα οπτική διαχείρισης της πραγματικότητας τόσο στο πολιτικό όσο και στο κοινωνικό πεδίο. Μακροπρόθεσμα όμως υποσκάπτει την κοινωνική συνοχή και την αξιοπιστία του πολιτικού συστήματος.
Επίσης η συνοχή των κοινωνιών τόσο στο εσωτερικό τους όσο και μεταξύ τους αποδυναμώνεται, διότι η δυναμική της παγκοσμιοποίησης δεν εκφράζεται και στο πολιτικό πεδίο, στο οποίο κυριαρχεί η οπτική της εθνικής ισχύος και της επιβολής συμφερόντων.
Δεν οικοδομείται ένα σύστημα παγκόσμιας διακυβέρνησης με σημείο αναφοράς το ανθρώπινο συμφέρον και την δημοκρατική λειτουργία. Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι συγκρουσιακές συνθήκες μεταξύ Ισραήλ και Ιράν, πίσω από τις οποίες είναι και άλλες χώρες ανάλογα με τα γεωπολιτικά και οικονομικά συμφέροντα, που προωθούν (Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής και άλλες).
Δεν λαμβάνονται υπόψη οι πολύ αρνητικές παρενέργειες στον οικονομικό και στον ενεργειακό τομέα σε παγκόσμιο επίπεδο καθώς και στο περιβάλλον με τα απόβλητα (ακόμη και πυρηνικά στο Ιράν με την εμπλοκή των ΗΠΑ), που παράγονται και την καταστροφή υποδομών.
Αρνητική επιρροή σε σχέση με την οικοδόμηση κοινωνικής συνοχής ασκεί και η προώθηση υπερεθνικών διαστάσεων κουλτούρας κυρίως στους νέους, η οποία εργαλειοποιεί την ανθρώπινη οντότητα με την χρησιμοποίηση της ψηφιακής τεχνολογίας και των εφαρμογών της ως μέσων δημιουργίας εικονικής εύκολα διαχειρίσιμης επικοινωνιακά πραγματικότητας, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η πολιτισμική ταυτότητα, που διαμόρφωσε η κάθε κοινωνία στην ιστορική της διαδρομή, ούτε και να πραγματοποιείται διαπολιτισμική όσμωση, ώστε να διευκολύνεται η κοινή πορεία προς το μέλλον.
Εκείνο, που διαπερνά την δυναμική της εξέλιξης, είναι η καλλιέργεια του μονοδιάστατου καταναλωτισμού και η οπτική της κοινωνίας του θεάματος (το θέαμα και η εντύπωση, που προκαλεί, προσδίδουν νόημα στην ζωή) σε συνδυασμό με τον ατομικισμό. Αυτό όμως υποσκάπτει την συνοχή, διότι δεν είναι προϊόν της συμβίωσης των ανθρώπων στις τοπικές κοινωνίες, αλλά υπηρετεί συμφέροντα, που δεν συμπορεύονται με τις ανθρώπινες ανάγκες, ενώ δημιουργούν ανισότητες.
Αυτές οι συνθήκες διαμορφώνουν θετικό υπόστρωμα για την ανάληψη ουσιαστικού ρόλου από την τοπική αυτοδιοίκηση για την οικοδόμηση κοινωνικής συνοχής τόσο στο εσωτερικό των τοπικών κοινωνιών όσο και μεταξύ τους στο πλαίσιο των διακρατικών σχέσεων, διότι σε μεγάλο βαθμό διαχειρίζεται την καθημερινότητα, που βιώνουν οι πολίτες.
Βασικό εργαλείο σε αυτή την προσπάθεια θα είναι η συνεργασία με την επιστημονική κοινότητα για την αξιοποίηση των παραγόμενων γνώσεων στην ενημέρωση των πολιτών για την σύγχρονη πολύπλοκη παγκοσμιοποιημένη πραγματικότητα, την στενή συνεργασία και αλληλεξάρτηση των κοινωνιών σε όλους τους τομείς, από τον οικονομικό μέχρι τον εργασιακό και τον τομέα της υγείας και τις επιπτώσεις των λαμβανόμενων αποφάσεων τόσο στο παρόν όσο και στην προοπτική του χρόνου.
Τον κύριο ρόλο σε αυτή την προσπάθεια βέβαια θα παίζουν οι δομές της κοινωνίας πολιτών σε όλους τους τομείς, οι οποίες θα εκφράζουν το ανθρώπινο και το κοινωνικό συμφέρον στον διάλογο με την τοπική αυτοδιοίκηση αλλά και στην ενεργοποίηση των πολιτών στο πλαίσιο κοινωνικών κινημάτων για την οικοδόμηση συνοχής, η οποία έχει μακροπρόθεσμη προοπτική και ταυτοχρόνως συμβάλλει στην επέκταση των συνεκτικών σχέσεων και στο υπερεθνικό πεδίο με την δημιουργία δικτύων με υπερεθνικών διαστάσεων λειτουργία.
Στο επίπεδο της τοπικής κοινωνίας βασική στόχευση από την τοπική αυτοδιοίκηση πρέπει να είναι η ενεργοποίηση των δομών της κοινωνίας πολιτών για την καλλιέργεια κοινωνικής συνείδησης από την παιδική ηλικία, την ανάληψη της κοινωνικής ευθύνης από τον κάθε πολίτη, την οικοδόμηση της ενσυναίσθησης και την ευαισθητοποίηση των πολιτών για την διαγενεακή ευθύνη, που πρέπει να διαπερνά τις κοινωνικές σχέσεις και τις γενιές.
Συγκεκριμένα η τοπική αυτοδιοίκηση σε συνεργασία με τους συλλόγους γονέων και τις μαθητικές κοινότητες μπορούν να οργανώνουν και να πραγματοποιούν δράσεις καθαρισμού περιαστικών δασικών εκτάσεων ή ακτών από πλαστικά και άλλα απόβλητα και παράλληλα να ενημερώνονται οι μαθητές και οι κάτοικοι αυτών των περιοχών για τις πολύ αρνητικές επιπτώσεις της ρύπανσης του περιβάλλοντος. Επίσης στο πλαίσιο ανάληψης της διαγενεακής ευθύνης θα ήταν πολύ λειτουργικό να πραγματοποιούνται δράσεις στήριξης ηλικιωμένων συμπολιτών από νέους ανθρώπους. Οι δραστηριότητες με κοινωνικό πρόσημο βέβαια μπορούν να είναι πολύ περισσότερες.
Προϋπόθεση βέβαια για την ευόδωση αυτής της οπτικής είναι η λειτουργία των δομών της κοινωνίας πολιτών ως συλλογικών υποκειμένων και όχι ως εργαλείων για την αποκόμιση πολιτικού οφέλους από δημοτικές παρατάξεις.
Η κοινωνική συνοχή πρέπει να είναι προϊόν διαλόγου, στον οποίο κατατίθενται τεκμηριωμένες και με γνώση της προοπτικής, που ανοίγουν, απόψεις και προτάσεις από πολίτες, οι οποίοι λειτουργούν ως ατομικά και συλλογικά υποκείμενα και όχι ως «ενεργούμενα», ενώ παράλληλα τις υλοποιούν.
Ιδιαιτέρως σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης και πολυπλοκότητας αυτό είναι βασική προϋπόθεση, διότι η διαχείριση της εξέλιξης δεν παράγει κοινωνική συνοχή, όταν δεν ελέγχεται η πορεία ως προς τις επιπτώσεις στην βιωνόμενη πραγματικότητα.