Η εμπειρική προσέγγιση και ανάλυση της πραγματικότητας δείχνει, ότι η κοινωνική ενεργοποίηση στους διάφορους τομείς δραστηριοποίησης δεν διαπερνάται από συνεκτική οπτική. Αναπτύσσεται δυναμική, χωρίς να συνυπολογίζονται γενικότερα οι παρενέργειες μεταξύ των διαφόρων τομέων των βιωνόμενων συνθηκών, όπως είναι η οικονομία, η υγεία, η πολιτισμική διάσταση της ζωής των ανθρώπων στο πλαίσιο της συμβίωσης και πολλοί άλλοι.
Το αποτέλεσμα είναι η αποσταθεροποίηση της συνοχής τόσο στο εσωτερικό των κοινωνιών όσο και μεταξύ τους, ενώ παράλληλα δεν αναπτύσσεται κοινωνική συνείδηση, ούτε οικοδομείται η οπτική της αλληλεγγύης και της ενσυναίσθησης. Ταυτοχρόνως δεν συνειδητοποιείται, ότι υποσκάπτεται η πορεία προς το μέλλον σε συνθήκες πολυπλοκότητας και ταχύτατης ροής του χρόνου, οι οποίες επίσης δεν διευκολύνουν την ανάπτυξη ελεγχόμενης δυναμικής.
Η έλλειψη συνεκτικής οπτικής γίνεται εμφατικά ορατή, εάν ληφθούν υπόψη εμπειρικά δεδομένα, όπως είναι η παιδική φτώχεια στην Ελλάδα, η ενδοοικογενειακή βία, η σχέση κοινωνικών ανισοτήτων και υγειονομικής κάλυψης των πολιτών, η σχέση παγκοσμιοποίησης και κοινωνικής συνοχής, η διαχείριση της κλιματικής κρίσης σε σχέση με την προοπτική βιωσιμότητας.
Συγκεκριμένα σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat το 2024 στην Ελλάδα το 28% περίπου των παιδιών και εφήβων μέχρι 18 ετών αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο η Ελλάδα είναι στην 4η θέση.
Σε χειρότερη κατάταξη είναι η Βουλγαρία (35,1%), η Ισπανία (34,6%) και η Ρουμανία (33,8%). Τα μικρότερα ποσοστά καταγράφουν η Σλοβενία (11,8%), η Κύπρος (14,8%) και η Τσεχία (15,4%). Ο ευρωπαϊκός μέσος όρος το 2024 είναι 24% καταγράφοντας ελαφρά μείωση σε σύγκριση με το 2023.
Αυτές οι συνθήκες σε συνδυασμό με την υποκατάσταση της παραγωγής συνεκτικών αξιών στο πλαίσιο της συμβίωσης στις τοπικές κοινωνίες από μονοδιάστατα καταναλωτικά πρότυπα με σημείο αναφοράς την οπτική της κοινωνίας του θεάματος (νόημα στην ζωή προσδίδει το θέαμα και η εντύπωση, που προκαλεί) διαμορφώνουν ένα εκρηκτικό μίγμα, το οποίο λειτουργεί ως καταλύτης για την διαμόρφωση μη συνεκτικής οπτικής στους νέους.
Δεν είναι τυχαίο γεγονός, ότι η εγκληματικότητα των ανηλίκων το πρώτο 8μηνο του 2024 αυξήθηκε κατά 48%. Κάθε 24 ώρες καταγράφονται 1-2 βίαιες επιθέσεις σε βάρος νέων ή γενικότερα πολιτών από τις «άγουρες» συμμορίες.
Το πρώτο 8μηνο του 2023 σημειώθηκαν 4.875 επιθέσεις με αδικήματα ανηλίκων και είχαν συλληφθεί 6.157 δράστες. Στο ανάλογο χρονικό διάστημα το 2024 κατεγράφησαν 7.180 υποθέσεις παραβατικών δραστηριοτήτων νέων έως 18 ετών και έγιναν 8.978 συλλήψεις.
Ανάλογη πορεία ακολουθεί και η ενδοοικογενειακή βία στην Ελλάδα. Σύμφωνα με στοιχεία της Ελληνικής Αστυνομίας τους πρώτους 10 μήνες του 2023 κατεγράφησαν 9.860 περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας, ενώ το 2024 τα περιστατικά έφτασαν τα 18.427. Επίσης το 2023 έγιναν 6.453 συλλήψεις ατόμων, ενώ το 2024 έγιναν 11.308 μέχρι τον Οκτώβριο αυτού του έτους.
Τα πιο πολλά θύματα είναι γυναίκες. Το πρώτο 10μηνο του 2024 υπήρξαν θύματα 5.583 άνδρες, ενώ οι γυναίκες θύματα ήταν 15.571. Το δε κόστος της έμφυλης βίας στην Ελλάδα κυμαίνεται στα 8,8 δισεκατομμύρια ετησίως σύμφωνα με το European Institute for Gender Equality.
Εύλογα θα αναρωτιέται κάποιος, ποιες παρενέργειες δρομολογούνται στα παιδιά, που βιώνουν την ενδοοικογενειακή βία και πως αντιδρούν στην προοπτική του χρόνου σε σχέση με την καλλιέργεια συνεκτικής οπτικής στους νέους.
Η απουσία συνεκτικής οπτικής καταγράφεται και σε άλλους τομείς κοινωνικής δραστηριοποίησης. Για παράδειγμα στην διαχείριση της κλιματικής κρίσης και την προστασία του περιβάλλοντος ή με άλλα λόγια την οικοδόμηση λειτουργικών συνθηκών για την ποιότητα ζωής των ανθρώπων η βιωνόμενη πραγματικότητα είναι απογοητευτική και δείχνει την μη προώθηση του ανθρώπινου και του κοινωνικού συμφέροντος. Είναι δε σκόπιμο να τονισθεί, ότι το ανθρώπινο συμφέρον οριοθετείται από τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Συγκεκριμένα αν και η χρήση ορυκτών καυσίμων για την παραγωγή ενέργειας έχει ολέθριες επιπτώσεις τόσο σε σχέση με το κλίμα όσο και σε σχέση με την ατμόσφαιρα και τον εισπνεόμενο από τους ανθρώπους και άλλα είδη αέρα, ο Οργανισμός Εξαγωγών Πετρελαιοπαραγωγών Χωρών (Organization of the Petroleum Exporting Countries, OPEC) στις 31.5.2025 ανακοίνωσε νέα μεγάλη αύξηση της παραγωγής πετρελαίου. Μέχρι τον Ιούλιο αυτού του έτους θα μπορούσε να αυξηθεί η παραγωγή κατά 1,4 εκατομμύρια βαρέλια ημερησίως.
Προς την ίδια κατεύθυνση κινείται και η ελληνική κυβέρνηση, η οποία ανέθεσε σε μεγάλη εταιρεία την πραγματοποίηση έρευνας στο Ιόνιο μέχρι την Κρήτη για την εξόρυξη ορυκτών καυσίμων. Αυτό δείχνει έλλειψη ικανότητας και προσανατολισμού για την λειτουργική διαχείριση του χρόνου σε σχέση με την αντιμετώπιση των γενεσιουργών αιτίων της κλιματικής αλλαγής, η οποία είναι ήδη ορατή και στην Ελλάδα με το φαινόμενο της ερημοποίησης.
Συγκεκριμένα το 37% του περιαστικού δάσους στην Αττική χάθηκε τα τελευταία 8 χρόνια, ενώ περίπου 450.000 στρέμματα έχουν καεί. Αυτό δημιουργεί απειλητικές συνθήκες για το οικοσύστημα, την αντιπλημμυρική θωράκιση και την ποιότητα ζωής των κατοίκων της.
Σύμφωνα με τον Χρήστο Ζερεφό (Γενικό Γραμματέα της Ακαδημίας Αθηνών και εθνικό εκπρόσωπο για την κλιματική αλλαγή) «η Αττική είναι από τις περιοχές, που χαρακτηρίζονται πλέον ως ημιερημικές, ενώ το ίδιο ισχύει από τον Βόλο μέχρι την Λακωνία και πολλά νησιά των Κυκλάδων. Αυτή η λειψυδρία έχει φοβερές συνέπειες». Επίσης «το επίπεδο υπογείων υδάτων έχει κατέβει κατά πολλές εκατοντάδες μέτρα, ιδίως εκεί που η χρήση τους γίνεται χωρίς στρατηγική και σεβασμό στο περιβάλλον».
Αυτές οι συνθήκες στην προοπτική του χρόνου θα λειτουργήσουν ως καταλύτες για την δρομολόγηση αναταράξεων, οι οποίες θα αποσταθεροποιήσουν την κοινωνική συνοχή, διότι διαμορφώνουν τις προϋποθέσεις για την απειλή της βιωσιμότητας και της ευημερίας των πολιτών.
Προς την ίδια κατεύθυνση κινούνται και οι επιπτώσεις των δυστυχώς συνεχώς διευρυνόμενων κοινωνικών ανισοτήτων στον τομέα της υγείας. Σύμφωνα με μελέτη στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου στην Ελλάδα οι ανισότητες διευρύνθηκαν και στην υγεία τα τελευταία χρόνια λόγω των κοινωνικών συνθηκών, της οικονομικής κρίσης και της λιτότητας.
Οι ομάδες του πληθυσμού με χαμηλό κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο παρουσιάζουν μικρότερο προσδόκιμο επιβίωσης, αυξημένους δείκτες θνησιμότητας και νοσηρότητας και μειωμένη πρόσβαση και χρήση των υπηρεσιών υγείας.
Αν συνυπολογισθεί και η πολιτική οπτική του συστημικού πραγματισμού, στο πλαίσιο της οποίας το σύστημα υγείας πρέπει να είναι μονοδιάστατα προσοδοφόρο με παρενέργεια το ανεπαρκές ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό (σύμφωνα με τον Πανελλήνιο Ιατρικό Σύλλογο λείπουν 6.000 γιατροί από το Εθνικό Σύστημα Υγείας), τότε γίνεται εμφανές, ότι σταδιακά διαμορφώνονται μη συνεκτικές συνθήκες.
Η μη συνεκτική οπτική στην δραστηριοποίηση των κοινωνιών είναι ορατή και στο γεωπολιτικό πεδίο και μάλιστα σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης. Συγκεκριμένα η αλληλεξάρτηση των κοινωνιών στον οικονομικό τομέα και η διαμόρφωση ενός συστήματος κοινωνικών προτύπων στο αξιακό επίπεδο, το οποίο ωθεί σε νέες συνθήκες στο πολιτισμικό πεδίο, οι οποίες δεν είναι προϊόν διεργασιών στο πλαίσιο της συμβίωσης των ανθρώπων στις τοπικές κοινωνίες, ενώ παράλληλα δεν αποτελούν μετεξέλιξη της πολιτισμικής ταυτότητας της κοινωνίας, ούτε είναι αποτέλεσμα διαπολιτισμικής όσμωσης, εργαλειοποιούν την κοινωνική λειτουργία με στόχο τον έλεγχο της εξέλιξης στο πολιτικό και στο οικονομικό πεδίο.
Ταυτοχρόνως σε σχέση με τους νέους δεν προωθείται αγωγή και εκπαίδευση με διαπολιτισμικά χαρακτηριστικά, η οποία είναι προϊόν όσμωσης πολιτισμικών οπτικών στο πλαίσιο της αλληλεπίδρασης των κοινωνιών. Σε συνδυασμό δε με την οικονομική εκμετάλλευση της πλειοψηφίας των κοινωνιών από τις ισχυρές οικονομικά και γεωπολιτικά χώρες διαμορφώνονται οι προϋποθέσεις για αναταράξεις και μη συνεκτική δραστηριοποίηση των νέων στις κοινωνίες αναφοράς τους.
Πώς να γίνουν αυτά βέβαια, όταν στο πλαίσιο της πολιτικής διαχείρισης της εξέλιξης η κυρίαρχη οπτική εξαντλείται στον συστημικό πραγματισμό (κυρίαρχος στόχος η λειτουργικότητα και οικονομική απόδοση των λαμβανόμενων αποφάσεων) και στις οικονομικές και πολιτικές επιδιώξεις και δεν στηρίζεται σε ηθικό φορτίο με σημείο αναφοράς την ανθρώπινη ζωή. Αρκεί να ληφθούν υπόψη η συντελούμενη γενοκτονία στην Παλαιστίνη και οι άμαχοι, που χάνουν την ζωή τους στον πόλεμο στην Ουκρανία και θα αποκαλυφθεί η έλλειψη συνεκτικής οπτικής και η υποκρισία σε σχέση με τις ανθρωπιστικές αξίες στην γεωπολιτική δραστηριοποίηση των κοινωνιών.
Είναι εμφανές, ότι η οικοδόμηση συνεκτικής οπτικής τόσο στο πολιτικό όσο και στο κοινωνικό πεδίο προϋποθέτει την αξιοποίηση της ολιστικής προσέγγισης και διαχείρισης της πραγματικότητας με σημείο αναφοράς την βιωσιμότητα και την ευημερία της ανθρώπινης οντότητας χωρίς ανισότητες και την διατήρηση λειτουργικών συνθηκών στο φυσικό περιβάλλον και γενικότερα σε όλους τους τομείς δραστηριοποίησης. Με αυτό τον τρόπο αποκαθίστανται οι αναγκαίες ισορροπίες μεταξύ των διαφόρων κοινωνικών συστημάτων και των κοινωνιών στο γεωπολιτικό πεδίο.
Είναι αυτό εφικτό; Το πολιτικό σύστημα σε πλανητικό επίπεδο και ιδιαιτέρως στην Ελλάδα είναι ανεπαρκές, ενώ και οι πολίτες δεν αναλαμβάνουν τις δικές τους ευθύνες με την ενεργοποίηση της κοινωνίας πολιτών στο πλαίσιο κοινωνικών κινημάτων και την δρομολόγηση διαλόγου τόσο με τους πολίτες όσο και με το πολιτικό σύστημα. Η ροή του χρόνου βέβαια είναι ταχύτατη και απαιτεί την άμεση «αλλαγή πλεύσης» από όλους.