Τον Μάιο του 2025, στο σταθμό Ταγκάνσκαγια της Μόσχας επανατοποθετήθηκε ένα ανάγλυφο του Στάλιν, αντίγραφο ενός που είχε αφαιρεθεί το 1966. Η κίνηση αυτή συνδέθηκε με την 90ή επέτειο του μετρό και εντάσσεται σε ευρύτερη τάση αναβίωσης της σταλινικής μυθολογίας με επίκεντρο την εικόνα του ως νικητή στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ανάγλυφα, αγάλματα Στάλιν — πάνω από 100 σε όλη τη χώρα — έχουν εγκατασταθεί από την εποχή που ο Πούτιν είχε ανέβει στην εξουσία (2000—) με ένταση μετά το 2014 και την προσάρτηση της Κριμαίας

«Ποιον θεωρείτε την πιο εξέχουσα προσωπικότητα όλων των εποχών και των εθνών;» ρώτησε πριν από λίγες εβδομάδες χιλιάδες Ρώσους πολίτες, σε μια δημοσκόπηση, το ανεξάρτητο ρωσικό Κέντρο «Λεβάντα». Το αποτέλεσμα ήταν σαφές και αντιπροσωπευτικό της κοινής γνώμης στη Ρωσία: Ο Ιωσήφ Στάλιν είναι μακράν το πιο σημαντικό πρόσωπο, ακολουθούμενος από τον Πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν και στην τρίτη θέση βρίσκεται ο Βλαντιμίρ Ίλιτς Λένιν.

Η διαδικτυακή πύλη VFokuse Mail διεξήγαγε επίσης πρόσφατα έρευνα σε 22.000 άτομα από 50 περιοχές σε όλη τη χώρα. Αν και σίγουρα δεν είναι μια αντιπροσωπευτική έρευνα, η τάση φαίνεται να είναι η ίδια: Το 60% των ερωτηθέντων θεωρούν τον Στάλιν «εξαιρετικό ή σημαντικό πολιτικό». Μόνο το 29% τον βλέπει μάλλον επικριτικά.

Η Σταλινική περίοδος και η «αποσταλινοποίηση» του Χρουτσώφ

Στην ιστορική ομιλία του, που εγινε γνωστή ως «Μυστική ομιλία», στο 20ο Συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης στις 25 Φεβρουαρίου 1956, ο Νικήτα  Χρουστώφ, κατήγγειλε, πρώτα στα μέλη του συνεδρίου του Σοβιετικού Κομμουνιστικού Κόμματος, και στην συνέχεια στα μέλη του, τα φοβερά εγκληματα του Στάλιν, τον οποίο κατηγόρησε ότι καλλιέργησε την υπερβολική προσωπολατρεία. Με την ομιλία αυτή ξεκίνησε η γνωστή «αποσταλινοποίηση»

 Η ομιλία του Χρουστσόφ ήταν έντονα επικριτική για την κυριαρχία του Γενικού Γραμματέα και πρωθυπουργού Ιωσήφ Στάλιν, ιδιαίτερα σε σχέση με τις εκκαθαρίσεις που είχαν σημαδέψει τα τελευταία χρόνια της δεκαετίας του 1930. Ο Χρουστσόφ κατηγόρησε τον Στάλιν ότι ενθάρρυνε μια ηγετική προσωπολατρεία παρά το ότι φαινομενικά διατήρησε την υποστήριξη των ιδανικών του κομμουνισμού. Η ομιλία διέρρευσε στη Δύση από την ισραηλινή υπηρεσία πληροφοριών Σιν Μπετ, η οποία προμηθεύτηκε αντίγραφο της ομιλίας από τον Πολωνοεβραίο δημοσιογράφο Βίκτορ Γκραγιέφσκι.

Η ομιλία ήταν συγκλονιστική για την εποχή της. Υπάρχουν αναφορές ότι το κοινό αντέδρασε με χειροκροτήματα ή γέλια αναλόγως το σημείο της ομιλίας.Υπάρχουν επίσης αναφορές ότι μερικοί από τους παρόντες υπέστησαν καρδιακές προσβολές και άλλοι αργότερα αυτοκτόνησαν από το σοκ που υπέστησαν λόγω των αποκαλύψεων που βγήκαν στο φως για τον Στάλιν. Η επακόλουθη σύγχυση μεταξύ πολλών σοβιετικών πολιτών, επειδή παλαιότερα γινόταν έπαινος στο κράτος για την "ιδιοφυΐα" του Στάλιν, ήταν ιδιαίτερα εμφανής στη Γεωργία (τη πατρίδα του Στάλιν) όπου αρκετές ημέρες διαμαρτυριών και ταραχών τελείωσαν με παρέμβαση Σοβιετικού Στρατού στις 9 Μαρτίου 1956. Στη Δύση, η ομιλία κατέστρεψε πολιτικά τους οργανωμένους κομμουνιστές. Το Κομμουνιστικό Κόμμα των ΗΠΑ έχασε περισσότερα από 30.000 μέλη στις εβδομάδες μετά τη δημοσίευσή της.

Το όνομα «Μυστική ομιλία», το οποίο δόθηκε αρχικά στην ομιλία του Χρουσιόφ, προήλθε επειδή εκφωνήθηκε σε μια μη δημοσιευμένη κλειστή συνεδρίαση των αντιπροσώπων του κόμματος, όπου οι προσκεκλημμένοι από τις αντιπροσωπείες άλλων κομμουνιστικών κομμάτων και δημοσιογράφοι αποκλείστηκαν από την είσοδο. Το κείμενο της ομιλίας άρχισε να συζητάται στις αρχές του Μαρτίου, σε κομματικούς πυρήνες, συχνά με τη συμμετοχή ατόμων που δεν ήταν ενταγμένοι στο κόμμα. Το επίσημο ρωσικό κείμενο δεν δημοσιεύτηκε ανοιχτά μέχρι το 1989, δηλαδή ως τις μεταρρυθμίσεις της γκλάσνοστ του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ.

Το θέμα των μαζικών καταστολών ήταν γνωστό στους σοβιετικούς ηγέτες πολύ πριν από την ομιλία. Η ίδια η ομιλία προετοιμάστηκε με βάση τα πορίσματα που έβγαλε μια κομματική επιτροπή από τους Πιοτρ Πασπέλοφ, Π.Τ. Κομάροφ, Αβέρκι Αρίστοφ και Νικολάι Σβέρνικ η οποία ιδρύθηκε με απόφαση του Προεδρείου της Κεντρικής Επιτροπής του Κόμματος στις 31 Ιανουαρίου 1955. Ο άμεσος στόχος της επιτροπής ήταν να διερευνήσει τις καταστολές που υπέστησαν αντιπρόσωποι του 17ου Συνεδρίου του Πανενωσιακού Κομμουνιστικού Κόμματος (Μπολσεβίκων) το 1934.

Η επιτροπή παρουσίασε στοιχεία ότι το 1937 και το 1938 (η κορύφωση της Μεγάλης Εκκαθάρισης), πάνω από ενάμιση εκατομμύριο άτομα, τα περισσότερα από τα οποία ήταν για χρόνια μέλη του ΚΚΣΕ, συνελήφθησαν για «αντισοβιετικές δραστηριότητες », εκ των οποίων πάνω από 680.500 εκτελέστηκαν

Σύμφωνα με όσα έφερε στο φως η ιστορική έρευνα, η διακυβέρνηση του Ιωσήφ Στάλιν (1924–1953) υπήρξε μια από τις πιο αιματηρές και αυταρχικές περιόδους του 20ού αιώνα. 

Κατά τη διάρκεια της λεγόμενης «Μεγάλης Εκκαθάρισης», το σταλινικό καθεστώς εξαπέλυσε μαζικές διώξεις εναντίον κομματικών στελεχών, στρατιωτικών, διανοουμένων και απλών πολιτών, με στόχο την εξουδετέρωση πραγματικών ή φανταστικών εχθρών του καθεστώτος. με στημένες δίκες, βασανιστήρια, εκτελέσεις, εκτοπίσεις σε Γκουλάγκ.Εκτιμάται ότι 700.000 έως 1.000.000 άτομα εκτελέστηκαν, ενώ περίπου 18 εκατομμύρια οδηγήθηκαν σε στρατόπεδα.

Ειδικά στην Ουκρανία, η βίαιη κολεκτιβοποίηση της γεωργίας οδήγησε σε έναν από τους πιο φονικούς λιμούς του 20ού αιώνα. Οι νεκροί υπολογίζοινται , 3–5 εκατομμύρια νεκροί.  Πολλοί ιστορικοί θεωρούν το Holodomor ως πράξη γενοκτονίας κατά του ουκρανικού λαού.

Συνολικά στην ΕΣΣΔ: οι νεκροί από την βίαιη κολεκτιβοποίηση της γεωργίας υπολογίζονται στα 7 εκατομμύρια.

Οι ιστορικοί εκτιμούν ότι οι πολιτικές του Στάλιν στοίχισαν τη ζωή σε 15 έως 20 εκατομμύρια ανθρώπους, είτε μέσω εκτελέσεων, πείνας, εξοριών, είτε στις φρικτές συνθήκες των στρατοπέδων.

Ο ενθουσιασμός για τον Στάλιν και ο ρόλος του Πούτιν

Ο Πούτιν παρουσιάζει τον Στάλιν ως “αποτελεσματικό διαχειριστή” και στρατιωτικό ηγέτη που μετέτρεψε τη Ρωσία σε υπερδύναμη. Σε συνεντεύξεις, όπως αυτή με τον Oliver Stone το 2017, ο Πούτιν έκανε όγο για "υπερβολική δαιμονοποίηση" του Στάλιν, επιχειρώντας να διαχωρίσει τη σύγχρονη ρωσική ηγεσία από την υπερβολή της αντισταλινικής ρητορικής.

Επικριτές, όπως η Inna Sangadzhieva σε άρθρο στη VG, τονίζουν ότι ο Πούτιν χρησιμοποιεί τον Στάλιν ως εργαλείο για να ενισχύσει τη νομιμοποίηση της δικής του εξουσίας — δεν τον υιοθετεί πλήρως ιδεολογικά, αλλά αξιοποιεί τον μύθο του για τα δικά του πολιτικά οφέλη

Ο Ρώσος πολιτικός αναλυτής Πιότρ Μιλοσέρντοφ δήλωσε στο ειδησεογραφικό πρακτορείο ΑΡ, ότι το Κρεμλίνο έχει ξεκινήσει μια ευρύτερη προσπάθεια να αγκαλιάσει την κληρονομιά του Στάλιν για να δικαιολογήσει τόσο τη σύγκρουση στην Ουκρανία όσο και την καταστολή της διαφωνίας στο εσωτερικό.

«Ο Στάλιν ήταν τύραννος, δεσπότης, και αυτό χρειαζόμαστε», δήλωσε στο AP. Οι αρχές θέλουν να αναβιώσουν την εικόνα του Στάλιν για να διαδώσουν την ιδέα της κυριαρχίας ενός ισχυρού άνδρα, πρόσθεσε, και να παρουσιάσουν τη βία και την καταστολή ως δικαιολογημένες υπό εξαιρετικές συνθήκες.

«Αυτό μπορεί να οδηγήσει στη δικαιολόγηση οποιωνδήποτε παράλογων, βίαιων ενεργειών. Υπό τον Στάλιν, αυτό επιτρεπόταν, υπήρχε πόλεμος. ... Λοιπόν, ιδού η ειδική στρατιωτική μας επιχείρηση, και τώρα επιτρέπεται και αυτό. Αυτή είναι απλώς μια προσπάθεια να δικαιολογηθεί η χρήση βίας εναντίον ανθρώπων», δήλωσε ο Μιλοσέρντοφ.

Άλλοι αναλυτές συμφωνούν ότι  η αναβίωση της “λατρείας” του Στάλιν βοηθά να εμπεδωθεί η εικόνα ότι η βία, η καταστολή και οι αυταρχικές πρακτικές είναι “επιτρεπτές” όταν η χώρα βρίσκεται σε πόλεμο ή κρίση