Οι ανισορροπίες και τα αδιέξοδα, που παράγει το σύστημα κοινωνικής οργάνωσης και λειτουργίας στην σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη και πολύπλοκη πραγματικότητα, δείχνουν, ότι οι κοινωνίες σε πλανητικό επίπεδο πορεύονται χωρίς βιώσιμη προοπτική, ενώ οι άνθρωποι και το φυσικό περιβάλλον (στο πλαίσιο της κλιματικής αλλαγής) «πληρώνουν» πολύ ακριβά την ακολουθούμενη πορεία.
Η εμπειρική προσέγγιση των συνθηκών, που διαμορφώνονται τόσο στο εσωτερικό των κοινωνιών όσο και στις μεταξύ τους σχέσεις στο γεωπολιτικό πεδίο, είναι αποκαλυπτική των σύγχρονων αδιεξόδων από το ένα μέρος και της αδυναμίας συνειδητοποίησης της έλλειψης βιώσιμης προοπτικής και της ανάγκης «αλλαγής πλεύσης» από το άλλο μέρος. Και αυτό αφορά όχι μόνο τους πολίτες αλλά και τα διάφορα κοινωνικά συστήματα και ιδιαιτέρως το πολιτικό.
Πρέπει δε να τονισθεί, ότι η ταχύτητα της δυναμικής της εξέλιξης είναι πολύ μεγάλη και μέχρι τώρα δεν είναι λειτουργικά διαχειρίσιμη από τα κοινωνικά συστήματα, που λαμβάνουν δεσμευτικές αποφάσεις για την διαμόρφωση της πραγματικότητας.
Συγκεκριμένα σύμφωνα με το κοινό ανακοινωθέν της Συνόδου Κορυφής του ΝΑΤΟ (25.6.2025 στην Χάγη) τα κράτη-μέλη της συμμαχίας δεσμεύονται να επενδύσουν το 5% του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ) στην ασφάλεια μέχρι το 2035. Η Ελλάδα μάλιστα είναι στις χώρες με το μεγαλύτερο μέχρι τώρα ποσοστό.
Η Πολωνία είναι πρώτη με 4,12% και ακολουθούν η Εσθονία με 3,43%, οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής με 3,38%, η Λετονία με 3,15% και η Ελλάδα με 3,08% (Πηγή: ΝΑΤΟ).
Αυτό σημαίνει, ότι αντί να αξιοποιείται ο διάλογος για την αντιμετώπιση των γενεσιουργών αιτίων των παγκόσμιων ανισορροπιών, επιλέγεται η οικοδόμηση ισχύος για την επιβολή συμφερόντων στο γεωπολιτικό πεδίο, ακόμη και αν στο εσωτερικό των κοινωνιών των κρατών-μελών του ΝΑΤΟ ευδοκιμούν οι κοινωνικές ανισότητες με αρνητικές επιπτώσεις στην ευημερία.
Η οπτική της ισχύος και της επιβολής έχει ακόμη πιο επικίνδυνες επιπτώσεις. Αυτό γίνεται πολύ εμφανές, αν ληφθεί υπόψη η υπογράμμιση από τον Rafael Grossi, γενικό διευθυντή της Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας (International Atomic Energy Agency, IAEA), ότι «Το καθεστώς μη διάδοσης πυρηνικών όπλων, που στηρίζει την διεθνή ασφάλεια για περισσότερο από μισό αιώνα, βρίσκεται σε κίνδυνο» και τόνισε την ανάγκη αξιοποίησης του διαλόγου στο πλαίσιο της διπλωματίας ως μέσου αναζήτησης λύσεων.
Πολύ πιο λειτουργικό και επωφελές για τον άνθρωπο και τις γεωπολιτικές ισορροπίες θα ήταν, εάν ο διάλογος οδηγούσε στην πλήρη αποστασιοποίηση και των ισχυρών γεωπολιτικά και οικονομικά χωρών από την πυρηνική ενέργεια και τα ανάλογα οπλικά συστήματα.
Γενικότερα το σύστημα κοινωνικής οργάνωσης και λειτουργίας παράγει επικίνδυνες ανισορροπίες. Η κλιματική αλλαγή είναι μια από αυτές. Για παράδειγμα σύμφωνα με το European Centre for Medium-Range Weather Forecasts (ECMWF) η Μεσόγειος ήταν 2 έως 3 βαθμούς Κελσίου πιο ζεστή στις αρχές Ιουλίου 2025 από τον μέσο όρο. Επίσης στην Γερμανία ο Ιούνιος 2025 ήταν 2 βαθμούς Κελσίου πιο ζεστός από την περίοδο 1991 έως 2020.
Η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Αλλαγή Κλίματος (International Panel on Climate Change, IPCC) προειδοποιεί, ότι με τον ρυθμό, που έχει η εκπομπή διοξειδίου του άνθρακα παγκοσμίως, η συγκράτηση της θερμοκρασιακής ανόδου στους 1,5 βαθμούς Κελσίου (Συμφωνία των κρατών της παγκόσμιας κοινότητας πριν 10 χρόνια στο Παρίσι) δεν θα επιτευχθεί. Και όμως οι κοινωνίες δεν αντιδρούν, ενώ οι πολιτικές τους ηγεσίες «σιωπούν».
Στην Ελλάδα σύμφωνα με μελέτες του Ιδρύματος Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ) οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στους βασικούς τομείς της ελληνικής οικονομίας, όπως τουρισμός, γεωργία, βιομηχανία αλλά και στα νοικοκυριά θα είναι δραματικές.
Τα νοικοκυριά μπορεί να οδηγηθούν σε απώλεια εισοδήματος (έως και 16 δισεκατ. ευρώ ετησίως), ενώ θα μειωθούν κατά 327.000 οι θέσεις εργασίας. Το αποτέλεσμα θα είναι η μείωση της καταναλωτικής δαπάνης κατά 10%. Και όμως τόσο το πολιτικό σύστημα όσο και οι δομές της κοινωνίας πολιτών δεν ενεργοποιούνται για την άρση των γενεσιουργών αιτίων της κλιματικής αλλαγής, τα οποία έχουν άμεση σχέση με το σύστημα κοινωνικής οργάνωσης και λειτουργίας.
Επίσης στην Μεγάλη Βρετανία σύμφωνα με το Βασιλικό Κολέγιο Ιατρών (Royal College of Pathologists, RCP) πεθαίνουν πάνω από 500 άνθρωποι εξαιτίας της ατμοσφαιρικής ρύπανσης κάθε εβδομάδα. Το 99% του πληθυσμού αναπνέει τοξικό αέρα, με κίνδυνο να προκληθούν προβλήματα υγείας όπως καρκίνος, καρδιακές παθήσεις, εγκεφαλικά επεισόδια, ψυχικές παθήσεις και άνοια.
Εύκολα αναρωτιέται κάποιος, πότε θα ευαισθητοποιηθούν και θα ενεργοποιηθούν τόσο οι κοινωνίες όσο και οι πολιτικές τους ηγεσίες για την ζωτικής σημασίας «αλλαγή πλεύσης» και την οικοδόμηση βιώσιμης προοπτικής.
Επίσης δεν οικοδομούν ποιότητα ζωής, αλλά είναι εγκλήματα και δείχνουν έλλειψη προοπτικής και συνοχής, κοινωνικά φαινόμενα, όπως η βία κατά των παιδιών και η κατανάλωση ναρκωτικών παγκοσμίως. Πολύ αποκαλυπτικά είναι τα στοιχεία του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, σύμφωνα με τα οποία το 2024 οι πράξεις βίας κατά παιδιών κάτω των 18 ετών αυξήθηκαν κατά 25% σε σύγκριση με το 2024.
Οι πιο πολλές πράξεις βίας έγιναν στην Λωρίδα της Γάζας, στην Δυτική Ιορδανία, στην Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, στην Σομαλία, στη Νιγηρία και στην Αϊτή. Οι μορφές άσκησης βίας εκτείνονται από θανάτωση και πρόκληση αναπηρίας μέχρι απαγωγή και σεξουαλική βία.
Σε σχέση με τα ναρκωτικά σύμφωνα με την Ghada Waly, επικεφαλή του United Nations Office of Drugs and Crime (UNODC), οι καταναλωτές αυξήθηκαν σε 316 εκατομμύρια το 2023. Το πιο διαδομένο ναρκωτικό είναι η κάνναβη και ακολουθούν το όπιο, η αμφεταμίνη, η κοκαϊνη και η έκσταση. Ιδιαιτέρως μεγάλη αύξηση στην κατανάλωση ναρκωτικών καταγράφεται σε εμπόλεμες περιοχές.
Σε σχέση με την ελληνική πραγματικότητα πρέπει να τονισθεί, ότι η κοινωνική οργάνωση και λειτουργία διαπερνάται από διαφθορά, η οποία αποτελεί πλέον δομικό στοιχείο στο σύνολο των κοινωνικών συστημάτων.
Πολύ χαρακτηριστικό και αποκαλυπτικό παράδειγμα είναι το σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ (Οργανισμός Πληρωμών και Ελέγχου Κοινοτικών Ενισχύσεων Προσανατολισμού και Εγγυήσεων), το οποίο δείχνει την «πελατειακή» οπτική, που διαπερνά το πολιτικό σύστημα αλλά και τους πολίτες, οι οποίοι δεν λειτουργούν με σημείο αναφοράς την κοινωνική συνείδηση και ευθύνη. Και αυτό στην περίπτωση του ΟΠΕΚΕΠΕ μεταφράζεται σε πρόστιμο 415 εκατομμυρίων ευρώ, που επιβλήθηκε από την ΕΕ και θα πληρώσει ο ελληνικός λαός.
Το τραγικό δε είναι, ότι το σύνολο των κομμάτων καυτηριάζουν το σκάνδαλο και την κυβέρνηση με ηθικολογική οπτική και στόχο την αποκόμιση πολιτικού οφέλους μόνο, αλλά δεν συνεργάζονται για την προσέγγιση και ανάλυση των γενεσιουργών αιτίων και τον σχεδιασμό και υλοποίηση πολιτικής απαλλαγής από την διαφθορά, διότι αυτό θα σήμαινε ριζικές αλλαγές στο σύστημα κοινωνικής οργάνωσης και λειτουργίας, δηλαδή παρεμβάσεις ακόμη και στον τρόπο ζωής των πολιτών, οι οποίες όμως συνεπάγονται πολιτικό κόστος. Δυστυχώς κυριαρχεί η οπτική του βραχυπρόθεσμου υλικού ευδαιμονισμού.
Είναι εμφανές, ότι το σύστημα κοινωνικής οργάνωσης και λειτουργίας είτε σε εθνικό είτε σε παγκόσμιο επίπεδο σε όλα τα πεδία δραστηριοποίησης των κοινωνιών παράγει τέτοιων διαστάσεων ανισορροπίες και κινδύνους, που διαμορφώνουν συνθήκες χωρίς βιώσιμη προοπτική.
Είναι δε αυτοκαταστροφικό και παράλογο, ότι δεν αντιμετωπίζονται τα γενεσιουργά αίτια με την πραγματοποίηση των αναγκαίων αλλαγών σε λειτουργικό χρόνο, ώστε η διαχείριση της δυναμικής της εξέλιξης να είναι αποτελεσματική και να διασφαλίζεται η βιωσιμότητα.
Δεν πληρούνται οι προϋποθέσεις, διότι η ανθρώπινη οντότητα εργαλειοποιείται στο πλαίσιο της οπτικής του συστημικού πραγματισμού (μονοδιάστατη προτεραιότητα είναι η λειτουργικότητα και οικονομική απόδοση των κοινωνικών συστημάτων), ενώ παράλληλα δεν αξιοποιούνται οι παραγόμενες γνώσεις από την επιστημονική κοινότητα με σημείο αναφοράς το ανθρώπινο και το κοινωνικό συμφέρον χωρίς διακρίσεις και ανισότητες τόσο στο εσωτερικό των κοινωνιών όσο και μεταξύ τους.
Αυτές οι συνθήκες όμως επιβάλλουν την άμεση αλλαγή «πλεύσης» στο πολιτικό επίπεδο και την ανάληψη της ευθύνης από τους πολίτες με την οικοδόμηση κοινωνικών κινημάτων, τα οποία θα εκφράσουν το ανθρώπινο και το κοινωνικό συμφέρον στο πλαίσιο δημοκρατικού διαλόγου τόσο με τους πολίτες στις τοπικές κοινωνίες όσο και με το πολιτικό σύστημα.