Η εμπειρική προσέγγιση και ανάλυση της κοινωνικής πορείας και της πολιτικής της διαχείρισης δείχνουν, ότι έχει φτάσει σε σημείο κρίσιμης καμπής, διότι η δραστηριοποίηση στους διάφορους τομείς δεν είναι πλέον ελεγχόμενη σε σχέση με τις επιπτώσεις της τόσο στην βιωνόμενη πραγματικότητα όσο και στα ποιοτικά χαρακτηριστικά της ανθρώπινης οντότητας και την προοπτική, που δρομολογείται, η οποία δεν συμβάλλει στην ομαλή και βιώσιμη εξέλιξη.
Συγκεκριμένα ως προς την διαχείριση της μαζικής μετακίνησης πληθυσμών ο Έλληνας υπουργός Μετανάστευσης δήλωσε, ότι «η κυβέρνηση και ο πρωθυπουργός λαμβάνουν όλα τα απαραίτητα μέτρα για να προστατευθεί η πατρίδα μας από αυτό, που γίνεται. Αυτό, που συμβαίνει αυτή την στιγμή δεν είναι ομαλή μεταναστευτική ροή, είναι επιχείρηση εισβολής στην Ευρώπη». Επίσης «το 2024 οι αφίξεις ήταν 4.000, ενώ το 2025 έχουμε φτάσει ήδη τις 8.000».
Ως προς την αντιμετώπιση του φαινομένου η κατεύθυνση είναι είτε φυλακή χωρίς αναστολή, εάν ο μετανάστης αρνηθεί να αποχωρήσει μετά την μη χορήγηση ασύλου, είτε αποπομπή από την χώρα. Παράλληλα «στρατιωτικοποιούνται» τα σύνορα, χωρίς να επιλύεται το πρόβλημα, διότι δεν αντιμετωπίζονται τα γενεσιουργά αίτια, τα οποία σχετίζονται με την στυγνή εκμετάλλευση των χωρών προέλευσης των μετακινούμενων πληθυσμών από τις ανεπτυγμένες χώρες του πλούσιου Βορρά και την διαμόρφωση συνθηκών με πολύ μεγάλες ανισότητες στις πατρίδες τους.
Αυτό γίνεται αμέσως κατανοητό, αν ληφθεί υπόψη, ότι 4 δισεκατομμυριούχοι είναι πλουσιότεροι από όσο η μισή ήπειρος της Αφρικής, δηλαδή έχουν περιουσία 57,4 δισεκατομμύρια δολάρια, τα οποία αποτελούν μεγαλύτερο πλούτο από αυτόν, που μοιράζονται 750 εκατομμύρια άνθρωποι ή ο μισός πληθυσμός, σύμφωνα με έκθεση της OXFAM (παγκόσμια οργάνωση κατά της φτώχειας). Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα (World Bank) το ένα τρίτο του πληθυσμού στην Αφρική, δηλαδή 460 εκατομμύρια άνθρωποι, ζουν κάτω από το όριο της ακραίας φτώχειας.
Αν συνυπολογισθούν και οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και ιδιαιτέρως στις χώρες προέλευσης των μετακινούμενων πληθυσμών με την μεγάλη θερμοκρασιακή άνοδο και τις παρενέργειες της στο φυσικό περιβάλλον και στις οικονομίες αυτών των χωρών, τότε γίνεται εμφανές, ότι οι μεταναστευτικές ροές όχι μόνο δεν θα σταματήσουν, αλλά θα εντείνονται, όσο προχωρούμε προς το μέλλον.
Η εξαγγελθείσα πολιτική από την ελληνική κυβέρνηση και γενικότερα από την Ευρωπαϊκή Ένωση δεν αντιμετωπίζει το παγκοσμίων διαστάσεων πρόβλημα της μαζικής μετακίνησης πληθυσμών. Πολύ περισσότερο οδηγεί σε απάνθρωπες καταστάσεις και γενοκτονίες. Εύλογα τίθεται το ερώτημα, εάν υπάρχουν ακόμη κοινωνικές αξίες με ηθικό φορτίο και σημείο αναφοράς την βιωσιμότητα του ανθρώπου χωρίς ανισότητες εθνικιστικού προσανατολισμού μεταξύ των κοινωνιών.
Επίσης πολύ χαρακτηριστική είναι η επισήμανση της OXFAM, ότι «οι ακραίες ανισότητες απειλούν να υπονομεύσουν την δημοκρατία, εμποδίζουν την μείωση της φτώχειας και την ανάπτυξη, χειροτερεύουν την κλιματική κρίση, εντείνουν τις ανισότητες μεταξύ των φύλων και άλλες αδικίες».
Η δε διευθύντρια της OXFAM στην Αφρική Fati Nzi Hassane τονίζει, ότι «τα πλούτη της Αφρικής δεν αγνοούνται, λεηλατούνται από στημένο σύστημα, που επιτρέπει σε μικρή ελίτ να αποκτά τεράστιες περιουσίες, ενώ στερεί από εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους τις πιο θεμελιώδεις υπηρεσίες».
Η μαζική μετακίνηση πληθυσμών αντιμετωπίζεται μόνο σε παγκόσμιο επίπεδο και ιδιαιτέρως με την ανάληψη των ευθυνών από τις ισχυρές γεωπολιτικά και οικονομικά χώρες. Η κοινωνία πολιτών σε πλανητικό επίπεδο πρέπει άμεσα να ενεργοποιηθεί και να ενημερώσει τις κοινωνίες τόσο για τις πραγματικές διαστάσεις του προβλήματος και την ανάγκη οικοδόμησης διαλόγου με το πολιτικό σύστημα για τον σχεδιασμό ρεαλιστικών και αποτελεσματικών πολιτικών με σημείο αναφοράς το ανθρώπινο συμφέρον.
Το σημείο καμπής της κοινωνικής πορείας επιβεβαιώνεται από την βιωνόμενη πραγματικότητα και σε άλλους τομείς. Για παράδειγμα στις 8.7.2025 ο καύσωνας διαμόρφωσε ασφυκτικές συνθήκες στην Αθήνα. Αποκαλυπτική είναι θερμική κάμερα του Δήμου Αθηναίων, η οποία κατέγραψε εφιαλτικές θερμοκρασίες. Στο οδόστρωμα η θερμοκρασία έφτασε τους 70 βαθμούς Κελσίου και στις οροφές των κτιρίων και των οχημάτων έως και 100 βαθμούς Κελσίου. Χαμηλότερη παρέμεινε η θερμοκρασία σε περιοχές με βλάστηση, όπως ο Λυκαβηττός, κατά 25 έως 30 βαθμούς Κελσίου.
Η κλιματική αλλαγή κάνει αισθητή την παρουσία της όχι μόνο στην Ελλάδα και γενικότερα στον ευρωπαϊκό Νότο, αλλά πλήττει και χώρες του Βορρά, όπως είναι η Γερμανία. Το λιμάνι στο Dömitz στον ποταμό Έλβα (Elbe) τέθηκε εκτός λειτουργίας λόγω της χαμηλής στάθμης του νερού εξαιτίας της ξηρασίας.
Αυτές οι συνθήκες, οι οποίες με την θερμική καταπόνηση επιβαρύνουν την ανθρώπινη υγεία και οδηγούν ακόμη και στον θάνατο, είναι αποτέλεσμα της ακολουθούμενης πορείας με την δημιουργία μεγάλων «τσιμεντοποιημένων» αστικών κέντρων και του τρόπου λειτουργίας, που επιβαρύνει την ατμόσφαιρα και γενικότερα το κλίμα (π.χ. εκπομπή διοξειδίου του άνθρακα).
Σε σημείο κρίσιμης καμπής οδηγεί την κοινωνική πορεία και ο τρόπος αξιοποίησης των τεχνολογιών, ο οποίος δεν διαπερνάται από αξίες με ηθικό φορτίο. Σύμφωνα με μελέτη της τράπεζας Postbank στην Γερμανία οι νέοι 16 έως 18 ετών περνούν περίπου 10 ώρες ημερησίως στο διαδίκτυο, ενώ το 2023 ήταν 8,5 ώρες.
Ο Manfred Spitzer, καθηγητής και πρώην διευθυντής του Ψυχιατρικού Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου στο Ulm στην Γερμανία, επισημαίνει, ότι «όποιος χρησιμοποιεί περισσότερα ψηφιακά μέσα, δεν μαθαίνει πια. Υπάρχει έλλειψη επανάληψης, πλαισίου και συνάφειας» και απειλείται με ψηφιακή άνοια. Επίσης τα κινητά τηλέφωνα βλάπτουν αδύναμους μαθητές, ενώ συμβάλλουν στην αποδυνάμωση της αυτοσυγκέντρωσης. Στην Σουηδία, πρωτοπόρο στην χρήση ψηφιακών μέσων στα σχολεία, τώρα τα Δημοτικά σχολεία επιστρέφουν στα βιβλία.
Είναι δε ανάγκη να τονισθεί, ότι η χρόνια στέρηση ύπνου εξαιτίας του χρόνου, που περνάνε τα παιδιά ηλικίας 13 έως 18 ετών μπροστά στις οθόνες, έχει συναισθηματικές, γνωστικές και βιολογικές επιπτώσεις (Γεώργιος Χρούσος, ακαδημαϊκός και ομότιμος καθηγητής Παιδιατρικής και Ενδοκρινολογίας).
Οι επιπτώσεις είναι πολυδιάστατες και γίνονται ορατές σε πολλούς τομείς, όπως κοινωνικές συναναστροφές, άσκηση, ανάγνωση βιβλίων, χόμπι και κυρίως στον ύπνο. Συγκεκριμένα η στέρηση ύπνου μειώνει την νυχτερινή παγίωση των μνημών και προκαλεί μείωση των επιδόσεων στο σχολείο. Επίσης ελαττώνει την γνωστική λειτουργία, προκαλεί άγχος, καταθλιπτικές σκέψεις, αυτοκτονικότητα και παχυσαρκία.
Αυτές οι διαπιστώσεις δεν σημαίνουν, ότι πρέπει να δαιμονοποιηθεί η τεχνολογία. Απλά είναι ζωτικής σημασίας ανάγκη να αξιοποιείται με σημείο αναφοράς το ανθρώπινο συμφέρον και ανάλογο ηθικό φορτίο. Το πολιτικό σύστημα οφείλει να το λαμβάνει υπόψη του στον σχεδιασμό και την υλοποίηση του.
Τέλος είναι τραγικό μεν αλλά αναγκαίο να αναφερθεί διαπίστωση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, ΠΟΥ (World Health Organization, WHO), η οποία έγινε από τον περιφερειακό διευθυντή του ΠΟΥ για την Ευρώπη Dr. Hans Henri P. Kluge, ότι 1,8 εκατομμύρια θάνατοι στην Ευρώπη, που προκαλούνται από χρόνιες ασθένειες, θα μπορούσαν να αποφευχθούν κάθε χρόνο. Επίσης τονίζει, ότι το κόστος, που συνεπάγονται, υπερβαίνει τα 500 δισεκατομμύρια δολάρια.
Κάθε έτος το 60% αυτών των θανάτων συνδέεται με συμπεριφορικούς, μεταβολικούς ή περιβαλλοντικούς παράγοντες, όπως ο καπνός, το αλκοόλ, η κακή διατροφή ή η σωματική αδράνεια. Οι πολιτικές στον τομέα της δημόσιας υγείας είναι εντελώς ανεπαρκείς. Το υπόλοιπο 40% θα μπορούσε είτε να αποφευχθεί είτε να καθυστερήσει με την έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία.
Περιττό να αναφερθούν και άλλες παράμετροι της διαμόρφωσης συνθηκών ανισορροπίας και σε άλλους τομείς, όπως είναι οι ξηρασίες και η σταδιακή εξάντληση των υδάτινων πόρων (αδειάζουν οι ταμιευτήρες νερού της Αττικής στον Μόρνο και στον Εύηνο) με επιπτώσεις στον γεωργικό τομέα και όχι μόνο σε αυτόν, οι πλημμύρες, η συρρίκνωση της κοινωνικής συνοχής και πολλές άλλες.
Το θέμα είναι, αν οι βιωνόμενες συνθήκες ανισορροπίας οδηγούν τόσο το πολιτικό σύστημα όσο και τους πολίτες στην συνειδητοποίηση της κρισιμότητας και του σημείου καμπής της κοινωνικής πορείας, ώστε να ληφθούν μέτρα, τα οποία αντιμετωπίζουν τα γενεσιουργά αίτια αυτών των συνθηκών και διασφαλίζουν θετική προοπτική.
Μέχρι τώρα το πολιτικό σύστημα εξαντλεί την λειτουργία του στην ηθικολογική αντιπαράθεση στο πλαίσιο παράλληλων μονολόγων, στην επιδερμική επικοινωνιακή διαχείριση της πολιτικής με στόχο την φθορά των αντιπάλων και την αποκόμιση πολιτικού οφέλους στην «κάλπη», στην βραχυπρόθεσμη οπτική στον σχεδιασμό πολιτικών, οι οποίες δεν εξετάζουν ούτε λαμβάνουν υπόψη πιθανές αρνητικές παρενέργειες σε βάθος χρόνου (π.χ. κλιματική αλλαγή και επιπτώσεις, όπως αφυδάτωση δασών), στην μη αντιμετώπιση των γενεσιουργών αιτίων των μεγάλων σύγχρονων ανισορροπιών, στην έκφραση και πραγμάτωση του συστημικού και όχι του ανθρώπινου και του κοινωνικού συμφέροντος καθώς και στην εργαλειοποίηση του ανθρώπου με σημείο αναφοράς τον συστημικό πραγματισμό (προτεραιότητα η λειτουργικότητα και οικονομική απόδοση των κοινωνικών συστημάτων).
Στο κοινωνικό πεδίο δυστυχώς δεν παράγονται κοινωνικές αξίες, που εκφράζουν και υπηρετούν τις ανθρώπινες ανάγκες στο πλαίσιο της συμβίωσης στις τοπικές κοινωνίες. Οι αξίες έχουν υποκατασταθεί από πρότυπα, που υπηρετούν την αναπαραγωγή του συστήματος κοινωνικής οργάνωσης και λειτουργίας χωρίς να λαμβάνονται υπόψη τα ανθρώπινα ποιοτικά χαρακτηριστικά. Παράλληλα η παγκοσμιοποιημένη πολύπλοκη πραγματικότητα λόγω έλλειψης της αναγκαίας πολυδιάστατης ενημέρωσης δεν είναι σε επαρκή βαθμό διαχειρίσιμη νοητικά, ώστε να γνωρίζουν οι πολίτες τις παραμέτρους της δυναμικής της εξέλιξης και να παίρνουν αποφάσεις με την αξιοποίηση του ορθολογισμού και την ανάλυση των βιωνόμενων συνθηκών.
Αν δε ληφθεί υπόψη και η μη λειτουργική διαχείριση του χρόνου (είναι πολύ αργή και έπεται της εξέλιξης) τόσο στο πολιτικό όσο και στο κοινωνικό πεδίο, τότε επικρατούν απαισιόδοξες σκέψεις. Και αυτό πρέπει να αλλάξει άμεσα. Η αξιοποίηση των επιστημονικών μεθοδολογικών εργαλείων και γνώσεων θα μπορούσε να βοηθήσει σε πολύ μεγάλο βαθμό τόσο στον σχεδιασμό πολιτικών με βιώσιμη προοπτική όσο και στην λήψη θετικών αποφάσεων από τους πολίτες ως προς την κοινωνική πορεία.