Με τους Ινδιάνους ή με τους καουμπόηδες; Η απάντηση στο ερώτημα ήταν βασικό κριτήριο για την ένταξη σε κάποιο από τα «στρατόπεδα» των παιδικών πολέμων μας. Είτε στις αλάνες όπου διεξάγονταν οι «μάχες» ανάμεσα σ’ αυτούς που κρατούσαν αυτοσχέδια τόξα και σ’ εκείνους με τα πιστόλια με τα καψούλια, είτε στους κινηματογράφους όπου οι μεν πανηγύριζαν όταν στις κορυφές των λόφων εμφανίζονταν τα ινδιάνικα φτερά και σ’ εκείνους που πετάγονταν όρθιοι όταν ακούγονταν οι σάλπιγγες του επελαύνοντος αμερικάνικου ιππικού η διάκριση ήταν σαφής: Ή με τους Ινδιάνους ή με τους καουμπόηδες –«ενδιάμεσος» χώρος δεν υπήρχε.
Τα χρόνια πέρασαν, οι αλάνες εξαφανίστηκαν, ο αμερικανικός κινηματογράφος άλλαζε προοδευτικά τη στάση του διαχωρισμού ανάμεσα στους «κακούς» Ινδιάνους και τους «καλούς» λευκούς. (Αρχής γενομένης, παρεμπιπτόντως, κυρίως από το “Broken Arrow” του Ντέλμερ Ντέιβις -1950- με κορυφαίο το ελεγειακό αριστούργημα του Τζον Φορντ “Cheyenne Automne” -1964). Ξεχάστηκε πια κι εκείνος ο παλιός διχασμός ανάμεσα στους οπαδούς των «Ινδιάνων» και των «Καουμπόηδων».
«Ξεχάστηκε», όμως όντως; Ή μήπως εκείνες τις παλιές και εξαφανισμένες δια παντός αλάνες ήρθαν, δεκαετίες μετά, να τις αντικαταστήσουν τα περιώνυμα κοινωνικά δίκτυα; Όπου αντί για βέλη και καψούλια χρησιμοποιούνται λέξεις; «Παλινδρόμηση» σε κάποιο πρότερο στάδιο, θα αποφαίνονταν οι ψυχαναλυτές -επισημαίνοντας, ταυτοχρόνως τον κίνδυνο της «καθήλωσης». Ή: «αντοχή των νοοτροπιών στο μακρύ χρόνο», θα υποστήριζαν οι ιστορικοί.
Ίσως, τελικά, η διαφορά να μην είναι τόσο μεγάλη. Τότε τα «στρατόπεδα» ορίζονταν από φτερά και καουμπόικα καπέλα, σήμερα από hashtags και avatars. Μόνο που τώρα το πεδίο της μάχης δεν είναι οι αλάνες ούτε οι κινηματογραφικές αίθουσες, αλλά οι ατέρμονες ψηφιακές «επίπεδες πεδιάδες» του Facebook, του X ή του TikTok. Όπου, αντί για καψούλια που έσκαγαν με θόρυβο, έχουμε ειρωνείες, ύβρεις, memes· αντί για τόξα με βέλη, αιχμηρά σχόλια που διεισδύουν κατευθείαν στη δημόσια εικόνα του άλλου.
Το δίλημμα, ωστόσο, παραμένει ίδιο: «Με ποιον είσαι;» — το απαιτεί κάθε αντιπαράθεση που, αυτομάτως, μετατρέπεται σε πόλωση. Είτε πρόκειται για πολιτική είτε για υγειονομική κρίση είτε για ζητήματα ταυτότητας, η λογική του στρατοπέδου μοιάζει να συνεχίζει να ορίζει τη συλλογική μας συμπεριφορά. Και, όπως και τότε, «ενδιάμεσος» χώρος δεν φαίνεται να υπάρχει. Οι απόπειρες ψύχραιμης ανάλυσης χαρακτηρίζονται ως «ουδετερότητα» και μοιάζουν καταδικασμένες να εκληφθούν ως ύποπτες, αμφίσημες ή προδοτικές.
Η ειρωνεία είναι πως η ψηφιακή εποχή, που υποσχόταν ελευθερία επιλογών και πολλαπλότητα φωνών, αναπαράγει συχνά το πιο παλιό και απλοϊκό σχήμα: φίλος ή εχθρός, καουμπόης ή Ινδιάνος. Σαν να μην άντεξε ο νους μας την πολυπλοκότητα και να κατέφυγε ξανά στη διχοτόμηση, εκείνη την τόσο οικεία και «ασφαλή» παιδική απλότητα.
Και ίσως εδώ να κρύβεται η μεγαλύτερη πρόκληση της εποχής μας: πώς θα ανακαλύψουμε ξανά τον «ενδιάμεσο» χώρο, εκεί όπου η συζήτηση δεν είναι μάχη, αλλά διάλογος· εκεί όπου τα βέλη μετατρέπονται σε ερωτήματα και τα καψούλια σε επιχειρήματα. Γιατί αν δεν βρούμε αυτόν τον χώρο, τότε πράγματι οι αλάνες δεν εξαφανίστηκαν ποτέ· απλώς μετεγκαθίστανται στο αχανές τοπίο των κοινωνικών δικτύων -και με κάθε ευκαιρία, με κάθε έξαρση του λαϊκισμού επανέρχονται στο προσκήνιο. Σε αναζήτηση πολιτικών ή ιδεολογικών «ταυτοτήτων» -ακόμη και «διά αντιπροσώπου». (Τα παραδείγματα είναι πολλά και προφανή -θεωρώ περιττό να τα απαριθμήσω). Ανοίγοντας, εντέλει, το δρόμο στη δημιουργία νέων «στρατών», στην υπηρεσία πια αυταρχικών ηγεμόνων -ένθεν κακείθεν του πολιτικού φάσματος
Και για να κλείνω αυτό το μακρυνάρι -και για μην κατηγορηθώ κι εγώ για «ουδετερότητα», «ναι μεν αλλά» και τα παρόμοια: Από μικρός ήμουν οπαδός των Ινδιάνων. Αφορμή άλλωστε γι αυτές τις σκέψεις πήρα από το ότι σαν σήμερα δολοφονήθηκε από αμερικανούς στρατιώτες -αρνούμενος να φυλακιστεί σιδηροδέσμιος, ενώ είχε ήδη παραδοθεί- ένας από τους «ήρωες» της παιδικής μου ηλικίας: Ο Crazy Horse -το «Τρελό Άλογο»- αρχηγός των Λακότα/ Σιού που μαζί με τον (άλλο "ήρωα" μου) Sitting Bull (Oceti Sakowin / Sioux) νίκησαν τον αμερικανικό στρατό υπό τον Τζορτζ Κάστερ στην περίφημη μάχη του Little Big Horne -στη σημερινή Πολιτεία της Μοντάνα. (Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και δύο αμερικανικές ταινίες που καταγράφουν τη ζωή του Crazy Horse, η σχετικά πιο πιστή στα γεγονότα “Crazy Horse” του Τζον Ίρβινγκ (1996) σε σχέση με την κλασική τυπολογία του “Chief Crazy Horse” (1955) όπου τον ιθαγενή ήρωα υποδύεται ο … Βίκτορ Ματσιούρ …). Όσο για την Μοντάνα μετά την εκδίωξη της συντριπτικής πλειοψηφίας των ιθαγενών Αμερικανών και την κατάληψη της από τους λευκούς εποίκους ψηφίζει σταθερά εδώ και δεκαετίες Ρεπουμπλικάνους.
ΦΩΤΟ: Ο Crazy Horse αριστερά, φορώντας τα "φτερά του πολέμου" και ο Sitting Bull, κρατώντας την «πίπα της ειρήνης»