Έχει πολύ ενδιαφέρον η προσέγγιση της σχέσης πολιτικής και εξέλιξης γενικά, αλλά και ειδικότερα στη χώρα μας. Βέβαια στο δημόσιο διάλογο οι προτεραιότητες κινούνται σε διαμετρικά αντίθετη κατεύθυνση. Εκεί κυριαρχεί ο σχολιασμός των επιλογών και των κινήσεων κομμάτων και προσώπων στο πλαίσιο της διεκδίκησης της διαχείρισης κυβερνητικής εξουσίας ή η αποσπασματική και εσωστρεφής παρουσίαση της πραγματικότητας και των προοπτικών, που έχει, σύμφωνα με ιδεολογικές αφετηρίες, οι οποίες με τα σημερινά δεδομένα χρειάζονται αναθεώρηση. Αποτέλεσμα αυτής της πρακτικής είναι η συνεχής ίδρυση πολιτικών κινήσεων και κομμάτων, για την κάλυψη κενών υποτίθεται. Επί της ουσίας όμως αυτό το πανηγύρι αποσκοπεί στην ικανοποίηση προσωπικών στοχεύσεων και φιλοδοξιών. Γι΄αυτό και ο πολιτικός διάλογος δεν αποκτά προοπτική και εξαντλείται είτε σε πολιτική ηθικολογία είτε σε διαγωνισμό κοινοποίησης φαντασιώσεων στον ελληνικό λαό σε σχέση με την υπέρβαση της κρίσης και το μέλλον του. Τόσο τα κόμματα όσο και τα πολιτικά πρόσωπα δεν ασχολούνται με τις εξελίξεις, οι οποίες συντελούνται και αλλάζουν ριζικά την πραγματικότητα στην προβολή της στο μέλλον.
Αρκεί να προσεγγίσουμε την δυναμική, η οποία αναπτύσσεται σε τρείς τομείς (θα μπορούσαν να είναι περισσότεροι), όπως είναι οι μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών, η κλιματική αλλαγή και η τεχνολογική επανάσταση και οι επιπτώσεις τους στο ισχύον μοντέλο κοινωνικής οργάνωσης, οπότε θα φανεί ανάγλυφη η αναντιστοιχία πολιτικής και εξέλιξης.
Σε σχέση με το φαινόμενο της μαζικής μετακίνησης πληθυσμών από το φτωχό Νότο προς τον πλούσιο Βορρά, τον οποίο συνθέτουν οι ανεπτυγμένες βιομηχανικές χώρες, παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον τα στοιχεία του έτους 2012, τα οποία έδωσε στη δημοσιότητα ο Οργανισμός για την Οικονομική Συνεργασία και Ανάπτυξη (Ο.Ο.Σ.Α.), σχετικά με την ποσοστιαία συμμετοχή μεταναστών στον πληθυσμό βιομηχανικών χωρών. Σύμφωνα με αυτά η εικόνα έχει ως εξής:
Λουξεμβούργο 43 %
Ελβετία 28 %
Αυστρία 16 %
Σουηδία 15 %
Ισπανία 14 %
Γερμανία 13 %
Νορβηγία 13 %
Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής 13 %
Ολλανδία 12 %
Μεγάλη Βρετανία 12 %
Ιταλία 10 %
Φινλανδία 5 %
Αρχίζουν, αλλού περισσότερο και αλλού λιγότερο, να διαμορφώνονται οι προϋποθέσεις για την δημιουργία πολυπολιτισμικών κοινωνιών στον ανεπτυγμένο Βορρά. Αυτό δε γίνεται προς όφελος των ανεπτυγμένων κοινωνιών, διότι από τους μετανάστες οφελούνται οικονομικά οι χώρες υποδοχής. Ηλικιακά ανήκουν στην κατηγορία αυτών, οι οποίοι πληρώνουν φόρους και ασφαλιστικές εισφορές, ενώ δεν κοστίζουν στο κράτος και το ασφαλιστικό σύστημα, διότι είναι νέοι. Πρέπει δε να επισημανθεί, ότι οι χώρες αποστολής επιβαρύνθηκαν με την εκπαίδευση τους, χωρίς να προσφέρουν στην τοπική οικονομία. Οι χώρες υποδοχής ταυτοχρόνως έχουν και δημογραφικό όφελος, διότι οι κοινωνίες τους είναι γηράσκουσες, οπότε με αυτό τον τρόπο επέρχεται σταδιακά δημογραφική ισορροπία. Σε μεγάλο βαθμό όμως υπάρχει πρόβλημα ενσωμάτωσης, με την έννοια της διαπολιτισμικής όσμωσης. Δεν είναι τυχαία η εμφάνιση εθνικιστικών λαϊκιστικών πολιτικών μορφωμάτων και ξενοφοβικής και εσωστρεφούς συμπεριφοράς των κοινωνιών. Το πολιτικό σύστημα αποδεικνύεται ανίκανο να σχεδιάσει μια πολιτική, η οποία θα απορροφά τις όποιες αρνητικές κοινωνικές στάσεις και θα δημιουργεί τις προϋποθέσεις για την λειτουργική για όλες τις πλευρές αντιμετώπιση των παρενεργειών της μαζικής μετακίνησης πληθυσμών.
Εξάλλου ο παγκόσμιος καπιταλισμός στήριξε σε μεγάλο βαθμό την ευδοκίμηση του στο μοντέρνο εμπόριο σκλάβων, στο πλαίσιο του οποίου οι άνθρωποι είναι πρώτη ύλη. Ο νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός προσδίδει σε όλα (υλικά αγαθά) και σε όλους (ανθρώπους) ανταλλακτική αξία. Μετατρέπει και αντιμετωπίζει και τον άνθρωπο σε προϊόν για ανταλλαγή στο πλαίσιο της εργασίας και της παραγωγής. Αρκεί να αναφερθεί το εμπόριο των μαύρων της Αφρικής και η συμβολή τους στην ανάπτυξη και στην ευημερία αρκετών ανεπτυγμένων χωρών. Ο αφρικανός φιλόσοφος και ιστορικός Achille Mbembe αναρωτιέται στο πρόσφατα εκδοθέν βιβλίο του «Kritik der schwarzen Vernunft», 2014 ( Κριτική της μαύρης λογικής), εάν η ράτσα είναι τελικά προϊόν με ανταλλακτική αξία. Ιδιαιτέρως στην Ευρώπη, η οποία δέχεται μεταναστευτικές εισροές, τίθενται περισσότερα ερωτήματα σχετικά με τις αξίες της δημοκρατίας και της ισότητας. Πως οριοθετείται τελικά η σύγχρονη ευρωπαϊκή πολιτισμική ταυτότητα; Αδυνατούν οι σύγχρονες κοινωνίες και οι σημερινοί πολίτες να καταλάβουν, ότι η πορεία προς το μέλλον είναι κοινή; Η ιστορική διαδρομή θα γραφεί από όλους χωρίς διακρίσεις (οικονομικές, ρατσιστικές). Τα προβλήματα έχουν πλέον πλανητικές διαστάσεις, όπως είναι η κλιματική αλλαγή και οι επιπτώσεις της στην οικονομική δραστηριότητα και στην πρόκληση της μαζικής μετακίνησης πληθυσμών. Η εσωστρέφεια και η ξενοφοβία, με ό,τι δρομολογούν σε πολιτικό επίπεδο, δεν λύνουν τα προβλήματα. Το ισχύον μοντέλο οργάνωσης σε πλανητικό επίπεδο ευρίσκεται πλέον σε οριακό σημείο.
Η οριακή κατάσταση δεν πιστοποιείται μόνο από το φαινόμενο της μαζικής μετακίνησης πληθυσμών. Η κλιματική αλλαγή και η υπερθέρμανση του πλανήτη ήδη έχουν σημάνει συναγερμό στο επιστημονικό πεδίο. Και ενώ οι επιπτώσεις είναι εμφανείς με την ραγδαία αύξηση των ακραίων καιρικών φαινομένων και την άνοδο της θερμοκρασίας, η παγκόσμια κοινότητα αδυνατεί να συγκλίνει σε ό,τι αφορά την αντιμετώπιση των αιτίων, τα οποία προκαλούν την κλιματική αλλαγή. Το σχετικό συνέδριο του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, το οποίο έγινε το Δεκέμβριο του 2014 στη Λίμα, το πιστοποιεί με τον καλύτερο τρόπο. Ουδείς παραιτείται από την όποια υλική ευημερία, ώστε ανάλογα με το οικονομικό του εκτόπισμα να αναλάβει τις οικονομικές υποχρεώσεις, που του αναλογούν, για την διατήρηση μιας ισορροπίας σε πλανητικό επίπεδο, η οποία δεν θα επιτρέψει την άνοδο της θερμοκρατίας πάνω από 2 βαθμούς. Οι ελπίδες συμφωνίας μετατίθενται από συνέδριο σε συνέδριο και από έτος σε έτος. Και αυτό συμβαίνει χωρίς να λαμβάνεται υπόψη, ότι η ανθρώπινη δραστηριότητα και ιδιαιτέρως στις ανεπτυγμένες χώρες, προκάλεσε το πρόβλημα. Φαίνεται, ότι είναι προτιμότερο να προχωρεί η φτωχοποίηση όλο και περισσότερων ανθρώπων σε παγκόσμιο επίπεδο και ταυτοχρόνως να συσσωρεύεται πλούτος στα χέρια ολιγάριθμων μειοψηφιών, αλλά να μην διατίθενται τα απαραίτητα χρηματικά ποσά για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Ίσως είναι δύσκολο για τον απλό πολίτη να ασχοληθεί συστηματικά με αυτό το ζωτικής σημασίας πρόβλημα σε σχέση με τις επερχόμενες γενιές. Το πολιτικό σύστημα όμως οφείλει να εκφράζει το κοινωνικό και ανθρώπινο συμφέρον στην προβολή του στο μέλλον και να σχεδιάζει την ασφαλή μετάβαση σε αυτό. Η εξέλιξη της επιστήμης και της τεχνολογίας μπορούν να βοηθήσουν με αποφασιστικό τρόπο, εάν πληρούνται οι πολιτικές προϋποθέσεις.
Δεν είναι τυχαίο, ότι ο πρώην υπουργός οικονομικών των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής Larry Summers, ο οποίος διετέλεσε και Πρόεδρος του Πανεπιστημίου του Harvard, σε ομιλία του το 2001 είπε, ότι θα ζήσουμε μια τεχνολογική επανάσταση, η οποία είναι τόσο σημαντική όσο και η ανακάλυψη του ηλεκτρισμού. Θα αλλάξει τα πάντα. Θα μηδενίσει σχεδόν το κόστος της ενημέρωσης στο διαδίκτυο. Είπε επίσης, ότι δεν γνωρίζουμε, ποιό σύστημα θα διαδεχθεί τον καπιταλισμό της αγοράς.
Αυτή η τοποθέτηση του Larry Summers ουσιαστικά θέτει δύο θέματα. Το ένα είναι, ότι ο καπιταλισμός της αγοράς έχει προσεγγίσει τα όρια του και αρχίζει η μετάβαση στην επόμενη φάση της ιστορικής πορείας των κοινωνιών προς το μέλλον. Το δεύτερο είναι, ότι το πολιτικό σύστημα ακολουθεί την εξέλιξη και εκφράζει τους κοινωνικούς και οικονομικούς συσχετισμούς, αφού έχουν διαμορφωθεί. Σε σχέση όμως με την κατεύθυνση της δυναμικής, η οποία αναπτύσσεται με σημείο αναφοράς τις ανεπτυγμένες κοινωνίες, λαμβάνοντας υπόψη την πραγματικότητα μπορεί κανείς να διαπιστώσει ορισμένες σημαντικές αλλαγές με αφετηρία την ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας και τις επιπτώσεις τους τόσο στην οικονομία όσο και στην καθημερινότητα της κοινωνικής δραστηριότητας. Σε πρώτη φάση γίνεται εμφανές, ότι αρχίζουν να διαμορφώνονται οι προϋποθέσεις για την οικονομία της συμμετοχής στην αξιοποίηση του παραγόμενου προϊόντος χωρίς την καταναλωτική λογική σε σχέση με το κόστος. Αυτό διαπιστώνεται σε διάφορους τομείς όπως ενημέρωσης-επικοινωνίας, γνώσης, ενέργειας, μετακίνησης και μεταφορών. Δομικό στοιχείο στις νέες διαφαινόμενες σχέσεις, που αναπτύσσονται είναι η αξιοποίηση της λειτουργίας των προϊόντων και όχι η ιδιοκτησία. Αυτή τη νέα τάση στη δυναμική της εξέλιξης ο Jeremy Rifkin την προσεγγίζει ως το ανατέλλον νέο σύστημα, το οποίο βασίζεται στη λογική του συνεργατικού δημόσιου αγαθού. (Jeremy Rifkin „The Zero Marginal Cost Society“, 2014). Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα στον τομέα της γνώσης είναι η Wikipedia.
Στον τομέα ενημέρωσης και επικοινωνίας επίσης χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το διαδίκτυο και οι επιπτώσεις του τόσο σε σχέση με την ταχύτητα όσο και σε σχέση με το κόστος. Το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο κυριαρχεί, ενώ η ενημέρωση και επικοινωνία online (ηλεκτρονικές εφημερίδες και περιοδικά καθώς και κοινωνικά μέσα δικτύωσης) κερδίζει συνεχώς έδαφος, ιδιαιτέρως στη νέα γενιά. Στον τομέα της ενέργειας παρατηρούνται ανάλογα φαινόμενα με τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας. Τώρα πλέον υπάρχει η δυνατότητα αξιοποίησης τεχνολογιών των Α.Π.Ε. για την παραγωγή ενέργειας και στο επίπεδο του νοικοκυριού. Προς το παρόν ευρεία διάδοση στην Ελλάδα έχουν οι ηλιακοί θερμοσίφωνες. Με αυτό το τρόπο μειώνεται το κόστος. Βέβαια θα χρειασθεί αρκετός χρόνος ακόμη για την μαζική αξιοποίηση των νέων μορφών ενέργειας.
Στον τομέα της μετακίνησης και των μεταφορών εκατομύρια νέοι κύριως αξιοποιούν τις δυνατότητες του Carsharing σε αρκετές χώρες. Το Carsharing είναι η οργανωμένη κοινή χρήση ενός ή περισσοτέρων αυτοκινήτων και επιτρέπει στον χρήστη να το ενοικιάσει για όσο χρόνο το χρειάζεται, ακόμη και για ώρες, πληρώνοντας μόνο το κόστος. Για παράδειγμα σε μια γειτονιά μπορούν από κοινού στο πλαίσιο μιας επιχείρησης κοινωνικής οικονομίας οι γείτονες να αγοράσουν ένα ή περισσότερα αυτοκίνητα και να μοιράζονται τη χρήση τους ανάλογα με τις ανάγκες μετακίνησης. Προϋπόθεση είναι να προγραμματίζουν τη χρήση. Τα αυτοκίνητα αυτά θα μπορούν στην επόμενη 15ετία να αξιοποιούν την ηλεκτρική κίνηση ή την τεχνολογία της κυψέλης καυσίμου, η οποία είναι ένας μηχανισμός για την ηλεκροχημική επεξεργασία ενέργειας μετατρέποντας υδρογόνο και οξυγόνο σε νερό, παράγοντας ταυτοχρόνως με αυτή τη διαδικασία ηλεκτρισμό και θερμότητα. Ο ηλεκτρισμός παράγεται με τη μορφή συνεχούς ρεύματος. Η συστηματική έρευνα σε αυτό τον τομέα άρχισε τη 10ετία του 60, όταν η NASA χρησιμοποίησε κυψέλες καυσίμου στα διαστημικά σκάφη των προγραμμάτων Τζέμινι και Απόλλων ως φθηνότερη λύση από την ηλιακή ενέργεια. Ας φαντασθούμε αυτά τα αυτοκίνητα να κινούνται και χωρίς οδηγό. Με τη χρήση δε του GPS στο πλαίσιο του Carsharing μπορεί να επιτευχθεί η ίδια κινητικότητα με 80 % λιγότερα αυτοκίνητα. Προϋπόθεση είναι, σε αξιακό επίπεδο να δίδεται προτεραιότητα στην κινητικότητα και όχι στην ιδιοκτησία. Αυτές οι προοπτικές όμως συνεπάγονται μείωση θέσεων εργασίας στο πλαίσιο του σημερινού μοντέλου οικονομικής οργάνωσης. Η λύση θα μπορούσε να αναζητηθεί στην κοινωνική οικονομία, με προτεραιότητα στον τριτογενή τομέα (παροχή υπηρεσιών), όπου οι δραστηριότητες απαιτούν, οι άνθρωποι να μοιράζονται τις δημιουργικές δυνατότητες τους στον εργασιακό τομέα μεταξύ τους. Η κοινωνική οικονομία δημιουργεί κοινωνικό κεφάλαιο και όχι χρηματικό, ενώ βελτιώνει την ποιότητα ζωής. Βέβαια το κεφάλαιο θα προσπαθήσει να παρέμβει για να αποκομίσει οικονομικό όφελος. Το θέμα είναι, εάν η κοινωνία έχει την δυνατότητα να θέσει και να επιβάλλει τους κανόνες λειτουργίας των κοινωνικών συστημάτων, εάν λάβουμε υπόψη το αλληλοσυγκρουόμενο μωσαϊκό της έκφρασης του κοινωνικού συμφέροντος από τα κόμματα. Προς το παρόν δεν φαίνεται εφικτό, διότι το πολιτικό σύστημα ακολουθεί τις εξελίξεις και μάλιστα με μεγάλη καθυστέρηση, ενώ δεν ασχολείται και δεν γνωρίζει το σύγχρονο κοινωνικό υποκείμενο, το οποίο διαμορφώνουν οι νέες συνθήκες της πραγματικότητας. Οπότε ο στόχος του δεν μπορεί να είναι η έκφραση του κοινωνικού συμφέροντος, όπως αυτό διαμορφώνεται στη δυναμική πορεία της κοινωνίας προς το μέλλον. Εκείνο που απομένει είναι η διαχείριση εξουσίας και της τρέχουσας πολιτικής επικαιρότητας των αντιπαραθέσεων στο πλαίσιο του εικονικού τους μικρόκοσμου, ο οποίος αρχίζει και τελειώνει στη στατική και αποσπασματική θεώρηση των πραγμάτων. Και αυτό δεν αρκεί. Είναι πολύ λίγο και μάλιστα καταστροφικό. Με μόνο όπλο τις ιδεοληψίες (όποιας κατεύθυνσης) ή τον λαϊκισμό και τον προσανατολισμό στο παρελθόν δεν υπάρχει προοπτική. Η εξέλιξη έχει ήδη προσπεράσει την στατική, όπως είναι στη χώρα μας, ή αργή λειτουργία του πολιτικού συστήματος, όπως είναι σε πιο δυναμικές κοινωνίες και στην Ευρωπαϊκή Ένωση.