Θεωρητικά η Πορτογαλία, μέσα στην δυστυχία της, τα έκανε όλα σωστά. Προσπάθησε να αποφύγει μηχανισμούς κι επιτηρήσεις πίνοντας μόνη της το γνωστό πικρό χάπι, αγκάλιασε διακομματικά το παρ’ όλα αυτά αναπόφευκτο Μνημόνιο, έδωσε 80% στα κόμματα που το στήριζαν στις εκλογές που ακολούθησαν, ξεκίνησε αμέσως και γρήγορα περικοπές και μεταρρυθμίσεις, ετοιμάζεται να ψηφίσει πρώτη απ’ όλους το θεσμοποιητικό της λιτότητας Δημοσιονομικό Σύμφωνο. Κι όμως, παρά τον τόσο ζήλο, το Μνημόνιο και οι συνέπειές του την εκδικούνται. Σε με μια πολιτική παραλλαγή της κότας και του αυγού, θα μπορούσαμε να αναρωτηθούμε ποιος φταίει. Η απάντηση είναι ίδια με της μη πολιτικής παραλλαγής.

.

Η χώρα, δηλαδή οι ηγεσίες της, «φταίνε» γιατί αφέθηκαν σε μια συνταγή που δεν ήταν δική τους και που είχε ήδη δώσει δείγματα γραφής στην περίπτωση της Ελλάδας. Έχουν βέβαια το δικαιολογητικό ότι έκαναν μια (σύντομη) απόπειρα διαφορετικής επιλογής, στην τελευταία περίοδο διακυβέρνησης του Σόκρατες, μόνο που κι αυτή, για να αποφύγει το Μνημόνιο, εφάρμοζε τη λογική του. Αρκετοί θα πουν ότι δεν υπήρχε κάτι άλλο για να δοκιμάσουν. Αυτό όμως είναι λήψη του ζητουμένου: η αναδρομική σοφία δείχνει ότι, ακόμα κι αν δεν υπήρχε κάτι άλλο, θα έπρεπε να εφευρεθεί. Γιατί αυτό που υπήρχε και εφαρμόστηκε, σε Ελλάδα, Ιρλανδία, Πορτογαλία, ήδη εμμέσως και Ισπανία, δεν λειτούργησε ή πάντως λειτούργησε πολύ προβληματικά.

.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση, δηλαδή οι ηγέτες των χωρών της και οι επικεφαλής των οργάνων της, έφταιξαν γιατί επέμειναν και επιμένουν σε μια λύση που αφήνει πολύ μικρό χώρο στη φαντασία, την προσαρμογή στις ιδιαιτερότητες κάθε «ασθενή», την εξισορρόπηση ανάμεσα σε αρχές και θέσφατα, οικονομία και πολιτική, αριθμούς και ανθρώπους. Τα δικά τους δικαιολογητικά είναι η πίεση από το χρόνο και τα γεγονότα, η ανάγκη παραδειγματισμού προς αποφυγή εξάπλωσης της «νόσου», η δυσκολία της συνεννόησης και των αποφάσεων σε ένα τραπέζι με 27 θέσεις (και χωρίς τζάμπα γεύμα). Επιβάλλοντας όμως τη «μία και μοναδική οδό», η Ευρώπη αυτόματα τη στένεψε και, κυρίως, την έκανε αντιπαθή στα μάτια των πολιτών. Τεράστιο λάθος: γιατί το τίμημα των Μνημονίων δεν το πληρώνουν χώρες αλλά πολίτες (και μάλιστα, όπως έχει πια φανεί, όχι μόνο στις χώρες που πιο άμεσα και περισσότερο υποφέρουν).

.

Η Πορτογαλία βρίσκεται σήμερα στην εξαιρετικά δυσάρεστη θέση να παίρνει εύσημα για τον τρόπο που εφαρμόζει το Μνημόνιο της αλλά να βυθίζεται όλο και βαθύτερα στην ύφεση εξαιτίας αυτού. Παρόλο που οι περικοπές ήταν (λίγο) μικρότερες από ό,τι στην Ελλάδα, η Ελλάδα ξεκινούσε από πιο ψηλά και είχε περισσότερο λίπος να κάψει. Από πολιτική επιλογή, συνήθεια και ιδιοσυγκρασία, η Πορτογαλία δεν ζούσε πολύ πάνω από τις δυνάμεις της. Τώρα ζει, ή προσπαθεί να ζήσει, πολύ κάτω από τις ανάγκες της. Το Μνημόνιο της, το κάθε ίδιου τύπου Μνημόνιο, αυτό το θεωρεί φυσιολογικό. Η τριπλή εμπειρία δείχνει ότι δεν είναι, εκτός εάν εννοούμε το «φυσιολογικό» όπως προσλαμβάνουμε το θάνατο.

.

Σε κάθε περίπτωση η Ιβηρική έχει την τιμητική της στην περιπέτεια της κρίσης. Η Πορτογαλία κατέστησε σαφές και στην Ισπανία εναπόκειται να αποδείξει ότι μια γενική θεωρία μπορεί να είναι σωστή αλλά δεν πετυχαίνει αν δεν ξεφύγεις από πολλές πτυχές της.

.

Ο Κώστας Μποτόπουλος είναι συνταγματολόγος, πρόεδρος της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς