Το Δικαστήριο της ΕΕ (ΔΕΕ) πήρε απόφαση - καταπέλτης για να τερματίσει την πώληση “χρυσών διαβατηρίων”, την πρακτική κρατών μελών, όπως η Μάλτα και η Κύπρος που μετέτρεψαν την ευρωπαϊκή ιθαγένεια σε εμπορική συναλλαγή. Την Τρίτη 29 Απριλίου το ΔΕΕ εξέδωσε καταδικαστική απόφαση σε βάρος της Μάλτας. Η εμβληματική αυτή απόφαση αντιμετωπίστηκε συγκρατημένα από την κυπριακή κυβέρνηση που ελπίζει ότι τα δικά της χιλιάδες χρυσά διαβατηρία - το πρόγραμμα ΠΕΠ “Πολιτογράφησης έναντι Επενδύσεων” δεν θα καταλήξουν στο ΔΕΕ.
“Η Κυπριακή Δημοκρατία σέβεται και εφαρμόζει πλήρως τις αποφάσεις του Δικαστηρίου της ΕΕ”, δήλωσε στον γράφοντα και το CIReN - το Κυπριακό Κέντρο Ερευνητικής Δημοσιογραφίας, ο κυβερνητικός εκπρόσωπος Κωνσταντίνος Λετυμπιώτης, σημειώνοντας ότι η Κύπρος κατάργησε το πρόγραμμα πολιτογραφήσεων. Η Μάλτα αρνήθηκε να το πράξει, στηριζόμενη στο παρωχημένο πλέον επιχείρημα ότι η παραχώρηση ιθαγένειας είναι αποκλειστικά εθνική αρμοδιότητα. Έτσι, όμως, πίστευε και η κυπριακή κυβέρνηση κατά τη δεκαετή προεδρία του Νίκου Αναστασιάδη, όταν εκμεταλλεύτηκε όσο κανείς την ευρωπαϊκή ιθαγένεια. Το ΔΕΕ, όμως, αποφάνθηκε ότι η Μάλτα θέσπισε «μια συναλλακτική διαδικασία πολιτογράφησης που ισοδυναμεί με εμπορευματοποίηση».
Δεσμός κρατών - πολιτών
To ΔΕΕ έκρινε ότι με την εμπορευματοποίηση δεν δημιουργείται ο αναγκαίος δεσμός μεταξύ ενός κράτους μέλους και των πολιτών του, ούτε διασφαλίζεται η αμοιβαία εμπιστοσύνη μεταξύ των κρατών μελών. Ως εκ τούτου, συνιστά παραβίαση της αρχής της ειλικρινούς συνεργασίας των κρατών μελών.
“Συμφωνώ με την απόφαση του ΔΕΕ, το ενωσιακό δίκαιο δεν επιτρέπει την εμπορία ουσιαστικά της ευρωπαϊκής ιθαγένειας”, δήλωσε στο CIREN ο πρώην πρόεδρος του Ανωτάτου Δικαστηρίου Μύρων Νικολάτος, ο οποίος διετέλεσε επικεφαλής της Ερευνητικής Επιτροπής για τα “χρυσά διαβατήρια” της Κύπρου. Στο πόρισμα Νικολάτου (7/6/2021) υπογραμμίστηκε ότι “περισσότερες από τις μισές πολιτογραφήσεις (53%) ήταν παράνομες ή παράτυπες”, θέτοντας “σοβαρά προβλήματα διαφάνειας και λογοδοσίας”.
Συγκρίσεις
Για χρόνια η Κύπρος και η Μάλτα βρέθηκαν κάτω από έντονη κριτική εν μέσω αποκαλυπτικών ρεπορτάζ για διαφθορά, πολιτική διαπλοκή σε ανώτατες βαθμίδες και έλλειψη εποπτείας. Στο μικροσκόπιο της έρευνας διεθνών δημοσιογραφικών συμπράξεων και θαρραλέων τοπικών ΜΜΕ μπήκαν πρόσωπα με εγκληματικό μητρώο, φυγόδικοι, απατεώνες, ολιγάρχες κ.ά. Οι δύο κυβέρνησεις αντιδρούσαν με θράσος στις επικρίσεις προβάλλοντας παρόμοια επιχειρήματα: την υπεράσπιση του εθνικού συμφέροντος και το όφελος για το λαό! “Αμέτρητες περιπτώσεις έχουν δείξει πώς τα προγράμματα αυτά έχουν προσφέρει ασφαλές καταφύγιο σε διεφθαρμένους από όλο τον κόσμο”, σχολιάζει σήμερα η Διεθνής Διαφάνεια.
Από 2014 η κυβέρνηση της Μάλτας ενέκρινε “χρυσά διαβατήρια” σε 5300 ιδιώτες και συγγενείς τους. Το αντίστοιχο κυπριακό πρόγραμμα ΠΕΠ εφαρμόστηκε από το 2007 μέχρι το 2020, αλλά τα πλείστα χρυσά διαβατήρια, γύρω στα 7000, εγκρίθηκαν από την κυβέρνηση Αναστασιάδη.
Κυπριακοί ελιγμοί
Όσο πιο ανένδοτη παρουσιάζεται η Μάλτα, τόσο πιο ανακουφισμένη αισθάνεται η Κύπρος. Οι Κύπριοι αποδείχθηκαν πολύ ικανοί για να αποφύγουν, τόσο τις ευθύνες στο ανώτατο πολιτικό επίπεδο, όσο και τις συνέπειες από την ΕΕ. Η κυβέρνηση παραπλανούσε και εκτόξευσε στα ύψη τα χρυσα διαβατηρία της με τζίρο 10 δις. Το 2019, ο Αναστασιάδης δεν δίστασε να αφήσει αιχμές εναντίον της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ότι «στοχοποιεί την Κύπρο για τους γνωστούς λόγους…” που δεν τεκμηρίωσε ποτέ. Πλειάδα ισχυρών παραγόντων με επιρροή στα ΜΜΕ απαξίωναν τις δημοσιογραφικές αποκαλύψεις: “θα βλάψετε την οικονομία μας”, έλεγαν. Τον Οκτώβριο του 2020, ύστερα από ένα αποκαλυπτικό βίντεο του Al Jazeera, ο Ν. Αναστασιάδης διατύπωνε απειλές: “μη με ρωτήσετε για τον Al Jazeera γιατί θα σας πάρει ο δαίμονας…”, ακούστηκε κάποια στιγμή να λέει σε δημοσιογράφους.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έστειλε προειδοποιητική επιστολή στην Κύπρο, στις 20 Οκτωβρίου 2020. Χιλιάδες απέκτησαν κυπριακή ιθαγένεια, αδιευκρίνιστος αριθμός είναι άγνωστοι, άφαντοι και χωρίς κανένα φυσικό δεσμό με την Κύπρο, αλλά ως Ευρωπαίοι πολίτες διακινούνται σε όλο τον κόσμο. Κάτω από κατακραυγή, η κυβέρνησή Αναστασιάδη ανακοίνωσε κατάργηση του ΠΕΠ από την 1η Νοεμβρίου 2020. Ευρηματική, όμως, συνέχιζε να εξετάζει εκατοντάδες αιτήσεις που εκκρεμούσαν μέχρι τον Ιούλιο του 2021, προς ικανοποίηση των πανίσχυρων λόμπι εργολάβων γης και μεσαζόντων.
Το οριστικό τέλος του ΠΕΠ συνέπεσε με την απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στις 9 Ιουνίου 2021 να εκδώσει αιτιολογημένη γνώμη, ένα σκαλί πριν φθάσει στο ΔΕΕ. Αμυνόμενος ο Αναστασιάδης παραδέχθηκε ότι το πρόγραμμα “είχε αδυναμίες και έτυχε εκμετάλλευσης από μικρό αριθμό ατόμων”.
Στις 7 Ιουνίου 2021, η Ερευνητική Επιτροπή υπό τον Μ. Νικολάτο εξέδωσε το πόρισμα της, επιβεβαιώνοντας τη σαθρότητα του κυπριακού CIP. Διαμόρφωσε ένα κατάλογο 280 περιπτώσεων επενδυτών υψηλού κινδύνου και εισηγήθηκε διαδικασία με σκοπό την ανάκληση διαβατηρίων. Από τότε, η κυπριακή κυβέρνηση εφαρμόζει μια εξαιρετικά βραδεία και αδιαφανή διαδικασία. “Το Υπουργείο Εσωτερικών εφαρμόζει συνεχείς διαγνωστικούς ελέγχους σε όλα τα άτομα που απέκτησαν την κυπριακή ιθαγένεια μέσω του ΠΕΠ και στις περιπτώσεις που πληρούνται οι προϋποθέσεις της σχετικής εθνικής νομοθεσίας για την απώλεια της ιθαγένειας, προβαίνει στη στέρηση της κυπριακής ιθαγένειας ”, δήλωσε στο CIReN, o Κ. Λετυμπιώτης. Σε πιο συγκεκριμένα ερωτήματα, όπως ποιες και πόσες περιπτώσεις αφορούν την ύπαρξη ή όχι φυσικού δεσμού, από το σύνολο των πολιτογραφήσεων ή όσων ανακλήθηκαν, αρνήθηκε να απαντήσει.
Σύμφωνα με το πόρισμα Νικολάτου, το κυπριακό τέχνασμα ήταν το ΠΕΠ να μην προβλέπει ελάχιστο χρόνο διαμονής - στην ΕΕ είναι 12 μήνες - άρα και φυσικό δεσμό του αιτητή με την Κύπρο, πριν από την αίτηση πολιτογράφησης.
Ο Μ. Νικολάτος τονίζει για την απόφαση του ΔΕΕ ότι “για την απόκτηση της ιθαγένειας ενός Κράτους Μέλους θα πρέπει κάποιος να έχει ισχυρούς δεσμούς με την χώρα, είτε αίματος, είτε λόγω γέννησης ή πολυετούς διαμονής”.
Μέχρι τον Ιανουάριο του 2023 έγινε γνωστό ότι οι κυπριακές αρχές αποφάσισαν ανάκληση 222 διαβατηρίων, ενώ μέχρι τον Νοέμβριο του 2024, ο αριθμός αυτός, έφθασε τα 286. Δεν έγινε ποτέ γνωστό πόσες ανακλήσεις κρίθηκαν οριστικά σε δευτεροβάθμιο δικαστήριο, όπου οι επηρεαζόμενοι προσφεύγουν και κατά πόσο όντως αφαιρέθηκαν τα διαβατήρια. Αυτά, σύμφωνα με διασταυρωμένη πληροφόρηση του CIReN μπορεί να μην ξεπερνούν καν τα 100.
Ο Μ. Νικολάτος εκτιμά ότι “η ανάκληση (ενός διαβατηρίου) δεν είναι απλό θέμα διότι μπορεί να έχουν δημιουργηθεί νόμιμα δικαιώματα υπέρ των κατόχων τους” και προσθέτει: “Η ανάκληση μιας πράξης έστω και παράνομης ενέχει δυσκολίες διότι το ενδιαφερόμενο πρόσωπο μπορεί να στηρίχθηκε σε αυτή νομίμως…”
Ο Κώστας Παρασκευάς, αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Νομικής του Πανεπιστημίου Κύπρου έχει πιο δραστική άποψη: “η ανάκληση αυτού του είδους των διαβατηρίων, παρά τα όποια νομικά προβλήματα ενδεχομένως να επιφέρει, θα ήταν μια κίνηση η οποία θα οδηγούσε στην αναστροφή του κλίματος καχυποψίας που έχει δημιουργηθεί”. “Θα συνέβαλλε”, πρόσθεσε, “στην ενδυνάμωση της αμοιβαίας αναγνώρισης των αποφάσεων που αφορούν την ιθαγένεια κράτους μέλους που, εκ των πραγμάτων, έχει τρωθεί”. Ο Κ. Παρασκευάς ενσωματώνει και το ζήτημα της πολιτικής αξιοπιστίας: “δεν θα πρέπει να λησμονείται ότι η Κυπριακή Δημοκρατία είχε δώσει νομικές μάχες προκειμένου να γίνει δεκτή στους κόλπους της ΕΕ, ένεκα του άλυτου κυπριακού προβλήματος. Τώρα, βρέθηκε εκτεθειμένη σε υπόθεση που αφορά εμπορευματοποίηση της ιθαγένειας της ΕΕ”.