«Μένουμε Ευρώπη» αλλά δέκα χρόνια μετά το λυτρωτικό αυτό σύνθημα το ερώτημα είναι πόσο είμαστε ή πόσο γινόμαστε Ευρώπη; Η περίπτωση ΟΠΕΚΕΠΕ και άλλα συμπτώματα, και παθογένειες δείχνουν ότι δυστυχώς «δεν είμαστε ούτε γινόμαστε και τόσο Ευρώπη» ή όσο τέλος πάντων προσδοκούσαν οι αρχιτέκτονες της ένταξης της χώρας στην Ευρωπαική Ένωση και την ΟΝΕ. Αλλά τι σημαίνει “ γινόμαστε Ευρώπη΄” Προφανώς δεν σημαίνει ότι αλλάζουμε τον πολιτισμό, ταυτότητα, παραδόσεις, ήθη και έθιμα μας, την ελληνικότητα μας. Σε καμία περίπτωση. . Η Συνθήκη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Συνθήκη Λισαβώνας/ΣΕΕ, άρθ. 4) προβλέπει ρητά άλλωστε ότι «η Ένωση σέβεται την εθνική ταυτότητα (των κρατών μελών της που είναι σύμφωνη με τη θεμελιώδη πολιτική και συνταγματική της δομή στην οποία περιλαμβάνεται η περιφερειακή και τοπική αυτοδιοίκηση...». Αλλά ενώ η πολιτιστική ταυτότητα παραμένει ανέγγιχτη, η πολιτική κουλτούρα, πολιτική οργανωτική θεσμική δομή, κανονιστική λειτουργία του κράτους, του ευρύτερου πολιτικού συστήματος, οικονομίας και κοινωνίας αλλάζουν, πρέπει να αλλάξουν ως αποτέλεσμα της συμμετοχής μιας χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, στη διαδικασία της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Η Ένωση αποδέχεται όλες τις πολιτιστικές ταυτότητες και εκφράσεις (θρησκευτικές, γλωσσικές, μειονοτικές, κλπ.). Αλλά αποδέχεται μόνο μια πολιτική ταυτότητα και κουλτούρα. Την ταυτότητα που συγκροτείται από τις δημοκρατικές αξίες. Το άρθρο 2 της Συνθήκης της ΕΕ ρητά προβλέπει ότι η Ένωση βασίζεται στις δημοκρατικές αξίες (σεβασμός ανθρώπινης αξιοπρέπειας, ελευθερίας, δημοκρατίας, ισότητας, κράτους δικαίου, σεβασμός ανθρωπίνων δικαιωμάτων, μειονοτικών δικαιωμάτων, κ.α.). Ενώ οι αξίες αυτές είναι – οφείλουν να είναι – κοινές για όλα τα κράτη μέλη της Ένωσης. Άλλωστε για να γίνει μια (τρίτη) χώρα μέλος της θα πρέπει να αποδεχθεί και υλοποιήσει τις αξίες αυτές (κριτήρια Κοπεγχάγης-1993 ). Διαφορετικά αποκλείεται από τη ένταξη (π.χ. Τουρκία) ή τιμωρείται όταν τις παραβιάζει ενώ είναι ήδη μέλος (π.χ. Ουγγαρία).
Επομένως «γινόμαστε Ευρώπη» σημαίνει ότι γινόμαστε περισσότερο δημοκρατική, ανοιχτή, διαφανής, αποτελεσματική χώρα. Σε μια ευρύτερη θεώρηση σημαίνει ότι το κράτος μέλος διαμοιράζεται εξουσίες και λειτουργίες με υπερεθνικούς θεσμούς υπερκείμενης συνταγματικής τάξης. ΄Η, με άλλα λόγια, η συμμετοχή στην ευρωπαϊκή ενοποίηση οδηγεί στη διαδικασία του «εξευρωπαϊσμού» (europeanization), του πολιτικού, οικονομικού, κοινωνικού συστήματος και πολιτικής κουλτούρας. Ειδικότερα, ο εξευρωπαϊσμός ορίζεται ως «εξελικτική διαδικασία που επαναπροσανατολίζει την κατεύθυνση και το περιεχόμενο της εσωτερικής πολιτικής σε τέτοιο βαθμό ώστε η πολιτική και η οικονομική δυναμική της ΕΕ καθίσταται μέρος της οργανωτικής λογικής του εθνικού πολιτικού συστήματος και της διαδικασίας διαμόρφωσης πολιτικής». Το εθνικό πολιτικό σύστημα, δηλαδή, «εσωτερικοποιεί» (internalize) μέσω της διαδικασίας του «εξευρωπαϊσμού» τους κανόνες, τις αρχές και τη δυναμική που απορρέουν από τη συμμετοχή στην ενοποιητική διαδικασία. Η H. Wallace είχε επισημάνει, από τις αρχές της δεκαετίας του ’70, ότι η συμμετοχή στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα οδηγεί σε «διαμοιρασμό (sharing) λειτουργιών ανάμεσα σε εθνικούς και κοινοτικούς θεσμούς».
Στην Ελλάδα η διαδικασία του εξευρωπαϊσμού προχώρησε σε σημαντικό βαθμό παρά τις δυσκολίες και πολλαπλά εμπόδια. Ως αποτέλεσμα της συμμετοχής στην Ένωση, νέοι θεσμοί και δομές εισήχθησαν (ανεξάρτητες αρχές, συνήγορος του πολίτη, κ.α.), νέα οργανωτικά πρότυπαα υιοθετήθηκαν (διοικητική διαίρεση αποκέντρωση της χώρας), άλλοι θεσμοί απέκτησαν ανεξαρτησία (Τράπεζα της Ελλάδας, κ.α.), νέες πολιτικές εγκαινιάσθηκαν (περιβαλλοντική πολιτική, προστασίας καταναλωτών, κ.α.), υπηρεσίες του κράτους άρχισαν να εκσυγχρονίζονται (π.χ. Υπουργείο Εξωτερικών, κ.α.) και η κοινωνία των πολιτών να ενδυναμώνεται. Ωστόσο η σημαντικότερη συμβολή της διαδικασίας του εξευρωπαισμού υπήρξε η εμβάθυνση και προστασία της δημοκρατίας στην Ελλάδα. Το γεγονός ότι παρά τις αλλεπάλληλες κρίσεις δεν υπήρξε καμία πολιτική ή συνταγματική εκτροπή οφείλεται (και) στη συμμετοχή της Ελλάδας στην ΕΕ.
Παρά ταύτα, η διαδικασία του εξευρωπαϊσμού απέτυχε «να διεισδύσει» και αλλάξει τρεις περιιοχές: τον κεντρικό πυρήνα του κράτους, την πελατειακή λειτουργία των πολιτικών κομμάτων και την πολιτική κουλτούρα. Στις περιοχές αυτές οι δυνάμεις της καθυστέρησης αντιστάθηκαν σθεναρά στις πιέσεις του εξευρωπαϊσμού και επεκράτησαν. Με αποτέλεσμα τη μεγάλη οικονομική κρίση χρέους και δημοσιονομικής πειθαρχίας και διαφθοράς( παράδειγα ΟΠΕΚΕΠΕ).
Ιδιαίτερα σε ότι αφορά την κουλτούρα, για την Ελλάδα (μεγάλο μέρος Ελλήνων πολιτών) η Ευρώπη θεωρείται ως μια «ξένη χώρα». Δεν ανήκουμε σ’ αυτήν έστω κι αν «μένουμε σ’ αυτήν». Στο ερώτημα πόσο Ευρωπαίοι αισθάνεστε και πόσο Έλληνες, υπερτερεί συντριπτικά το Έλληνες. Ένα πολύ μικρό ποσοστό λέγει ότι αισθάνονται πρώτα Ευρωπαίοι και μετά Έλληνες. Αλλά οι ίδιες τάσεις καταγράφονται και μάλιστα σε οξύτερη ένταση και σε άλλες χώρες. Ειδικά την τελευταία περίοδο με την έξαρση του εθνολαϊκισμού. Στην Ελλάδα το ζήτημα είναι ότι η Ευρώπη αντιμετωπίζεται ως «ξένη οντότητα» μεν αλλά ως μια «αγελάδα για άρμεγμα» δε. Ως ένα γιγαντιαίο Ταμείο που διαθέτει απεριοριστους πόρους, χρηματοδοτήσεις, επιδοτήσεις, που η Ελλάδα (ή και ο κάθε Έλληνας) «δικαιούται» να εισπράξει με κάθε μέσο, θεμιτό και αθέμιτο. Το σύνθημά μας συνήθως είναι «να μη χάσουμε τις χρηματοδοτήσεις της ΕΕ»και όχι τόσο να αξιοποιήσουμε τους πόρους για την αλλαγή, εκσυγχρονισμό της χώρας. Η προσέγγιση αυτή εκτρέφει την κουλτούρα της διαφθοράς (τύπου ΟΠΕΚΕΠΕ) .. Επομένως θα πρέπει να επιταχύνουμε τη διαδικασία εξευρωπαισμού της χώρας.Αν και η διαδικασία έχει χάσει την αρχική δυναμική της καθώς η Ευρώπη έχει πάψει σε μεγάλο βαθμό να λειτουργεί ως πρότυπο εκσυχρονισμού στην οικονομική και πολιτική κατάσταση που βρίσκεται σήμερα. ‘Απειλείται με αργό θάνατο “ λέγει η έκθεση Μ. Ντραγκί . ενώ πολιτικά εμφανίζεται κατακερματισμένη και με την επικράτηση εθνολαικστικών δυνάμεων που αμφισβητούν τόσο την αξία της δημοκρατίας όσο και της βαθύτερης ενοποίησης.