1. Ο θάνατος του Πάπα Φραγκίσκου, οι ετήσιες διαπραγματεύσεις κοινού εορτασμού του Πάσχα καθολικών και ορθοδόξων αλλά και η προσχηματική κατάπαυση πυρός του Πούτιν, την Μ. εβδομάδα ,επαναφέρουν μια διαχρονική συζήτηση αναφορικά με τη συνάντηση της ιδέας του χριστιανισμού με την ιστορία. Βέβαια στις δυο χιλιετίες είναι θαυμαστή η επιβίωσή της, με και παρά τις άπειρες εκδοχές της οργανωμένης θρησκευτικότητας σε εκκλησίες και κινήσεις, με όλες τις στρεβλώσεις και κακοποιήσεις που συνηθίζουν οι άνθρωποι στην πολιτική και κοινωνική εφαρμογή αξιών. Σπάνια όμως γίνεται μια συνολική και απροκατάληπτη αξιολόγηση της ιστορικής πορείας και επίδρασης, της δύσης σαν χριστιανικής, της σύγκρισης με τις άλλες θρησκείες και τη δυναμική τους πάνω στα ανθρώπινα πάθη, και κυρίως αυτών της απόκτησης ισχύος σαν αυτοπραγμάτωση και της διαρκούς επέκτασής της σαν επιβεβαίωση.
Στη περίοδο του τέλους των ιδεολογιών και των πολλαπλών μεταβάσεων και παρά τις παραλλαγές της ερμηνείας της ανθρώπινης εξέλιξης από τον Δαρβίνο μέσω του Φόιερμπαχ και του Ντοκινς μέχρι τον πρόσφατο Χαράρι και τις εφαρμογές της ΑΙ, έχουμε «στιγμές» αλλά και περιοχές με την ραγδαία αναβίωση της χριστιανικής θρησκευτικότητας ή αντίστροφα, αιφνίδιο εκτεταμένο αποχριστιανισμο. Ενας άνομος κόσμος σε σύγχυση και με αναδιοργάνωση αγορών, κρατών, χωρών και αντιλήψεων, ένας κόσμος αντιμέτωπος με τη νέα ανασφάλεια, επιχειρεί μεγάλους αναπροσδιορισμούς πρωτίστως γεωοικονομίας και γεωπολιτικής αλλά και καθημερινότητας και θρησκευτικής καταφυγής παρα τις «αποδείξεις» θανάτου του Θεού
2. Ο χριστιανισμός είναι η ιδεολογία με τη μεγαλύτερη διάρκεια και περισσότερη επιρροή στα ανθρώπινα τους τελευταίους 20 αιώνες. Ξεκίνησε με την επί του όρους Ομιλία του Χριστού και τη βασική τριάδα της Α’ προς Κορινθίους του Αποστόλου Παύλου, εκφράζοντας μια ριζοσπαστική κατανόηση της ύπαρξης αλλά και της κοινωνικής ρύθμισης, όπου με άξονα αυτοπροσδιορισμού την Αγάπη προσπαθεί να μετασχηματίσει την ανθρώπινη πορεία βίας και ανταγωνισμού με την αποδοχή, συμπόρευση και κοινωνία του προσώπου του Άλλου. Αυτού που γίνεται αποδεκτός και ως Ιουδαίος ή Έλληνας, ως δούλος ή ελεύθερος, ως άνδρας ή γυναίκα, ισότιμα. Έκτοτε αυτή η εκρηκτική διδασκαλία για την τότε αλλά και για την τώρα εποχή διαπερνά όλο τον δυτικό κόσμο, ενώ μετά το 1500 μΧ γίνεται οικουμενική ελέω παγκοσμιοποίησης, προσδιορίζει διάφορες ιστορικές εκφράσεις αλλά λειτουργεί και εσωτερικά στα εις εαυτόν. Διαμορφώνει λοιπόν, επί δυο χιλιετίες, συνειδήσεις αλλά και πρακτικές αλλα και ταυτίζεται συχνά με κοσμικές ,που εκδηλώνονται στο συλλογικό ιστορικό επίπεδο με, άλλοτε, άλλους τρόπους .Χαρακτηριστικά στην ειρήνη της Βεστφαλίας (1648) παγιώνεται η ισότιμη αποδοχή των ευρωπαϊκών εθνών ,στο τέλος του 19ου αιώνα η οικουμενική κατάργηση της δουλείας ,και στις απαρχές του εικοστού αιώνα ,σταδιακά η ισότητα των γυναικών. Ωστόσο η διαρκής ένοπλη βία διαπερνά και καθορίζει ακόμα σήμερα την ανθρώπινη ιστορία σε πολλές περιοχές του πλανήτη ,παρα τον φόβο της πυρηνικής απειλής και τις προσπάθειες μιας παγκόσμιας ειρηνικής συνεννόησης .Πιο συγκεκριμενα:
3. Πέρα από την πρώτη περίοδο του κηρύγματος του Ιησού, της παυλιανης διάδοσης και της οργάνωσης των πρωτοχριστιανικών εκκλησιών, είναι το διάταγμα των Μεδιολάνων η ιδρυτική στιγμή που φέρνει πια σε ιστορική αποτύπωση και εφαρμογή -δοκιμασία την οργάνωση αυτής της ιδέας. Ταυτόχρονα αρχίζει η εκμετάλλευση του θρησκευτικού φαινομένου και της δυναμική, του μέσω των εκπροσώπων του (επισκόπων, κλπ.) από τις εκάστοτε εξουσίες, με ατέλειωτες σφαγές και βιαιότητες εν ονόματι ή κατά του ονόματος του Χριστού. Από τη Μουλβια γέφυρα και το «Εν Τούτω Νίκα» του Κωνσταντίνου, τις ανακαταλήψεις του Ιουστινιανού, τους περσικούς πολέμους του Ηρακλείου, μέχρι τους Μακεδόνες και τους Παλαιολόγους, η βυζαντινή χιλιετία με τον καισαροπαπισμό δικαιώνει κάθε απόφαση αυτοκράτορα σαν εκπρόσωπου του Θεού και άρα την ιστορική του αποστολή .Έτσι ο διαρκής πόλεμος γίνεται αποδεκτός και καθαγιάζεται έστω σαν αναγκαιότητα ,απ την επίσημη εκκλησία (..νικας τοις βασιλευσι..)
Ο Χριστιανισμός προσφέρει ενότητα του λαού, ομοψυχία και κυρίως έλεγχο και εξάρτηση στους υπηκόους και ένα κοινό φαντασιακό ,ένα επίγειο σκοπό ,μαζί με την εσχατολογική υπόσχεση της μετέπειτα σωτηρίας. Ισχυρότατες αιρέσεις και διαμάχες θεολογικές ταλανίζουν την βυζαντινή επικράτεια σχεδόν μέχρι το Σχίσμα (1053) περισσότερο σαν διαμάχες φατριών (αρειανισμός μονοφυσιτισμός ,εικονομαχίες) παρα σαν αμφισβήτηση των επίλογων των ηγεμόνων .Παράλληλα οι ορθόδοξες ειρηνικές ιεραποστολές επιτυγχάνουν τον, προσχηματικό εστω, εκχριστιανισμό του Βλαδίμηρου των Ρως, των Σλάβων αλλά και των Βουλγάρων, που αναπαράγουν μια τέτοια σχέση χρήσης της θρησκείας για κυριαρχία και ενοποίηση -και συχνά συγκρότηση των λαών τους από περιφερόμενα, ασταθή φύλα νομαδων
4. Αντίστοιχα, ο δυτικός χριστιανισμός με την κατάρρευση της δυτικής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας το 476 μΧ, γίνεται ένα ατελείωτο χωνευτήρι από την κάθοδο λαών και ομάδων Γότθων, Φράγκων, Νορμανδών, Σαξόνων κ.α. συχνά κυνηγημένων από ορδές ανατολικών εισβολέων, Ούννων, Αράβων, Μογγόλων, Περσών, Τούρκων. Μετά το Πουατιε(732) είναι ο Καρλομάγνος ο γενάρχης της αγίας ρωμαϊκής αυτοκρατορίας , αυτός που θα δώσει νέα ώθηση στο δυτικό χριστιανισμό, που έκτοτε ισχυροποιεί συνεχώς τον Πάπα και την πρωτοκαθεδρία της Ρώμης, εντάσσοντάς τον επίσης διαλεκτικά, στον κύκλο της εξουσίας των ηγεμόνων. Αυτό διαμορφώνει έναν δυτικό παποκαισαρισμο, καθώς ο πάπας διεκδικεί σταδιακά με αξιώσεις αυξημενη κρατική παρέμβαση και συμμετοχή στην εξουσία , όπως δείχνει η έριδα της περιβολής, το Σχίσμα με την Ανατολή ή ο διχασμός της Αβινιόν, και οι συνεχείς εσωτερικοί πόλεμοι.
Το 1000 μ.Χ. η θρησκευτική του εξουσία είναι πανευρωπαϊκή και αυτό τον κινεί στις σταυροφορίες, που φυσικά γίνονται προς δόξα θεού, αλλά και πλούτη των ανθρώπων, και καταλήγουν σε ατέλειωτες σφαγές με τους Άραβες και απίστευτες λεηλασίες ακόμα και κατάληψη της Κωνσταντινούπολης, το 1204 μΧ. Καθοριστικό ιστορικό σημείο είναι το έτος 1510 μΧ με τη Ε’ Σύνοδο Λατερανου που η παποσύνη αποδέχεται τον χρηματοπιστωτισμο ευλογώντας με το αζημίωτο την α’ παγκοσμιοποίηση του εμπορίου των Βενετών και Γενοβέζων, ταυτόχρονα με την οργάνωση των ιεραποστόλων και τους Ιησουΐτες και άλλων μοναστικών ταγμάτων , δίπλα και σε συνεργασία με τους άρπαγες Κονκισταδόρες σε όλη την Υφήλιο. Ταυτισμένοι οι πάπες απόλυτα με την κοσμική εξουσία της εποχής συγκρούονται μετωπικά με τη Μεταρρύθμιση (Τριδεντο ,αντιμεταρρύθμιση 1043) υποθάλποντας τους αγριότατους -μεταξύ Χριστιανών- θρησκευτικούς πολέμους 1550-1650 μΧ, που αφανίζουν το εν τρίτον των δυτικοευρωπαίων και που τελειώνουν με την Ειρήνη της Βεστφαλίας, έχοντας πια διαιρέσει τη δυτική Ευρώπη, σε Καθολικούς και Προτεστάντες
4.. Παράλληλα, έχουμε την αναζήτηση στις γραφές τις πηγές των αρχαίων (Αριστοτέλης) και των Πατέρων, με θεολογική ερμηνευτική εκδοχή, τον σχολαστικισμό , τη λογική επιστημονική στειρότητα του Ακινατη απέναντι στην Πολιτεία θεού του Αυγουστίνου, δίπλα στις ατελείωτες θεολογικές διαμάχες για την φύση του Χριστού κλπ., με τεράστιες μακρόχρονες αιρέσεις να αναφύονται συνεχώς αλλά και ακραίες πρακτικές εξολόθρευσης (ιερά εξέταση). Κανείς δεν ξεχνά το μεγάλο ιεροεξεταστή, τα μοναστικά τάγματα εφόδου, τη διαχρονική επιχείρηση παγίδευσης και αιχμαλώτισης του ανθρώπινου πνεύματος στη στειρότητα κάθε νομιναλισμού, το διαρκές κυνήγι μαγισσών, αιρετικών και αντιφρονούντων (Γαλιλαίος, Σαβοναρόλα). Όμως ο μοναχισμός σε εκζήτηση της άλλης ζωής συχνά απομονώνεται, αυτονομείται (Κασσιανός, Γαλλία, Φραγκίσκος ,Ιταλία ) αναπτύσσει νέους δρόμους (αποφατική θεολογία ,Παλαμάς, Συμεών, Αγ Όρος ), ασκείται στο μυστικισμό (σταρετς του Οπτινο , Ρουμπλωφ) και λειτουργεί υπόγεια σε όλο τον κόσμο σε πείσμα της επικράτειας της βίας. Η Αναγέννηση(14ος αιών ) και ο ανθρωπισμός με την στροφή προς τον άνθρωπο , είναι η μήτρα μιας μεγάλης αμφισβήτησης της κατεστημένης και ελεγχόμενης θρησκευτικότητας , που πυροδοτειται από τη Μεταρρύθμιση(16ος αιών) Στην περίοδο του Διαφωτισμού(17ος αιών) συμβαίνει πλέον η μετωπική αντιπαράθεση με τις νέες αντιλήψεις για το υποκείμενο και τις δυνατότητες του,το νόημα της ζωής , την ιστορία και την πρόοδο. Με το θυελλώδη παπικό αντιδιαφωτισμο έχουμε μια ριζική σύγκρουση απέναντι στην ανοικτή σκέψη, την επιστήμη και τον ορθό λόγο με σκοπό την διατήρηση και υπεράσπιση του παλαιού καθεστώτος και της υπάρχουσας δομής εξουσίας Η Δύση εισέρχεται στην νεωτερικοτητα με διαρκείς πολέμους λαών αλλά και αντιλήψεων
5…Στη νεωτερική εποχή, από τον Χομπς και τον Ρουσσώ μέσω Χέγκελ μέχρι τον Χάιντεγκερ και τον Βιτγκενστάιν (ακόμα και από τους αρνητές Σοπενχάουερ, Μαρξ ,Νίτσε, Φρουδ) το θέμα της χριστιανικής πίστης είναι διαρκώς ανοικτό και αμφιλεγόμενο αλλά αναγνωρίζεται πάντα ως σημαντικό ανθρώπινο κινούν, ως κεντρικό φαντασιακό σε κάθε σύγχρονη κοινωνία. Η Γαλλική επανάσταση νομοθετεί τον -ριζοσπαστικό- χωρισμό εκκλησίας και κράτους ωστόσο πολλά ευρωπαϊκά κράτη ακολουθούν εθνικούς δρόμους απομονώνοντας παράπλευρες προνεωτερικές πρακτικές σχέσεων ή επιρροών σκοταδισμού και στείρας εθνικοφροσύνης από την πλευρά της εκκλησίας αδιανόητες στη φιλελεύθερη δημοκρατία. Ωστόσο, ακόμα η Ευρώπη θεωρεί βασικό πολιτισμικό ενοποιητικό στοιχείο το ότι είναι χριστιανική, παρα την απόρριψη από το Ευρωπαϊκό σύνταγμα(2004) παρά την εκρηκτική αντίφαση καπιταλισμού και χριστιανισμού, παρά το τεράστιο έλλειμα ανεκτικότητας, που η άνοδος της ακροδεξιάς εκφράζει εμφατικά, παρά το δράμα των προσφύγων και τη συνεχή διεύρυνση ανισοτήτων .Ίσως είναι και η πίεση του μαχητικού Ισλάμ τις τελευταίες δεκαετίες που επιτάχυνε την εξέλιξη της αυτής της σύγχρονης ανάγκης θρησκευτικότητας στην ΕΕ ,όπως και οι νέες πολιτισμικές και κοινωνικές αναζητήσεις
Συμπερασματικά μπορεί άραγε να διαφοροποιήσει τα ατέλειωτα κύματα επέκτασης ισχύος, σε σχέση με την χριστιανικοτητα της Δύσης? Όχι όταν τα τέσσερα στάδια της παγκοσμιοποίησης (Βενετία, Ολλανδία, Αγγλία, ΗΠΑ ) συνοδεύτηκαν με πολεμικό καπιταλισμό, απ το Κογκο και τις Ινδίες μέχρι το Ιράκ και το Αφγανιστάν , για την επιβολή της αποικιοποιησης και λεηλασίας. Οταν και ο εικοστός αιώνας έχει τις τεράστιες ανθρώπινες απώλειες από τους δυο μεγαλύτερους ιστορικά οικουμενικούς πολέμους να προκαλούνται από την Δύση αλλά και την επιβολή του κομμουνισμού σε Ρωσία(Στάλιν) και Κίνα (Μαο) μέχρι το μεγάλο πατριωτικό πόλεμο με την εσπευσμένη αναβίωση της Ορθόδοξης Ρωσίας απέναντι στο Χίτλερ (και το κατάπτυστο κονκορδάτο του με την αδρανή καθολική εκκλησία).
Φαίνεται ότι η ανάδυση και ο ρόλος των εθνών στον 19ο αιώνα αλλά και το μεγάλο κύμα από-αποικιοποιησης, μεταπολεμικά, σήμαναν και εθνικές εκκλησίες ταυτισμένες τελείως με τα νέα κράτη και συμμετέχουσες απόλυτα σε κρατικές πολιτικές. Είναι χαρακτηριστική η στάση της ουκρανικής και ρωσικής εκκλησίας στον τωρινό πόλεμο και η απόλυτη στήριξη τους στην κρατική πολιτική των χωρών τους. Βεβαίως η ανάπτυξη της θεολογίας της απελευθέρωσης στη Λατινική Αμερική, η γενναία πορεία του Λούθερ Κινγκ, αλλά και η εμπλοκή στην Αλληλεγγύη της Πολωνίας δείχνουν ότι πολλά πράγματα στη σύγχρονη εποχή τείνουν να ανατρέψουν τον εφησυχασμό μιας κρατικής χριστιανοσύνης, ότι υπάρχουν πια παντού κοινωνίες σε εγρήγορση
Η πρόσφατη β’ Βατικανή εγκύκλιος του ‘62 προσπάθησε να ανοίξει την εκκλησία στη σύγχρονη σκέψη και συνθήκες και να κατανοήσει την επερχόμενη πολιτισμική έκρηξη του Μάη του ’68, ενώ πρωτοβουλίες για το περιβάλλον, τη φτώχεια και τις ανισότητες και από τις τρεις μεγάλες Εκκλησίες δείχνουν μια αργή αλλά σημαντική αναθεώρηση της συντηρητικής ακαμψίας και κρατικής ταύτισης. Ο αποθανών πάπας Φραγκίσκος έκφραζε απλά και συστηματικά μια αντιπολεμική και αντικαπιταλιστική αντικαταναλωτικη σταση αγάπης και πνευματικότητας στον δοκιμαζόμενο οικουμενικό άνθρωπο, μια στροφή απέναντι στις τρέχουσες εξουσίες, στην ματαιότητα και το πρόσκαιρο της κυριαρχίας τους .Μια στροφή αργή αλλά ενεργή.
Συνακόλουθα μια ακριβοδίκαιη, γενική αποτίμηση της μετωπικής σύγκρουσης μιας πορείας Ισχύος των εκάστοτε ελίτ -πολιτικών και οικονομικών- με μια διαρκή πάλη χειραφέτησης εσωτερικής και της αντανάκλασής της στο ιστορικό γίγνεσθαι ,του κόσμου της εργασίας και των ασθενέστερων είναι μοιραία αμφιλεγόμενη και ετεροβαρής. Το βασίλειο του καίσαρος συγκρούεται διαρκώς και παντού με το βασίλειο του πνεύματος. Διαρκείς αξιώσεις ισχύος των διαφόρων αυταρχισμων ,επιχειρηματιών και ηγετών ,αναδύονται συνεχώς . Η παγκοσμιοποίηση της περιόδου της μόνης υπερδύναμης ΗΠΑ δεν έφερε την κατίσχυση της φιλελεύθερης δημοκρατίας, όπως προέβλεπε ο εγελιανος Φουκουγιάμα ή ήλπιζε ο σοσιαλδημοκράτης Πικετί, αντιθέτως κατέληξε σε νέες υπερβάλλουσες ανισότητες. Η παγκόσμια διακυβέρνηση στην καντιανή προοπτική της» αιωνίας ειρήνης» με οικουμενικούς κανόνες και διακρατικές ρυθμίσεις συνετρίβη από τη ρεάλ πολιτίκ των γεωοικονομικών συμφερόντων και της γαιοπολιτικης. .Η νοηματοδοτηση της ανθρώπινης ύπαρξης θα συνεχίσει να είναι μια συνεχής διαμάχη επιτυχίας ως ατομικής ευζωίας, η κοινωνίας πολιτών ως αυτοπραγμάτωσης, με την απόρριψη αυτού του άκρατου ανταγωνισμού και της διαρκούς πολεμικής αντιπαλότητας.
Ποιες ζωές θα είναι σπαταλημένες και ποιες δικαιωμένες από μια υστεροφημία, που συνήθως καθυστερεί, ποια ρευστή αγάπη θα κινεί υπόγεια σε μια τεράστια παγκόσμια προσπάθεια άπειρων μικρών Βιετνάμ προσφοράς αυθόρμητης, με ή χωρίς χριστιανικό υπόβαθρο, με ή χωρίς θρησκευτική κινητοποίηση? Αυτό θα μένει αφανές, συχνά υπόγειο και δύσκολο να αξιολογηθεί στην οικουμενική του διάσταση, έξω ίσως από την φιλανθρωπία του θεάματος .Όμως, πόσο σημαντικά αυτή η στάση ανεκτικότητας και καθημερινής αλληλεγγύης επηρεάζει τον πολιτισμό, την ώσμωση και ελεύθερη δημιουργία των ανθρώπων διαχρονικά, αλλά και τις σύγχρονες εκφράσεις τους και πώς? Σε ποιο βαθμό η τωρινή μετάβαση και οι διάφορες ακρότητες εκφράσεων της woke agenda ή του «πολέμου πολιτισμών» ή ταυτοτήτων αλλά και η στρέβλωση του πολυπολιτισμου σηματοδοτούν διαίρεση, παρακμή ή διάλυση των σύγχρονων δυτικών κοινωνιών ? Αυτή η αποτίμηση συνήθως κρύβεται ή αποσιωπάται, καθώς το μήνυμα της αγάπης 2000 χρόνων μετονομάζεται και μετασχηματίζεται σήμερα σε μια διαχειριστική - απονευρωμένη - ενσυναίσθηση. Κι όμως αυτή, η Αγάπη, μπορεί να είναι η σημαντικότερη παράμετρος της ιστορικής προόδου, η πραγματική στάθμη του ανθρώπινου πολιτισμού, της συνεχούς πορείας για την ελευθερία και το δίκαιο.
Το σίγουρο είναι ότι υπάρχει μια διπλή πορεία μέσα στην Ιστορία αυτών των δύο χιλιετιών. Η πορεία πάνω από την επιφάνεια, τα γεγονότα και η επίδραση του οργανωμένου σε εκκλησίες χριστιανισμού αλλά και η διαρκής εμπλοκή του σε τοπικά ή διεθνή δρώμενα ταυτισμένη με κρατισμό και την εκάστοτε εξουσία
Η πορεία, κάτω από την επιφάνεια, μιας εσωτερικότητας του καθενός, η αναζήτηση συλλογικών δρόμων, η μεταμόρφωση της τωρινής εποχής της σύγχυσης ,σε δυνατότητα υπαρκτική και υπαρξιακή, οι συγκεκριμένες επιλογές ηθικής και αξιών και η έκφρασή τους στις ατέλειωτες μικρές καθημερινότητες αλλά και στα μεγάλα της ζωής