Όλοι γνωρίζουνε την κεντρική ιδέα των Αθλίων του Βίκτωρος Ουγκώ. Τουλάχιστον οι μεγαλύτεροι. Για τους νέους σήμερα δεν είμαι σίγουρος αφού χτίζουν τον κόσμο τους και τις αξίες τους μέσα από τα προσφερόμενα ψηφιακά μέσα.
Η κεντρική ιδέα των Αθλίων είναι η μακριά πορεία από την φτώχεια και την φυλακή μέχρι την κατάκτηση μιας εξέχουσας κοινωνικής θέσης του κεντρικού ήρωα του Γιάννη Αγιάννη.
Ο Γιάννης Αγιάννης κλέβει ένα ψωμί επειδή πεινάει και έτσι βρίσκεται στη φυλακή.
Η κοινωνική διάσταση είναι προφανής. Εξίσου προφανείς όμως είναι και οι διάφορες δοκιμασίες μέσα από τις οποίες θα ανακαλύψει της σημασία της συγχώρεσης και την ανάληψη της ατομικής ευθύνης. Το επεισόδιο με τον επίσκοπο Μυριήλ που τον συγχωρεί και δεν τον προδίδει στην αστυνομία που τον εχει συλλάβει με τα ασημένια κηροπήγια που έχει κλέψει από το σπίτι του ιερέα είναι η αρχή της μεταστροφής.
Η ιστορία έχει πολλές εναλλαγές και κομβικής σημασίας είναι ο εμμονικός και άτεγκτος χαρακτήρας του επιθεωρητή Ιαβέρη ο οποίος δεν τον ξεχνά αναζητώντας τον ακόμα και μετά από χρόνια.
Προς το τέλος του βιβλίου η δράση γίνεται πολιτική αφού έχουν ξεσπάσει η Ιουνιανή εξεγερση του 1832 στο Παρίσι από τους αντιμοναρχικούς Ρεπουμπλικάνους. Η ατομική στάση αναδύεται μέσα από τη συλλογική εξέγερση
Θα προτιμούσα αντί για Αγωγή του πολίτη που κάναμε εμείς πριν δεκαετίες ή τα Στοιχεία Δημοκρατικού πολιτεύματος που κάνουν σήμερα στην τρίτη Γυμνασίου να γινόταν επεξεργασία λογοτεχνικών κειμένων όπως οι Άθλιοι ή το βιβλίο Η Τιμή και το Χρήμα του Κωνσταντίνου Θεοτόκη ή την Αργώ του Γιώργου Θεοτοκά. Υπάρχουν πολλά άλλα ενδιαφέροντα βιβλία που αγγίζουν πραγματικές καταστάσεις και δίνουν αφορμή για ουσιαστικές συζητήσεις.
Γιατί μέσα από τη λογοτεχνία είναι πολύ πιο εύκολο να μπουν οι νέοι στη θέση των ηρώων να βρεθούν αντιμέτωπα με το συναισθηματικό φορτίο που μοχλεύει ένα λογοτεχνικό έργο. Νομίζω ότι θα αντιμετώπιζαν με περισσότερη σοβαρότητα την πραγματικότητα.
Η δεδομένη άμετρη και απροϋπόθετη ανοχή που επιδεικνύεται προς τους νέους από το εκπαιδευτικό σύστημα εν γένει μοιάζει να έχει οδηγηθεί σε αδιέξοδο.
Μέσα από την επεξεργασία και την συζήτηση τέτοιων κειμένων μπορεί να πρόβαλε μια σφαιρική θεώρηση όπου η κατανόηση δεν θα ακύρωνε την ύπαρξη των αναγκαίων ορίων Σε κάθε περίπτωση θα έπρεπε να γίνει σαφές ότι η εξέγερση είναι σοβαρή υπόθεση και όχι μαγκιά ή μόδα και φυσικά έχει συνέπειες.
Γνωρίζω όμως ότι η πρόταση αυτή είναι ουτοπική. Ποιοι εκπαιδευτικοί θα συζητούσαν και ποιοι μαθητές θα αφιέρωναν χρόνο να διαβάσουν κάτι ξένο προς την δική τους πραγματικότητα;
Το τελευταίο που θα ήθελα να δω, είναι η επικράτηση μια στείρας αυστηρότητας. Δυστυχώς το κύμα της βίαιης ανάδρασης στο όνομα του περιορισμού της απροϋπόθετης ανοχής εξαπλώνεται σε όλη τη Δύση. Η εναρμόνιση με την λογική Τραμπ σε πολλές χώρες είναι ανησυχητική.
Στα καθ ημάς τα γεγονότα της ακραίας βίας που παρακολουθούμε στα Πανεπιστήμια είναι η κορυφή του παγόβουνου. Δυστυχώς με μεγάλη ευκολία κάποιοι υιοθετούν την ερμηνεία του κοινωνικών αιτίων ακυρώνοντας εκ των προτέρων οποιαδήποτε προσπάθεια θέσπισης ορίων η παραβίαση των οποίων θα επιφέρει συνέπειες. Φυσικά χρειάζεται και ή βούληση για την τήρηση των ορίων. Αυτό όμως είναι η μεγάλη πληγή.
Το φάντασμα της ΒΙΑΣ με κεφαλαία γράμματα σαν αυτόνομο κοινωνικό φαινόμενο είναι γεγονός. Αφορά όλη την κοινωνία. Εδώ δεν χωράνε συμψηφισμοί και πολιτικάντικες συμπεριφορές. Μας αφορά όλους. Πρέπει να το αντιμετωπίσουμε με σταθερότητα και αποφασιστικότητα. Αν δεν το κάνουμε εμείς, αν αδιαφορήσουμε, δεν θα αργήσει εκείνη η ώρα που κάποιος υπερσυντηρητικός αρχηγός θα κεφαλαιοποιήσει την συσσωρευμένη απογοήτευση και θυμό του μέσου πολίτη εκστομίζοντας το σύνθημα Νόμος και τάξη. Μόνο που τότε θα είναι αργά.
Και κάτι ακόμα. Η αντιμετώπιση της Βίας δεν είναι αγώνας δρόμου ούτε αγώνας πυγμαχίας. Είναι αγώνας αντοχής. Και στους αγώνες αντοχής οι φωνές της γαλαρίας δεν έχουν θέση.
Ήταν το σχόλιο της ημέρας στην εκπομπή Καθρέφτης του Χρήστου Μιχαηλίδη στο Α΄Πρόγραμμα της ΕΡΤ