Στο μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη, αριστερά και δεξιά από το συγκλονιστικό ανάγλυφο με τον νεκρό οπλίτη, υπάρχουν δύο πασίγνωστα παραθέματα από το κεφάλαιο του Θουκυδίδη που περιγράφει την τελετή ταφής των πεσόντων του πρώτου χρόνου του Πελοποννησιακού Πολέμου: «μία δὲ κλίνη κενὴ φέρεται ἐστρωμένη τῶν ἀφανῶν» και «ἀνδρῶν ἐπιφανῶν πᾶσα γῆ τάφος».
Ως γνωστόν, η πρώτη μας λέει πως, εκτός από τα δέκα κυπαρισσένια φέρετρα που καθένα μετέφερε τα οστά όλων των πεσόντων κάθε φυλής –ό,τι είχε απομείνει από το σώμα του οπλίτη μετά την αποτέφρωση στο πεδίο της μάχης, όπως προέβλεπαν οι πολεμικοί κανόνες των Αρχαίων – υπήρχε και ένα κενό φέρετρο για τους αγνοούμενους. Τούτη η αναφορά του Θουκυδίδη έδωσε την ιδέα για τα μνημεία «Άγνωστου Στρατιώτη» ανά την υφήλιο.
Το «ἀνδρῶν ἐπιφανῶν πᾶσα γῆ τάφος» είναι φράση του Περικλή στον Επιτάφιο που εκφωνεί για την ταφή· δεν δικαιολογεί τα κενά φέρετρα, εννοεί ότι οι νεκροί πολεμιστές θα τιμώνται παντού και πάντα γιατί ήσαν επιφανείς, σπουδαίοι.
Ο διασημότερος Έλληνας πολιτικός, έκλεισε τον λόγο του με φράση αυστηρή που δεν υπάρχει στο μνημείο: νῦν δὲ ἀπολοφυράμενοι ὃν προσήκει ἑκάστῳ, ἄπιτε: «Και τώρα, αφού καθένας θρήνησε τον δικό του, μπορείτε να πηγαίνετε».
Από όσο ξέρουμε, οι Αθηναίοι έφυγαν· δεν εμφανίστηκαν μαινόμενοι αντίπαλοι του Περικλή να φωνάζουν μπροστά στην «κενή κλίνη» και στο «πολυάνδριο», τον ομαδικό τάφο με τα οστά της αποτέφρωσης, «Εσύ ήθελες τον πόλεμο, εσύ τους σκότωσες! Εμείς και όλη η κοινωνία θα είμαστε παρόντες», όπως ακούμε στη σημερινή Αθήνα.
Σέβονταν ακόμα τους νεκρούς οι Αθηναίοι, δεν είχαν ακόμη εξαχρειωθεί τα πολιτικά ήθη από τον πόλεμο. Όμως 25 χρόνια πολέμου αργότερα, το 406 πΧ, μετά από τρομερό κομματικό αγώνα εκτέλεσαν τους στρατηγούς που νίκησαν στη ναυμαχία των Αργινουσών, γιατί υπήρχαν μόνο «αφανείς» νεκροί: άγρια τρικυμία εμπόδισε την περισυλλογή και την καύση.
Οι αντίπαλοι των στρατηγών παρουσίασαν πληρωμένους ψευδομάρτυρες, μαυροντυμένους που παρίσταναν τους ολοφυρόμενους «πενθούντες συγγενείς» και κατάφεραν να εκτελεστούν οι στρατηγοί με πολιτική απόφαση, χωρίς δίκη. Ένας μόνο από την «πρυτανεύουσα φυλή» αντιστάθηκε και καταψήφισε, ο Σωκράτης. Αλλά «οι πιο πολλοί φώναξαν ότι είναι ανήκουστο να μην αφήνουν τον λαό να κάνει ό,τι θέλει», αφηγείται ο Ξενοφών.
Είμαστε εδώ και χρόνια σε κομματικό αγώνα τρομερό· αυτά που συμβαίνουν είναι τα μετά τη Ναυμαχία των Αργινουσών, όχι τα του Επιταφίου. Για τούτο πρέπει να ξυστεί ο οπλίτης, να απεικονιστούν στο αναγλυφο οι αποτυμπανισμένοι στρατηγοί, να τελειώνουμε με τις υποκρισίες. Αλλιώς, να προστεθεί η παραινετική τελευταία φράση του Περικλή: νῦν δὲ ἀπολοφυράμενοι, ἄπιτε. Για να μην υπάρχουν ασεβείς κομματικές δικαιολογίες.
Πηγή: www.tanea.gr