Τον Οκτώβριο του 2022, ο τότε υπουργός εξωτερικών της κυβέρνησης δήλωνε:
«Το Τουρκολυβικό Μνημόνιο, που υπογράφτηκε τον Νοέμβριο του 2019, κατά παράβαση του διεθνούς δικαίου, άλλαξε όλα τα δεδομένα στην εξωτερική μας πολιτική και στην πολιτική άμυνας και ασφάλειας».
Γιατί όμως συνέβησαν όλα αυτά, με την χώρα μας να δείχνει ότι τρέχει πίσω από τις εξελίξεις που διαμορφώνει η αναθεωρητική πολιτική της Τουρκίας;
Γιατί η χώρα μας, από τα τέλη του 2011, που χάραξε τις θαλάσσιες ζώνες Νότια της Κρήτης, δεν μπόρεσε μέχρι το Νοέμβριο του 2019, να υπογράψει μια συμφωνία με την Λιβύη ή έστω να προσφύγουν οι δυο χώρες, στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγη; Θυμίζω ότι, η Λιβύη προσέφυγε, τόσο με την Μάλτα, όσο και με την Τυνησία, στην Χάγη και έχουν οριοθετήσει τις ΑΟΖ. Αυτήν την απουσία, αυτό το κενό, μια μικρή αλαζονεία θα έλεγα της «ισχυρής Ελλάδας», απέναντι στην διαλυμένη Λιβύη, πληρώσαμε και πληρώνουμε. Αυτή την στάση της χώρας μας, εκμεταλλεύτηκε η Τουρκία και έδεσε στο άρμα της την Λιβύη και τρέχουμε να σβήνουμε τις φωτιές.
Μετά τις εκλογές τους 2023 άλλαξε ο υπουργός εξωτερικών, άλλαξε και η στρατηγική της κυβέρνησης.
Από τις πρώτες συναντήσεις του νέου υπουργού ήταν με την κυβέρνηση της Τρίπολης, την διεθνώς αναγνωρισμένη κυβέρνηση της Λιβύης, την οποία ο προηγούμενος υπουργός εξωτερικών αρνήθηκε να συναντήσει, επειδή είχε υπογράψει το μνημόνιο με την Τουρκία, ενώ σταδιακά ξεχάσαμε την ύπαρξη του Χαφτάρ και την κυβέρνηση της Ανατολικής Λιβύης, που έχει μαζί της και το τελευταίο εκλεγμένο Κοινοβούλιο της χώρας.
Αποκτήσαμε επιτέλους και διπλωματική παρουσία, όμως τίποτα περισσότερο.
Έτσι, στις αρχές του 2025 μάθαμε ότι, η κυβέρνηση της Τρίπολης ανακοίνωσε και πάλι το κλείσιμο του κόλπου της Σύρτης, παρ' ότι δεν το δικαιούται με βάση το δίκιο της θάλασσας, όπως διαμορφώθηκε με την UNCLOS του 1982.
Ανέβασε και την συνορεύουσα ζώνη κατά 12 μίλια και πάλι κατά παράβαση του δικαίου της θάλασσας, για να ανεβάσει την γραμμή βάσης, από την οποία θα καθόριζε την δυνητική ΑΟΖ της.
Το ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών μπορεί να κατέθεσε τις διαφωνίες του στον ΟΗΕ, όμως οι κυβερνήσεις Άγκυρας και Τρίπολης, συνέχισαν να υλοποιούν την στρατηγική τους συμφωνία, με την υπογραφή στην Κωνσταντινούπολη συμφωνίας έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων, μεταξύ των κρατικών εταιρειών Λιβύης και Τουρκίας, στο λιβυκό πέλαγος.
Την ίδια περίοδο η κυβέρνηση της Τρίπολης ανακοίνωσε και σεισμογραφικές έρευνες σε θαλάσσιες ζώνες που δεν καλύπτουν τις περιοχές του Τουρκολιβικου μνημονίου, ούτε την μέση γραμμή, όπως την όρισε η χώρα μας το 2011, με τον νόμο 4001.
Η εξέλιξη αυτή χαιρετίστηκε ως επιτυχία της χώρας μας και αποδοχή των θέσεών μας.
Δεν πέρασαν όμως πολλές ημέρες και η κυβέρνηση της Τρίπολης κατέθεσε την διαφωνία της στον ΟΗΕ, υποστηρίζοντας ότι, παραβιάζει το δίκαιο της θάλασσας και τα κυριαρχικά της δικαιώματα, η ανακήρυξη της ΑΟΖ από την χώρα μας, που υπολογίζει το νησί της Γαύδου, 26 μίλια νότια της Κρήτης, ως βάση υπολογισμού της μέσης γραμμής. Δυστυχώς, στην κυβέρνηση της Τρίπολης σύντομα προστέθηκε και η κυβέρνηση που ελέγχεται από τον Χαφτάρ και ορίστηκε υποτίθεται από την βουλή της Λιβύης, η οποία επίσης κατήγγειλε την χώρα μας, για το ίδιο θέμα, και αποφάσισε να αξιολογήσει το Τουρκολυβικό μνημόνιο του 2019, μεταξύ της κυβέρνησης της Τρίπολης και της Τουρκίας, με πρόθεση να το επικυρώσει το Κοινοβούλιο.
Οι δύο κυβερνήσεις της Λιβύης, μπορεί να έχουν εχθρικές σχέσεις μεταξύ τους, έχουν όμως συμφωνήσει σε δυο σημαντικά θέματα που μας αφορούν: Την στρατηγική συνεργασία με την Τουρκία και την αμφισβήτηση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της χώρας μας.
Συμπέρασμα, η Τουρκία και οι κυβερνήσεις της Λιβύης αναπτύσσουν τις πρωτοβουλίες τους χτίζοντας κεκτημένα, περιμένοντας την σύγκρουση στο πεδίο, όταν το επιλέξουν, αφήνοντας την ελληνική κυβέρνηση σε ανακοινώσεις εντυπωσιασμού, για εσωτερική κατανάλωση.
Ελληνική κυβέρνηση, η οποία πανηγυρίζει για την “επιτυχία” της Chevron, η οποία μάλιστα πριν προκηρυχθεί ο διαγωνισμός για τις σεισμικές έρευνες στα δύο θαλάσσια οικόπεδα Νοτιοανατολικά της Κρήτης, είχε ήδη ξεκινήσει τις έρευνες, σύμφωνα με κυβερνητικούς αξιωματούχους.
Φυσικά, αν η Chevron κερδίσει τον διαγωνισμό, μπορεί να προχωρήσει σεισμογραφικές έρευνες, γιατί θεωρούνται επιστημονικές έρευνες και επιτρέπονται και σε διεθνή ύδατα και σε μη οριοθετημένες ΑΟΖ, όπως έκανε η ExxonMobil, στα δύο οικόπεδα νοτιοδυτικά της Κρήτης.
Η κυβέρνηση αποκρύπτει το γεγονός ότι, αν μετά και τις γεωτρήσεις αξιολογηθούν εκμεταλλεύσιμα τα κοιτάσματα, δεν μπορούμε να προχωρήσουμε σε εκμετάλλευση, αν δεν υπάρξει συμφωνία, μεταξύ Ελλάδας και Λιβύης, είτε με διμερή συμφωνία είτε με απόφαση του διεθνούς δικαστηρίου της Χάγης, για την οριοθέτηση της ΑΟΖ, μετά από κοινή προσφυγή.
Φυσικά, μετά από μια δεκαετία, κανείς δεν ξέρει ποιες θα είναι οι γεωπολιτικές συνθήκες στην περιοχή, όπως και τις ενεργειακές επιλογές της ΕΕ, σε συνδυασμό με την εντεινόμενη κλιματική αλλαγή.
Τώρα, αν σαυτά προσθέσουμε και την έκρηξη των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών, κυρίως από την Ανατολική Λιβύη, την αμήχανη επίσκεψη Γεραπετρίτη στον Χαφτάρ και την εκδίωξη της αντιπροσωπείας των τριών υπουργών μετανάστευσης, Ελλάδας, Ιταλίας και Μάλτας, με τον Αρμόδιο Επίτροπο της ΕΕ για την μετανάστευση, τότε καταλαβαίνουμε την δυσμενή θέση που βρίσκεται η χώρα μας, παγιδευμένη στην στρατηγική του Ερντογάν, που πολύ μεθοδικά αναπτύσσει.
Παρόλα αυτά, η κυβέρνηση πρέπει να επιδιώξει αυτό που δεν έκαναν οι κυβερνήσεις από το 2012, την συμφωνία με την Λιβύη για την οριοθέτηση της ΑΟΖ είτε την προσφυγή από κοινού στην Χάγη. Πρέπει μαζί με την ΕΕ, την Ιταλία και την Μάλτα, να βρούν λύσεις για τον περιορισμό των προσφυγικών-μεταναστευτικών ροών, στα πλαίσια του Συντάγματος και του διεθνούς δικαίου.
Βεβαίως, το Τουρκολυβικό μνημόνιο είναι εμπόδιο, ίσως μια διάσκεψη με Αίγυπτο και Τουρκία, Κύπρο και Λιβύη, υπό την αιγίδα της ΕΕ, να έδινε λύση. Κάτι τέτοιο φαντάζει αδύνατο στον ορατό ορίζοντα, γεγονός που αποκαλύπτει, πόσο επίπλαστη είναι η πολιτική των «Ήρεμων νερών» στο Αιγαίο.
Δυστυχώς, η Κάσος μας λέει ποιος ρυθμίζει στην πράξη τις επιλογές.