«Πιστεύω ότι η άγνοια-ή καλύτερα η αδιαφορία- για την Ιστορία στις μέρες μας συνδέεται όλο και περισσότερο με την προθυμία να αντιμετωπίζουμε τα παγκόσμια ζητήματα μέσα από απλοϊκούς ηθικούς διαχωρισμούς. Από τούτη την πλευρά βρίσκεται το Καλό και από εκείνη το Κακό. Ποιος δεν θα ήθελε να βρίσκεται στη «σωστή πλευρά» ; Όμως ο κόσμος δεν είναι βιντεοπαιχνίδι, και η ικανότητα μας να κατανοούμε την πολυδιάστατη φύση των πραγμάτων φθίνει.» Μαρκ Μαζάουερ. Από την συνέντευξη στον Ηλία Μαγκλίνη στην εφ. Καθημερινή 12/10/2025
Ο σιωνισμός είναι μια έννοια που, ειδικά αυτή την εποχή, έχει υποστεί μια άκριτη δαιμονοποίηση. Εκείνοι που δηλώνουν «αντισιωνιστές» διακρίνονται σε δύο βασικές κατηγορίες: Σε εκείνους που αγνοούν παντελώς το περιεχόμενο της έννοιας σιωνισμός και σε εκείνους που,συνειδητά, ταυτίζουν τον σιωνισμό με την κυβέρνηση Νετανιάχου. Ο σιωνισμός μπορεί να γίνει κατανοητός μόνο μέσα από την ιστορικοποίηση του. Αν, με άλλα λόγια, τον εντάξουμε στο ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο έγινε εφικτή η ανάδυσή του.
Ο Ιλάν Γκαιλσάμερ ανήκει στη γενιά των Ισραηλινών Νέων Ιστορικών (όχι συμπαγής ιδεολογικοπολιτικά), που εμπλουτίζει με ερμηνευτικά σχήματα την ιστορική έρευνα. Στη μονογραφία του για τον σιωνισμό γράφει : «Ο όρος σιωνισμός ορίζει ταυτόχρονα μια ιδεολογία και ένα πολιτικό κίνημα που γεννήθηκαν στην Ευρώπη το τελευταίο τέταρτο του 19 ου αιώνα. Η επανασύσταση ενός εβραϊκού έθνους με τη μορφή ενός πολιτικού σώματος, εν όψει της ίδρυσης ενός κυρίαρχου κράτους στην Έρετς Ισραέλ (Γη του Ισραήλ), αποτελεί τον βασικό στόχο αυτού του πολιτικού κινήματος. O όρος προέρχεται από τη λέξη «Σιών» ο οποίος, από την εποχή της κατάρρευσης του Πρώτου Ναού (586 Πχ), και την πρώτη εξορία των Εβραίων που την ακολούθησε,αναφέρεται στην Ιερουσαλήμ και εμφανίζεται κατ’ επανάληψη στα κείμενα της εβραϊκής παράδοσης.
Γενικότερα η Σιών θυμίζει την αέναη προσδοκία του εβραϊκού λαού, του εξορισμένου μακριά από τον ιστορικό του χώρο και διασκορπισμένου σε όλα τα έθνη, να επιστρέψει κάποτε στη Γη του Ισραήλ. Η έννοια του σιωνισμού έκανε την εμφάνιση της στα τέλη του 19ου αιώνα όταν προέκυψε η ανάγκη να οριστεί το κίνημα, του οποίου ο πολιτικός (και όχι θρησκευτικός ή φιλανθρωπικός) σκοπός ήταν η οργανωμένη επιστροφή των Εβραίων στην Γη του Ισραήλ. Εκείνος που θα δώσει το ακριβές πολιτικό νόημα στην έννοια του σιωνισμού είναι ο βιεννέζος δημοσιογράφος Τεόντορ Χερτσλ κατά τη διάρκεια του Α’ Σιωνιστικού Συνεδρίου στην Βασιλεία της Ελβετίας το 1897 : ένα κυρίαρχο και ανεξάρτητο εβραϊκό κράτος. Η σιωνιστική ιδεολογία εδράζεται στο σημείο τομής τριών παραγόντων:
1: Στη μεσσιανική προσδοκία των Εβραίων που, μέσα στα δεινά της εξορίας (Γκαλούτ) και τη βία των διωγμών διατήρησαν σταθερή την πίστη τους στην έλευση του Μεσσία- Λυτρωτή που θα έθετε τέλος στα δεινά τους και θα τους οδηγούσε στην Γη του Ισραήλ. Αυτή η πυρετώδης προσμονή που θα επανενώσει τους εξορισμένους Εβραίους, διατρέχει όλα τα κείμενα του Ιουδαϊσμού ( φιλοσοφικά και ραβινικά) από τον Μεσαίωνα μέχρι τη σύγχρονη εποχή. Αυτή ο προσμονή- νοσταλγία θα ωθήσει τους Εβραίους είτε μεμονωμένα, είτε κατά οικογένειες είτε κατά μικρές ομάδες να εγκατασταθούν στη Γη του Ισραήλ σε εντελώς διαφορετικές εποχές.
2: Στο κύμα σφαγών και πογκρόμ που εξαπολύθηκε εναντίον των Εβραίων της Ανατολικής Ευρώπης, στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα. Είναι γεγονός ότι όλη η ιστορία των Εβραίων, από την εποχή που οδηγήθηκαν στη διασπορά, υπήρξε μια ιστορία διακρίσεων , διωγμών, απελάσεων και σφαγών. Έτσι, από τα τέλη του αιώνα, η ιδέα που πολλοί Εβραίοι διανοούμενοι είχαν διατηρήσει, με ειλικρίνεια, για μια πραγματική χειραφέτηση, για ισότητα των δικαιωμάτων και για την ενσωμάτωση στα έθνη υποδοχής, αποδεικνύεται εντελώς απατηλή. Το απέδειξε άλλωστε περίτρανα η επιχείρηση της βιομηχανοποιημένης εξόντωσης των Εβραίων της Ευρώπης από το ναζιστικό καθεστώς.
3: Τρίτος και σημαντικότερος παράγοντας : o σιωνισμός αντιπροσωπεύει τη συνάντηση των Εβραίων με τη Νεωτερικότητα. Συνδέεται πλήρως με το μεγάλο κίνημα των εθνικοτήτων του 19ου αιώνα, και στον αναβρασμό για τον εθνικό προσδιορισμό που συνταράσσει τις αυτοκρατορίες. Πολλές εθνικές μειονότητες κινούνται, οργανώνονται και επιθυμούν να είναι κύριοι του πεπρωμένου τους. Οι στοχαστές του σιωνισμού επηρεάστηκαν σημαντικά από την αφύπνιση των καταπιεσμένων λαών και την προσδοκία τους για ένα ανεξάρτητο έθνος κράτος.»
Ο σιωνισμός ως μια έννοια που ορίζει τόσο μια ιδεολογία όσο και ένα πολιτικό κίνημα είχε και συνεχίζει να έχει, από την εποχή της εμφάνισής του, πολλές, διαφορετικές εκφάνσεις με αντικρουόμενες ιδεολογικές αναφορές ( πολιτικός σιωνισμός, σοσιαλιστικός σιωνισμός, αναθεωρητικός σιωνισμός, ο θρησκευτικός σιωνισμός, πολιτισμικός σιωνισμός) που έχουν ως κοινή συνισταμένη το δικαίωμα του εβραϊκού λαού να δημιουργήσει ένα έθνος κράτος στην Παλαιστίνη, η οποία τελούσε υπό βρετανική εντολή μέχρι το 1947. Αυτό το δικαίωμα αναγνωρίστηκε επίσημα από τον ΟΗΕ το 1947 καθώς και το δικαίωμα της δημιουργίας ενός αραβικού παλαιστινιακού κράτους, κάτι που σύσσωμος ο αραβικός κόσμος απέρριψε.
Τί είδους κράτος όμως θα είναι το εβραϊκό κράτος ; Οι απαντήσεις σε αυτό το ερώτημα απηχούν τα αντιμαχόμενα ρεύματα του σιωνισμού. Υπό αυτή την έννοια, ο σιωνισμός δεν ταυτίζεται με την εκάστοτε κυβέρνηση του Ισραήλ. Με άλλα λόγια, σιωνιστές δηλώνουν, τόσο οι θρησκόληπτοι ακροδεξιοί εταίροι του Νετανιάχου, όσο και οι υποστηρικτές της ειρήνης και της δημιουργίας δύο ασφαλών και κυρίαρχων κρατών, όπως π/χ. οι συγγραφείς Άμος Οζ, Νταβίντ Γκρόσμαν ή η κοινωνιολόγος Έβα Ιλούζ, καθώς και οι εκατοντάδες χιλιάδες ισραηλινοί πολίτες που διαδηλώνουν κάθε εβδομάδα δηλώνοντας την αντίθεσή τους στις προσπάθειες του Νετανιάχου να πλήξει το δημοκρατικό πολίτευμα. Τέλος, σιωνιστές δήλωναν και ο Γιτζάκ Ράμπιν και ο Σιμόν Πέρες και ο Εχούντ Μπαράκ που κάθισαν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, το 1994 και 2000 αντίστοιχα με τον Γιασέρ Αραφάτ τον εκπρόσωπο του παλαιστινιακού εθνικισμού. Οι διαπραγματεύσεις δεν είχαν αίσιο τέλος. Αποτέλεσαν όμως μια ειρηνευτική παρακαταθήκη: την αμοιβαία αναγνώριση του δικαιώματος της ύπαρξης.
Σήμερα, ο «αντισιωνισμός» δικαιολογεί τη θέση του με την ανιστόρητη ταύτιση του σιωνισμού με την κυβέρνηση Νετανιάχου και υιοθετεί το σύνθημα «Από τον ποταμό Ιορδάνη μέχρι τη θάλασσα η Παλαιστίνη θα είναι ελεύθερη». Η θέση αυτή, συμπυκνώνει το βασικό στόχο του φονταμενταλιστικού ισλαμοφασισμού και των τρομοκρατικών οργανώσεων που τον εκπροσωπούν. Συνίσταται ουσιαστικά στην άρνηση του δικαιώματος του Ισραήλ να υπάρχει ως εβραϊκό έθνος κράτος και στη «διαγραφή του από τον παγκόσμιο χάρτη». Σε τελική ανάλυση, συνίσταται στην άρνηση της αναγνώρισης (ή καλύτερα στην αφαίρεση) του δικαιώματος των Εβραίων να αυτοπροσδιορίζονται ως έθνος. Υπό αυτή την έννοια,αποτελεί την πλέον «επικαιροποιημένη» εκδοχή του αντισημιτισμού, μετά την κατάρρευση του φυλετικού αντισημιτισμού.
Η δημιουργία ενός κράτους «από τον Ιορδάνη μέχρι τη θάλασσα» είναι, με βάση την τρέχουσα πραγματικότητα, εκτός τόπου και χρόνου. Ας κατανοήσουν, επιτέλους, οι υποστηρικτές του ότι, από όπου κι αν εκπορεύεται αυτή η αντίληψη, στο μόνο που συνεισφέρει είναι να δυναμιτίζει οποιαδήποτε ειρηνευτική διευθέτηση. Είναι βέβαιο ότι ουδείς εκ των δυο αντιμαχόμενων πλευρών πρόκειται να εγκαταλείψει τη συγκεκριμένη περιοχή προς όφελος του άλλου. Είναι αναπότρεπτο, λοιπόν η ειρηνική λύση στην μακροχρόνια και αιματηρή αυτή διαμάχη να περιλαμβάνει δύο ασφαλή, κυρίαρχα,ανεξάρτητα έθνη κράτη που θα συνυπάρχουν το ένα δίπλα στο άλλο. Και αυτή είναι μια σιωνιστική αντίληψη στον αντίποδα εκείνης του Νετανιάχου και των ακροδεξιών κυβερνητικών του εταίρων.