Η κρίση στην Ευρώπη προχωρεί χωρίς έλεγχο. Οικονομική ύφεση, υψηλή ανεργία, αβεβαιότητα για το αύριο και άνοδος των ακραίων πολιτικών δυνάμεων είναι τα κύρια χαρακτηριστικά της εποχής. ΟΙ συνεχείς μετεγκαταστάσεις των επιχειρήσεων σε χώρες χαμηλού εργατικού κόστους και η επιλογή του άκρατου φιλελευθερισμού και ανταγωνισμού οδήγησαν την Ευρώπη σε μια επικίνδυνη κατάσταση. Η παγκοσμιοποίηση όπως εξελίσσεται οδηγεί την Ευρώπη, την ΕΕ, στον οικονομικό μαρασμό και στην κοινωνική αποσταθεροποίηση.
Οι επιπτώσεις της πολιτικής αυτής είναι ήδη σημαντικές. Υπάρχει συνεπώς άμεση ανάγκη αλλαγής του οικονομικού μοντέλου. Ποιότητα προϊόντων και υπηρεσιών, στροφή στην πραγματική οικονομία και οικολογική μετάλλαξη, είναι οι βασικές προϋποθέσεις για την έξοδο της ΕΕ από την κρίση. Στόχος η δημιουργία θέσεων εργασίας και η προβολή ενός πολιτικού σχεδίου που θα δώσει νέα πνοή στην ευρωπαϊκή ενοποίηση. Εννοείται ότι η ενοποίηση αυτή δεν θα αφορά μόνο την οικονομία αλλά θα έχει σαφή πολιτικό στόχο, θα αναπλαισιώσει την ΟΝΕ και θα οδηγήσει σε μια Ευρωπαϊκή Πολιτική Ενωση (ΠΕ) με ομοσπονδιακό χαρακτήρα.
Ενόψει των ευρωεκλογών του 2014 θα πρέπει να κατατεθούν προτάσεις. Η κρίση μπορεί να γίνει ευκαιρία για ουσιαστικές αλλαγές υπό τον όρο ότι συζητούνται τα πάντα: αρχές, τρόπος λειτουργίας, δημόσιες πολιτικές, συμμετοχή των πολιτών.
Αποφεύγω τον πειρασμό της απαρίθμησης των ιστορικών πρωτοβουλιών σχετικά με την πολιτική ενοποίηση της Ευρώπης για να επικεντρωθώ στα σημερινό πλαίσιο και κυρίως στα παρακάτω:
-Είχε έγκαιρα επισημανθεί ότι η ΟΝΕ χωρίς μιας μορφής ΠΕ θα καταστεί ακυβέρνητη.
-Η ΟΝΕ θεσμοθετήθηκε, δεν προχώρησε αρκετά, αλλά έγινε τελικά πράξη μόνο η Νομισματική Ενωση και το ενιαίο νόμισμα.
-Η κρίση απέδειξε ότι η σημερινή αρχιτεκτονική της ΕΕ δεν είναι λειτουργική. Το επίπεδο ανάπτυξης της κάθε χώρας είναι διαφορετικό, τα «κοινά κριτήρια» του Μάαστριχτ περί ελλειμμάτων, χρέους, κλπ, δεν μπορούν να εφαρμοστούν σε ισότιμη βάση επειδή οδηγούν στην πράξη στη διεύρυνση των εσωτερικών ανισοτήτων.
-Το εύρος της οικονομικής κρίσης ανέδειξε μια αλλαγή ρόλων ανάμεσα στο κράτος και στις αγορές, μια νέα ισορροπία είναι εν εξελίξει, όχι χωρίς συνέπειες για τα κ-μ αλλά και για την ίδια την ΕΕ, τους θεσμούς της και τις πολιτικέςτης .
Τα ερωτήματα που τίθενται είναι σημαντικά:
-Χρειαζόμαστε σήμερα απλά νέους θεσμούς, δηλαδή αναθεωρήσεις και νέες θεσμικές περιπλοκές για την διατήρηση του ίδιου, αμφισβητούμενου μοντέλου;
-Η ενδεχόμενη ενίσχυση της ΠΕ τί περιθώρια επιτυχίας έχει τη στιγμή που οι αγορές είναι παντοδύναμες κι επιβάλλουν τους όρους τους στις κυβερνήσεις;
-Πρόκειται για έλλειμμα πολιτικής ηγεσίας, έλλειμμα νέων προτάσεων πολιτικής ή και για τα δύο; Ο πολιτικός βολονταρισμός (αν εκφραστεί βέβαια από κάποιους) αρκεί για να δοθεί μια πειστική απάντηση;
Η σημερινή κρίση μπορεί να αποτελέσει μια βάση συζήτησης των αδυναμιών και ανεπαρκειών του συστήματος (οικονομικής αλλά και πολιτικής) διακυβέρνησης της ΕΕ.
Παραθέτω κάποιες σκέψεις από το νέο μου βιβλίο και στη συνέχεια μια πρόταση: «Πού θα ισορροπήσει τελικά το πράγμα; Η ΕΕ έπεσε στην παγίδα της ύφεσης και της αδύνατης διαχείρισης ενός κοινού νομίσματος αφού δεν υπάρχει ενιαία κυβέρνηση. «Μακροπρόθεσμα θα τεθεί το θέμα του αν μπορεί να συνεχισθεί μια κυρίως α-πολιτική ολοκλήρωση…Είναι αξιοσημείωτο να δούμε το ότι η νομισματική ενοποίηση πραγματοποιήθηκε αφαιρώντας από τους πολιτικούς την νομισματική πολιτική για να δοθεί αυτή στους τεχνοκράτες» (R. Cooper) Το σχέδιο ήταν πολιτικό, αλλά η οικονομία δεν λειτουργεί μόνο με καλόπιστα ή επί χάρτου σχέδια. Ωστόσο οι προειδοποιήσεις υπήρχαν, οι προβλέψεις επίσης. Το 1998 ο γνωστός γάλλος διανοητής Emmanuel Todd στο βιβλίο του « I’ illusion economique » , εκδόσεις Gallimard, προειδοποιούσε με σαφήνεια για τις επιπτώσεις του ευρώ υπό τις γνωστές ευρωπαϊκές πολιτικές και οικονομικές συνθήκες. Η σύγχυση πολιτικών και οικονομικών στόχων και οι διαφορές του επιπέδου οικονομικής ανάπτυξης σε συνδυασμό με τον προστατευτικό αφοπλισμό στην Ευρώπη έφεραν τα πάνω κάτω. Σήμερα η ΕΕ βρίσκεται παγιδευμένη στην ύφεση, το παλιό βιομηχανικό μοντέλο δεν αποδίδει, χωρίς εναλλακτική πολιτική, όλα είναι ανοιχτά, όλα αναθεωρούνται, οι Συνθήκες παραβιάζονται επίσημα και οι καταθέσεις των ιδιωτών, μετά το κυπριακό πάθημα και τις αποφάσεις της ΕΕ στο τέλος Ιουνίου του 2013, δεν είναι πλέον ασφαλείς. Δεν κινδυνεύουν πλέον από τους ….κομμουνιστές, αλλά από τον ίδιο τον καπιταλισμό των τραπεζών και των πολυεθνικών» (βλ. Αθ. Θεοδωράκης, «Σ’ευχαριστούμε Αριστείδη», από τις «Μεταμεσονύκτιες εκδόσεις».
Πρόταση
Ενόψει των ευρωεκλογών του 2014 και με την Ελλάδα στην Προεδρία της ΕΕ προτείνω να συσταθεί μια ολιγομελής επιτροπή σοφών, υπό την Προεδρία του Ζακ Ντελόρ, η οποία:
-Θα εξετάσει όλες τις πτυχές της διεθνούς οικονομικής κρίσης από το 2008, τις επιπτώσεις της στην ΕΕ/ΟΝΕ, τις αδυναμίες, δυσλειτουργίες και αντιφάσεις της ίδιας της ΕΕ και θα προτείνει πριν τις ευρωεκλογές του Μαϊου 2014 ένα νέο μοντέλο ευρωπαϊκής διακυβέρνησης.
-Το νέο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα συνεχίσει την προσπάθεια με την επεξεργασία Σχεδίου νέας Συνθήκης για την Πολιτική Ενωση της Ευρώπης, αφού είναι το όργανο που θα έχει πρόσφατη τη λαϊκή νομιμοποίηση. Τα κράτη-μέλη θα τεθούν ενώπιον των ευθυνών τους, ενώ οι λαοί της ΕΕ των 28 κρατών-μελών θα αποφασίσουν τελικά με πανευρωπαϊκό δημοψήφισμα.