Η έμπνευση μου

Ο Αγροτουριστικός Συνεταιρισμός Γυναικών Σύρου, το «Καστρί» είναι το αγαπημένο εστιατόριο του φίλου μου Γιώργου. Δημιουργήθηκε από μια ομάδα αποφασιστικών ντόπιων γυναικών, με σκοπό να προωθήσουν τα τοπικά προϊόντα του νησιού τους και να δημιουργήσουν μια γαστρονομική επιχείρηση τροφοδοσίας με στόχο την ποιότητα και την υγιεινή διατροφή και με σεβασμό στη Συριανή Κυκλαδίτικη κουζίνα.

Το έναυσμα για τη δημιουργία του συνεταιρισμού έδωσε ένα ευρωπαϊκό επιδοτούμενο πρόγραμμα, για τη γυναικεία επιχειρηματικότητα, το οποίο χρηματοδοτήθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο. Το πρόγραμμα στόχευε στην καταπολέμηση των ανισοτήτων και των διακρίσεων στις αγορές της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τόσο μεταξύ εργαζομένων όσο και μεταξύ εκείνων που αναζητούν εργασία.

Κοινωνικές επιχειρήσεις και Νομικό καθεστώς

Η Κοινή Συντροφιά των Αμπελακίων (1780-1811) ήταν ο πρώτος ελληνικός αγροτικo-βιομηχανικός συνεταιρισμός της σύγχρονης εποχής για την επεξεργασία και βαφή νημάτων με κόκκινο χρώμα (που παρήγαν από το φυτό ριζάρι). Ενώ το Μετοχικό Γεωργικό Ταμείο Αλληλοβοήθειας στον Αλμυρό Βόλου (1900) υπήρξε ο πρώτος συνεταιρισμός στην Ελλάδα.

Με τον νόμο 602/1915 άρχισαν στην σύγχρονη Ελλάδα να λειτουργούν νόμιμα οι Συνεταιρισμοί, ως κομμάτι της Κοινωνικής Οικονομίας[1]. Οι συνεταιρισμοί φαίνεται να έχουν χρησιμοποιηθεί διαδοχικά από όλες τις κυβερνήσεις σαν ένα όργανο για την Αγροτική και στην συνέχεια για την Κοινωνική τους πολιτική.

Το 1979, η Ελλάδα κατήργησε τη ενιαία συνεταιριστική νομοθεσία και ενεπλάκη σε ένα μοντέλο με διαφορετικούς παράλληλους νόμους και επιβλέποντα Υπουργεία. Οι ποιο σημαντικοί είναι οι Αστικοί Συνεταιρισμοί του Ν1667/1986, οι ΚΟΙνωνικοί Συνεταιρισμοί Περιορισμένης Ευθύνης του Ν2716/1999, ο Ν4019/2011 για την Κοινωνική Οικονομία και Κοινωνική Επιχειρηματικότητα, ο Ν4430/2016 για τις ΚΟΙΝωνικές Συνεταιριστικές ΕΠιχειρήσεις και Συνεταιρισμούς Εργαζομένων, ο Ν4513/2018 για τις Ενεργειακές Κοινότητες, και ο Ν5019/2023 για την Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία και την ανάπτυξη των φορέων της.

Στο Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης και κάτω από την Γενική Γραμματεία Ενίσχυσης της Απασχόλησης, υπάγεται η Διεύθυνση Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας με επιχειρησιακό στόχο τον σχεδιασμό, συντονισμό, παρακολούθηση και αξιολόγηση των πολιτικών που αφορούν στην Κοινωνική Επιχειρηματικότητα και στην Κοινωνική και ΑΛληλέγγυα Οικονομία, καθώς και τις αναγκαίες ενέργειες για την προώθηση και στήριξη του θεσμού, όπως την τήρηση του Γενικού Μητρώου Φορέων και την Πλατφόρμα Δικτύωσης Φορέων, καθώς και ένα Εργαλείο Αποτύπωσης Κοινωνικού Αντικτύπου των φορέων Κ.ΑΛ.Ο.

Το επικαιροποιημένο Σχέδιο Δράσης για την Κοινωνική Οικονομία και την Κοινωνική Καινοτομία περιλαμβάνει τους ακόλουθους πέντε στρατηγικούς στόχους με ορίζοντα υλοποίησης το τέλος του 2027, οι οποίοι εναρμονίζονται πλήρως με το Ευρωπαϊκό Σχέδιο Δράσης:

Στρατηγικός Στόχος 1: Επικαιροποίηση του Θεσμικού/ Κανονιστικού Πλαισίου

Στρατηγικός Στόχος 2: Ανάπτυξη στοχευμένων Χρηματοδοτικών Εργαλείων

Στρατηγικός Στόχος 3: Ενίσχυση Ικανοτήτων

Στρατηγικός Στόχος 4: Ενίσχυση της Δικτύωσης και των Συνεργασιών

Στρατηγικός Στόχος 5: Ευαισθητοποίηση και Επικοινωνία.

Ενώ η Κοινωνική Καινοτομία αποτελεί οριζόντια συνιστώσα του σχεδίου δράσης.

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο με τον Κανονισμό (ΕΚ) 1435/2003 δημιουργήθηκε η έννοια της «Ευρωπαϊκής Συνεταιριστικής Εταιρείας[2]» σε παραλληλισμό με την έννοια της «Ευρωπαϊκής Εταιρείας». Ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι μέχρι το 2011 που δημοσιεύτηκε η έκθεση εφαρμογής[3] του ανωτέρου κανονισμού δεν είχε συσταθεί καμία Ευρωπαϊκή Συνεταιριστική Εταιρεία στην Ελλάδα. Το 2021 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε την πρόταση COM/2021/778 για την «Οικοδόμηση μιας οικονομίας στην υπηρεσία των ανθρώπων: σχέδιο δράσης για την κοινωνική οικονομία»[4]. Για περισσότερες πληροφορίες σε ευρωπαϊκό επίπεδο μπορείτε να πάρετε στις ιστοσελίδες Proximity and social economy της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Ευρωπαϊκού Δικτύου Κοινωνικών Επιχειρήσεων Ένταξης.

Σε παγκόσμιο επίπεδο οι κύριοι φορείς που ασχολούνται με την κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία είναι ο Διεθνής Οργανισμός Εργασίας (ILO), η Επιτροπή Προβολής και Προώθησης Συνεταιρισμών (COPAC), και η Διεθνής Συνεταιριστική Συμμαχία (ICA). Σημειωτέων ότι τα Ηνωμένα Έθνη (UN) ανακήρυξαν το 2025 ως Διεθνές Έτος Συνεταιρισμών.

Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία: Τομείς οικονομικής δραστηριότητας

H ∆ιυπηρεσιακή Ομάδα Εργασίας των Ηνωμένων Εθνών (UN TFSSE) έχει προτείνει τον ακόλουθο ορισμό για την κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία: Είναι μια γενική έννοια που χαρακτηρίζει επιχειρήσεις και οργανισμούς, κυρίως συνεταιρισμούς, εταιρείες αμοιβαίων παροχών, συλλόγους, ιδρύματα και κοινωνικές επιχειρήσεις, οι οποίες έχουν το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της παραγωγής αγαθών, υπηρεσιών και γνώσεων, επιδιώκοντας παράλληλα οικονομικούς και κοινωνικούς στόχους ενισχύοντας την αλληλεγγύη.

Έχουμε δηλαδή οικονομικές δραστηριότητες από συλλογικές πρωτοβουλίες που ενστερνίζονται μια σειρά αρχών που είναι οι κατευθυντήριες γραμμές με τις οποίες οι οργανισμοί αυτοί μπορούν να θέσουν τις αξίες τους σε εφαρμογή (π.χ. δίνουν προτεραιότητα στην εξυπηρέτηση των αναγκών των μελών τους και της ευρύτερης κοινότητας και όχι στο κέρδος κάνοντας περιορισμένη διανομή των κερδών, και αποφασίζουν τον τρόπο λειτουργίας τους εφαρμόζοντας συλλογική διαδικασία λήψης αποφάσεων στη βάση του "ένα μέλος-μια ψήφος" ανεξάρτητα από τη συνεισφορά του κάθε μέλους στο κεφάλαιο). Τέτοια παραδείγματα στο ελλαδικό χώρο μπορούμε να βρούμε στις ιστοσελίδες Συνεργατική Κοινωνία (coopsociety.gr) και Ηλεκτρονική Εφημερίδα Κοινωνικού Ακτιβισμού (socialactivism.gr).

Σχηματικά θα μπορούσαμε να παρουσιάσουμε την οικονομία[5] ως ένα τρίγωνο όπου οι γωνίες είναι οι τρεις τομείς - Αγορά, Κράτος, Κοινότητα - που υλοποιούν αντίστοιχα τις τρεις λειτουργικές αρχές της Ανταλλαγής, Αναδιανομής και Αμοιβαιότητας.

Ενώ σε άλλα οικονομικά μοντέλα η μια αρχή (αγοραία, μη αγοραία ή μη χρηματική) προσπαθεί να επικυριαρχίσει σε βάρος των άλλων δυο, η κοινωνική οικονομία που βρίσκεται στο επίκεντρο αυτής της τριαδικής διάδρασης, προσπαθεί να αναπτύξει συνέργειες (πράγμα που αποτελεί ταυτόχρονα δύναμη και αδυναμία).

Η οικονομική δραστηριότητα είναι το κύριο στοιχείο διαφοροποίησης των κοινωνικών επιχειρήσεων, αφού η αρχή γίνεται με μια ιδέα που ανταποκρίνεται σε μια κοινωνική ανάγκη και έχει πιθανότητες να μετασχηματιστεί σε μια οικονομικά βιώσιμη επιχείρηση.

Οι παραγωγικές δραστηριότητες χαρακτηρίζονται από τα ακόλουθα στοιχεία:

1. Ομιλία στην ημερίδα Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας «Ελλάδα Παντού» στις Βρυξέλλες, Βέλγιο.
2. Κοινωνική ωφέλεια, δηλαδή εξυπηρέτηση κοινωνικών αναγκών που συνήθως μένουν ακάλυπτες ή καλύπτονται πλημμελώς από την αγορά και το κράτος
3. Κοινωνική δικαιοσύνη, δηλαδή προσφορά αγαθών και υπηρεσιών με τίμημα που κάνει πιο εύκολη την πρόσβαση σε αυτά κοινωνικών στρωμάτων με περιορισμένες οικονομικές δυνατότητες
4. Εργασιακή αποκατάσταση, δηλαδή δημιουργία θέσεων εργασίας για κοινωνικές ομάδες που αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην ανεύρεση εργασίας

Οι δυο βασικότεροι συντελεστές επιτυχίας σε μια κοινωνική επιχείρηση είναι το ανθρώπινο δυναμικό της και η κατάρτιση ενός πλήρους & ορθού επιχειρηματικού σχεδίου.

Σύμφωνα με την έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής τα κυρία εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι κοινωνικές επιχειρήσεις είναι οι περιορισμένοι οικονομικοί πόροι, η έλλειψη αναγνωσιμότητας του εν λόγω τομέα, οι περιορισμοί του ισχύοντος νομικού και κανονιστικού πλαισίου, και η έλλειψη στήριξης των επιχειρήσεων και των δομών ανάπτυξης, της κατάρτισης και της ανάπτυξης του εργατικού δυναμικού.

Σκέψεις κοινής λογικής

Η ανάπτυξη της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας μπορεί να αποτελέσει διέξοδο για τους ανέργους, να συμβάλλει στην ανάπτυξη της τοπικής οικονομίας και την κάλυψη κοινωνικών και περιβαλλοντικών ελλείψεων. Οι συνεταιρισμοί και η ευρύτερη κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία έχει την ευκαιρία να εμπλακεί σε όλους τους τομείς που καλύπτουν τις καθημερινές ανάγκες των ανθρώπων: από την παραγωγή, την επεξεργασία και την κατανάλωση τροφίμων, μέχρι τη φροντίδα, τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και την οικονομία πλατφόρμας.

Χρειάζεται όμως να μάθουμε από τα λάθη του παρελθόντος. Δεν πρέπει να δυσφημιστούν οι κοινωνικές επιχειρήσεις, όπως έγινε στο παρελθόν με τους αγροτικούς συνεταιρισμούς. Οι κοινωνικές επιχειρήσεις προϋποθέτουν καινοτομία και πρωτοβουλίες, λειτουργούν προς όφελος της κοινωνίας και του δημοσίου συμφέροντος.

Οι αναδυόμενες αυτές επιλογές μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο για την καλύτερη οικοδόμηση της οικονομίας και για ένα περισσότερο ανθρωποκεντρικό μέλλον εργασίας, με γνώμονα τις αρχές της βιώσιμης οικονομικής, κοινωνικής και περιβαλλοντικής ανάπτυξης. Από την εποχή του ατομικισμού χρειάζεται να περάσουμε συνειδητά στην εποχή της συνεργασίας. Με ενδυνάμωση της συλλογικής και ατομικής υπευθυνότητας, όπου η προσωπική ευημερία θα συνδέεται άρρηκτα με την συλλογική ευημερία.

Εν κατακλείδι, η Κοινωνική και ΑΛληλέγγυα Οικονομία (Κ.ΑΛ.Ο.) μπορεί να αποτελέσει σημαντική κινητήρια δύναμη για την χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη, ενώ μπορεί να διαδραματίσει κύριο ρόλο στην αντιμετώπιση των τρεχουσών οικονομικών και περιβαλλοντικών προκλήσεων.

[i]