Λίγες σκέψεις με αφορμή την επικείμενη αποφυλάκιση του Σάββα Ξηρού. Διάσπαρτες ελαφρώς, περιορισμένες και εκλαϊκευμένες για τις ανάγκες του μέσου αλλά συμπιεσμένος χρόνος δεν επιτρέπει κάτι παραπανω. Μία μικρή συμβολή στο δημόσιο διάλογο που ανοίγει.
Στις 19 Μαρτίου ο υπουργός Δικαιοσύνης Νίκος Παρασκευόπουλος προέκρινε μία ρύθμιση που θα επέτρεπε μεταξύ της αποφυλάκισης άλλων κρατουμένων και εκείνης του Σάββα Ξηρού εξαιτίας της υψηλής αναπηρίας του 2ου. Στο εγχώριο περιβάλλον των παγίως διαμοιρασμένων στα άκρα συναισθημάτων δύο εναλλακτικές θεωρήσεις προέβαλαν. Η μία θα αδιαφορούσε παντελώς για την υγεία του κρατουμένου ενώ η άλλη θα επιζητούσε την άνευ όρων αποφυλάκισή του. Το παρόν άρθρο κρίνοντας περιττό να ασχοληθεί με τον πρωτογονισμό της πρώτης, θα προσπαθήσει μέσα από μία ελάχιστη αναφορά στην διεθνή εμπειρία αλλά και έναν ευρύτερο σχολιασμό να αναδείξει το πως η επικίνδυνη ελαφρότητα της δεύτερης στιγματίζει ένα μέτρο που εκτός του γεγονότος πως είναι διεθνώς αναγνωρισμένο θα μπορούσε πράγματι μερικώς να ανακουφίσει το σωφρονιστικό σύστημα. Ταυτόχρονα, ανησυχίες εκφράζονται για την πιθανή κρατική σύμπνοια στον εξτρεμισμό.
Το πρόβλημα του υπερπληθυσμού των φυλακών ενέχει μία παγκόσμια διάσταση μη εντοπιζόμενο μόνο στην Ελλάδα αλλά σε μία σειρά από χώρες. Στην Ευρώπη είναι πλέον διαδεδομένο και ασχολήθηκε μαζί του το ΕΔΔΑ. Συγκεκριμένα στις πιλοτικές αποφάσεις του, Ananyev και άλλοι εναντίον Ρωσίας, Torreggiani και άλλοι εναντίον Ιταλίας, Neshcov και άλλοι εναντίον Βουλγαρίας, Varga και άλλοι εναντίον Ουγγαρίας, αναγνωρίστηκε πως στις παραπάνω χώρες υπήρξε παραβίαση του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ που έχει να κάνει με την προστασία των κρατουμένων από απάνθρωπη και ταπεινωτική μεταχείριση. Το πρόβλημα χαρακτηρίστηκε στις περισσότερες περιπτώσεις ως δομικής και συστημικής φύσης και το δικαστήριο πρότεινε έναν συνδυασμό αποζημιωτικών και προληπτικών μέτρων ζητώντας από τα κράτη να αναλάβουν πρωτοβουλίες. Στο ουγγρικό μάλιστα ζήτημα καταφανώς γίνεται λόγος για αποσυμφόρηση των φυλακών με την αποφυλάκιση κρατουμένων.
Προχωρώντας στην Αμερική, εμφανίζεται να ασχολείται με το πρόβλημα η θεμελιώδης υπόθεση Brown εναντίον Plata . Ειδικότερα στην υπόθεση αυτή που έχει να κάνει με τον υπερπληθυσμό των φυλακών στην πολιτεία της Καλιφόρνιας και την αδυναμία τους να εξασφαλίσουν την απαραίτητη ιατροφαρμακευτική περίλθαψη στους κρατουμένους αποφασίστηκε με ισχνή πλειψηφία 5-4 πως υπήρξε παραβίαση των συνταγματικών δικαιωμάτων των φυλακισμένων (της λεγόμενης Eighth Amendment) και εξ αυτού προέκυψε η ανάγκη θέσπισης ελάχιστου πληθυσμιακού ορίου 137.5% της όλης χωριτικότητας. Το εντυπωσιακό είναι πως το προαναφερθέν ποσοστό per se υπερβαίνει το χωροδιαθεσιακό όριο της φυλακής. Ενας ακόμα λόγος που η μείωση του πληθυσμού κρίθηκε αναγκαία είναι το γεγονός πώς κάθε μία βδομάδα ένας κρατούμενος αυτοκτονούσε. Για να επιτευχθεί η αποσυμφόρηση οι μη βίαιοι παραβάτες θα έπρεπε να αφεθούν ελεύθεροι (περίπου 46.000). Όποιος ιδεολογικά τοποθετείται οπως ο γράφων στο ας το πούμε νομικό liberal wing υπέρ δηλαδή της διάχυσης των δικαιωμάτων, του γάμου των ομόφυλων, των εκτρώσεων κτλ, διάβασε με θαυμασμό τον Kennedy να εκφράζει την γνώμη της πλειοψηφίας με έναν άρτιο τρόπο. Να σημειωθεί βέβαια πως ο Scalia ο οποίος όπως αναμενόταν τάχθηκε κατά, και που παρά τις πάμπολλες διαφωνίες που κανείς μπορεί να έχει δεν μπορεί παρά να παραδεχτεί πως είναι μία ασύλλυπτη νομική φυσιογνωμία, έθεσε σημαντικούς προβληματισμούς με έναν τρόπο ιδιαιτέρως γλαφυρό οι οποίοι μεταξύ άλλων είχαν να κάνουν και με την δημόσια ασφάλεια. Τα πρώτα σημάδια μάλιστα από την εφαρμογή του μέτρου στην πολιτεία της Καλιφόρνιας δεν είναι ενθαρρυντικά καθώς υπάρχει ελαφρά αύξηση της εγκληματικότητας σε σχέση με τον γενικό μέσο όρο. Αλλά αυτό θα αξιολογηθεί μακροπρόθεσμα ενώ επικρατεί γενικά αισιοδοξία. H υπόθεση αυτή εμφανίζει κοινά χαρακτηριστικά με εκείνην της Ελλάδας. Και εδώ ο υπουργός πρότεινε να αφεθούν ελεύθεροι οι κρατούμενοι επειδή βάσει αντικειμενικών συνθηκών οι φυλακές δεν μπορούν να τους παράξουν την απαραίτητη ιατροφαρμακευτική περίθαλψη.
Εντρυφώντας κανείς στην διεθνή εμπειρία έρχεται σε επαφή με την απόκοσμη πραγματικότητα των φυλακών. Η αρχική αμηχανία στο άκουσμα της αποσυμφόρησης σιγά σιγά φθίνει. Παραδέχεται πως εξαιτίας της έλλειψης υποδομών και οικονομικών πόρων δεν είναι δυνατή η περίθαλψη των ατόμων με αναπηρία οπότε ορισμένοι κρατούμενοι θα πρέπει να αφεθούν ελεύθεροι. Το παρόν άρθρο τάσσεται υπέρ αυτής της τακτικής -εφόσον η κατασκευή νέων καταστημάτων κρίνεται αδύνατη- με την απαραίτητη όμως και αυστηρή τήρηση των ακόλουθων προϋποθέσεων: Α) Η βαρύτητα του αδικήματος που διέπραξαν κρατούμενοι με αναπηρία θα πρέπει να έχει μεγαλύτερη σημασία από το ποσοστό της δεύτερης. Β) Αυτοί που βρίσκονται στο τέλος της ποινής τους προφανώς πρέπει να προηγούνται εκείνων που την αρχίζουν και οι κατάδικοι γενικά των υποδίκων. Γ) Για το ποσοστό εκείνο που δεν εμπίπτει στις παραπάνω κατηγορίες και θα παραμείνει στην φυλακή κρίνεται απαραίτητη η απόλυτη προστασία του . Αυτός θα ήταν ένας προσεγγιστικά βέλτιστος δίκαιος τρόπος προκειμένου αφενός το σωφρονιστικό σύστημα να επιτελέσει κάπως τον ειδικο-προληπτικό του ρόλο και αφετέρου να διαφυλαχτεί η δημόσια ασφάλεια. Σε μία τέτοια περίπτωση ο Σ. Ξηρός δεν θα αποφυλακιζόταν.
Παρ’όλα αυτά η προχειρότητα με την οποία η κυβέρνηση διαχειρίστηκε αυτή την κατάσταση προκαλεί ερωτηματικά. Στην πραγματικότητα στην φρενίτιδά της να απελευθερώσει τον Ξηρό -καθιστώντας παράλληλα για διαφορετικούς λόγους και τους υπόλοιπους τρομοκράτες προνομιακούς συνομιλητές της εξουσίας- οδήγησε στον στιγματισμό ενός ευγενούς μέτρου το οποίο θα μπορούσε υπό τις παραπάνω προϋποθέσεις να λειτουργήσει ευεργετικά. Αλλά και η πρωθύστερη πράξη απελευθέρωσης των μεταναστών από την Αμυγδαλέζα της δημιουργίας ενός υποτυπώδους πλέγματος προσαρμογής αυτών αναδεικνύει έναν επικίνδυνο συνεχή ερασιτεχνισμό. Θα περίμενε κάποιος γενικότερα από ανθρώπους που αφιέρωσαν την ζωή τους στις ανθρωπιστικές επιστήμες –και ουδείς μπορεί να το αμφισβητήσει αυτό- ένα συμπαγές σχέδιο μετατροπής του αρχαϊκού τιμωρητικού προτύπου των φυλακών στα σύγχρονα πρότυπα σταδιακής προσέγγισης της κοινωνικής κανονικότητας για τους κρατουμένους (Rehabilitation). Αντ’αυτού οι συμβολισμοί υπερθεματίζονται αμβλύνοντας την πραγματική πολιτική και μεταθέτοντας τα προβλήματα.
Για μία κυβέρνηση της Αριστεράς που στο παρελθόν δεν στάθηκε με τον τρόπο που θα έπρεπε απέναντι σε φαινόμενα βίας και που σήμερα ενδεχομένως να θέλει(;) να ολοκληρώσει τον ιστορικό μετασχηματισμό του ευρύτερου χώρου η παρούσα συγκυρία είναι ιδανική. Η κυβέρνηση οφείλει να σταθεί στο ζήτημα κριτικά υιοθετώντας ένα πλαίσιο περιορισμών παρεμφερές του ανωτέρω και μη απελευθερώνοντας ένα από τα ηγετικά στελέχη της 17 Νοέμβρη.
Στην χώρα που είδε με συμπάθεια την τρομοκρατία για να ξυπνήσει απότομα ένα μεσημέρι στην Καραγιώργη Σερβίας, στην οποία οι τρομοκράτρες αντί να μπαίνουν σε έναν ειλικρινή και απολογητικό διάλογο μεταμέλειας με την κοινωνία αποκηρύσσοντας την τρομοκρατική τους δράση, εκδίδουν βιβλία καθαγιάζοντάς την, η πιθανή αποφυλάκιση του πέντε φορές καταδικασθέντα σε ισόβια Σ. Ξηρού ισοδυναμεί με την απόλυτη δημοκρατική ήττα. Το δυστυχές είναι πως η πράξη αυτή γίνεται υπό το προσωπείο του ανθρωπισμού ενώ στην πραγματικότητα προσθέτει άλλο ένα λιθαράκι στις κατακτήσεις του εγχώριου εξτρεμισμού.
Επιλογικά, με τρομάζει το κράτος εκείνο το οποίο μη σεβόμενο την μνήμη των θυμάτων αλλά και την ίδια την έννοια της δικαιοσύνης αλληθωρίζει στην βαναυσότητα του ολοκληρωτισμού μετατρεπόμενο σταδιακά σε εκτροφείο μελλοντικών τεράτων.Η ελευθερία είναι η υπέρτατη ιδέα για να παραδοθεί σε εκείνους που σε όλη τους την ζωή την πολέμησαν με αίμα.
P.S. Για όσους μπερδεύονται η περίπτωση αδείας του Ρωμανού δεν είναι η ίδια