Περίεργα πράγματα συμβαίνουν στην Νότια Σινική Θάλασσα. Τους τελευταίους 18 μήνες, το Πεκίνο έχει κάνει έργα εγγείων βελτιώσεων σε 2.000 στρέμματα γης, μετατρέποντας υφάλους και βραχονησίδες σε κανονικότατα νησιά. Η έκταση των βελτιωτικών επεμβάσεων του Πεκίνου σε νησιά του αρχιπελάγους Σπράτλι είναι τέτοια, ώστε παρόμοιες ενέργειες άλλων κρατών που επίσης τα διεκδικούν –όπως οι Φιλιππίνες και το Βιετνάμ- να ωχριούν συγκρινόμενες. Η Κίνα χτίζει, επίσης, προβλήτες, λιμάνια και πολυόροφα κτήρια (αν και, ομολογουμένως, ακόμα δεν έχει χτίσει γήπεδο ποδοσφαίρου για παγκόσμια πρωταθλήματα). Στο Fiery Cross Reef των νήσων Σπράτλι, συγκεκριμένα, έχει χτίσει έναν διάδρομο προσγείωσης μήκους 3 χιλιομέτρων, ικανό να εξυπηρετήσει όλα τα πολεμικά αεροσκάφη που διαθέτει το Πεκίνο.
Ο οργασμός εργασιών έχει χτυπήσει διάφορα κόκκινα καμπανάκια. Πριν λίγες μέρες, σε ομιλία του στο Τόκυο, ο Μπενίνο Ακίνο, πρόεδρος των Φιλιππινών, παρομοίωσε τη δραστηριότητα της Κίνας στην περιοχή με την προσάρτηση της Τσεχοσλοβακίας από τη Ναζιστική Γερμανία. Εξάλλου, και ο Αμερικανός Υπουργός Άμυνας, Άστον Κάρτερ, είπε ότι τα αμερικανικά αεροπλάνα και πλοία θα συνεχίσουν να διέρχονται κανονικά από την περιοχή, και αποκάλεσε τις ενέργειες της Κίνας «αντίθετες» προς τους κανόνες του διεθνούς εθιμικού δικαίου. Εξέφρασε, εξάλλου, την ρητή εναντίωση της χώρας του, τονίζοντας πως με «την μετατροπή ενός υφάλου σε αεροδρόμιο» δεν αποκτά κανείς κυρίαρχα δικαιώματα, ούτε και τη δυνατότητα να περιορίσει την ανεμπόδιστη διέλευση δια αέρος ή θαλάσσης, και κάλεσε την Κίνα και τις άλλες διεκδικήτριες χώρες να πάψουν άμεσα κάθε έργο έγγειας βελτίωσης στην περιοχή.
Φυσικά, η επόμενη ερώτηση είναι: τι είναι διατεθειμένη η Αμερική να κάνει για να τις αναγκάσει να σταματήσουν; Η σύντομη απάντηση μάλλον είναι: «όχι και πολλά». Οι ΗΠΑ συνεχίζουν να διατάσσουν τα πολεμικά αεροπλάνα τους ναεκτελούν πτήσεις κοντά στα εν λόγω νησιά, και έχουν αρχίσει να εντείνουν το χαρακτήρα της συνεργασίας τους με άλλα κράτη για κοινό μέτωπο. Παραταύτα, το κινεζικό πρόγραμμα κατασκευής ημι-τεχνητών νησιών συνεχίζει ακάθεκτο. Τα λόγια του κ. Κάρτερ θυμίζουν την «κόκκινη γραμμή» του Μπάρακ Ομπάμα για τη Συρία. Αν το Πεκίνο συνεχίσει να δοκιμάζει τα όρια της ανοχής της Ουάσινγκτον, αργά ή γρήγορα, θα έρθει η ώρα που θα φανερωθεί η αλήθεια: η Αμερική είναι σκύλος που γαβγίζει αλλά δε δαγκώνει.
Γιατί είναι, όμως, τόσο δύσκολο για την Ουάσιγκτον να αντιδράσει; Από τη μία πλευρά, γιατί οι ενέργειες του Πεκίνου, όσο και αν είναι προκλητικές, δεν είναι ανοιχτά παράνομες. Τόσο οι Φιλιππίνες όσο και το Βιετνάμ έχουν κάνει παρόμοιες επεμβάσεις στην περιοχή, απλά οι μετατροπές της Κίνας πραγματοποιούνται σε αυτό που λέμε «βιομηχανική κλίμακα». Ούτε και είναι η διεκδίκισή της εντελώς επιπόλαιη και αβάσιμη, σύμφωνα με τους ειδικούς νομικούς. Μπορεί τα νησιά να βρίσκονται πιο κοντά στις Φιλιππίνες, το Βιετνάμ και τη Μαλαισία (τους τρεις άλλους διεκδικητές μαζί με το Μπρουνέϊ), όμως η εγγύτητα δεν είναι πάντοτε καθοριστικό κριτήριο, όπως μαρτυρά και η διαμάχη της Αργεντινής με το Ηνωμένο Βασίλειο για τα Φόλκλαντ. Τέλος, η Κίνα δεν αποτελεί προφανή απειλή για την ανεμπόδιστη ναυσιπλοΐα. Επιδιώκει να περιορίσει την στρατιωτική δραστηριότητα στα χωρικά της ύδατα και αυτό είναι κάτι που ενδεχόμενα παραβιάζει το διεθνές δίκαιο, αν και η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας προβλέπει ότι οι όποιες στρατιωτικές δραστηριότητες -όπως η παρακολούθηση- οφείλουν πάντοτε να γίνονται με τον δέοντα σεβασμό στα δικαιώματα του παράκτιου κράτους. Εκεί που η Κίνα τεντώνει το σκοινί είναι στην προσπάθειά της να επεκτείνει τον περιορισμό αυτό και στην θαλάσσια περιοχή γύρω από αυτά τα τεχνητά νησιά. Όταν, πρόσφατα, ένα αμερικανικό P-8 Poseidon αεροσκάφος πέταξε πάνω από ένα τέτοιο καινούργιο νησί, το κινεζικό πολεμικό ναυτικό το διέταξε να κρατήσει αποστάσεις.
Και πάλι, το ερώτημα είναι τι σκοπεύουν να κάνουν για όλα αυτά οι ΗΠΑ. Οι ίδιοι έχουν πει ότι εξετάζουν το ενδεχόμενο να στείλουν πολεμικά πλοία εντός της ζώνης 12 μιλίων αυτών των τεχνητών νησιών και έχοντας εκστομίσει αυτή την απειλή, το πιο πιθανό είναι πως θα αναγκαστούν να την πραγματοποιήσουν. Και η Κίνα, όμως, θα έχει δικαίωμα να απαντήσει στην πρόκληση στέλνοντας δικά της πολεμικά πλοία. Αν, μάλιστα, αποφάσιζε να ανεβάσει τους τόνους, θα μπορούσε να ορίσει ολόκληρη ή μέρος της Νότιας Σινικής Θάλασσας ως ζώνη αεράμυνας, εξαναγκάζοντας, θεωρητικά, κάθε εισερχόμενο αεροσκάφος να ταυτοποιείται και να υπακούει τις οδηγίες του Πεκίνου.
Εάν, πάντως, πρόκειται για ένα παιχνίδι μπλόφας ανάμεσα στις δύο χώρες, μπορούμε με σχετική ασφάλεια να υποθέσουμε ότι, εκ των δύο, η Κίνα είναι εκείνη που έχει τα πιο γερά νεύρα. Η τακτική της είναι να διαλέγει να αντιδικήσει για σχετικά ασήμαντα θέματα τα οποία από μόνα τους δεν δικαιολογούν έντονη αντίδραση. Όμως, αθροιστικά, σχεδόν ανεπαίσθητα, προάγουν την φιλοδοξία την Κίνας να διεκδικήσει από την Αμερική την κυριαρχία στην περιοχή. Ο Hugh White, Αυστραλός πανεπιστημιακός καθηγητής, έχει πει ότι η Κίνα είναι σα να κόβει «ένα πολύ μεγάλο λουκάνικο σε πολύ λεπτές φέτες». Και ο πρόεδρός της, Σι Τζινπίνγκ, μας έχει ήδη ανακοινώσει ποιο είναι αυτό το λουκάνικο με την πίεση που έχει ασκήσει για τη δημιουργία μιας νέου τύπου «σχέσης ανάμεσα στις υπερδυνάμεις», όπου το Πεκίνο θα απολαμβάνει μεγαλύτερου σεβασμού -και ισχύος- στην Ασία. Κάτι τέτοιο, δε θα απειλούσε την πρωτοκαθεδρία των ΗΠΑ σε παγκόσμιο επίπεδο, θα την περιόριζε όμως σημαντικά στην Ασία, εκεί όπου η Κίνα επιθυμεί να την αντιμετωπίζουν ως ίσο.
Οι ενέργειες του Πεκίνου στη Νότια Σινική Θάλασσα είναι σημαντικό μέρος αυτής της στρατηγικής. Όπως γράφει και ο Carl Thayer, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του New South Wales: «Η Κίνα άλλαξε τα εδαφικά δεδομένα και έφερε όλη την περιοχή προ τετελεσμένου». Το πρόβλημα με τα τετελεσμένα -όπως ανακαλύπτει τώρα η Ουάσινγκτον- είναι πως δεν μπορείς να κάνεις τίποτα πλέον για να τ’ αλλάξεις.
[Δημοσιεύτηκε στους Financial Times, 10/6/2015]
Μετάφραση- Επιμέλεια: Μαρία Τσάκος