Το ακούμε παντού, το ζούμε καθημερινά, το έχουμε βαρεθεί. Κομματικό κράτος, οι δικοί μας, οι δικοί σας, τα ρουσφέτια... Η φράση έχει χάσει το νόημά της από την τόση χρήση. Ας δούμε λοιπόν απλά, καθαρά και συγκεκριμένα πώς λειτουργεί αυτό το πράγμα στην πράξη. Πώς χτίζεται, πώς συντηρείται και - το πιο σημαντικό - γιατί είναι τόσο ανθεκτικό.

Τι σημαίνει λοιπόν κομματικό κράτος;

Δεν χρειάζεται μεγάλη σοφία. Κομματικό κράτος σημαίνει ότι, όπου υπάρχει θέση στο Δημόσιο - από την πιο μικρή μέχρι την πιο μεγάλη - φροντίζουμε να τοποθετηθούν ‘’οι δικοί μας’’.

Και πώς γίνεται αυτό; Είναι τόσο εύκολο;

Πανεύκολο. Υπάρχει επιμερισμός εργασίας. Οι ‘’μεγάλοι’’ αποφασίζουν για τους μεγάλους οργανισμούς του δημοσίου και αυτοί με την σειρά τους αποφασίζουν για τον δικό τους χώρο. Ο Υπουργός βάζει τους δικούς του, οι δικοί του βάζουν τους δικούς τους και αυτή η διαδικασία διαχέεται με μεγάλη ταχύτητα προς τα κάτω. Όλοι χωρούν κάπου. Όχι γιατί είναι ικανοί - αλλά γιατί είναι ‘’δικοί μας’’.

Μπορείτε να γίνετε λίγο πιο συγκεκριμένος;

Βεβαίως. Ο εκάστοτε Υπουργός αποφασίζει για το Υπουργείο του και για τους οργανισμούς που εποπτεύει. Για το Υπουργείο του επιλέγει για όλες τις θέσεις ευθύνης τους ανθρώπους που θέλει.

Μα καλά μόνος του αποφασίζει ο Υπουργός;

Όχι βέβαια. Τα κομματικά στελέχη του Υπουργείου είναι εκεί για να βοηθήσουν. Αυτοί προτείνουν πρόσωπα. Οι προτάσεις γίνονται αποφάσεις. Και οι αποφάσεις… τοποθετήσεις.

Μα καλά δεν υπάρχουν διαδικασίες; Νόμοι;

Υπάρχουν. Αλλά εφαρμόζονται επιλεκτικά. Ο νόμος λέει, για παράδειγμα, ότι πριν λήξει η θητεία ενός προϊσταμένου πρέπει να προκηρυχθεί η θέση του. Ε, δεν προκηρύσσεται. Σε πολλά Υπουργεία έχουν να γίνουν προκηρύξεις εδώ και χρόνια. Γι’ αυτό υπάρχουν οι περίφημες αναθέσεις: μέχρι να γίνει η προκήρυξη (που δεν γίνεται), ο Υπουργός αναθέτει τη θέση σε όποιον νομίζει. Είναι παράνομο, παράλογο, παράδοξο; Είναι. Και; Αφού κανείς δεν αντιδρά, το σύστημα δουλεύει… ρολόι.

Και αυτό είναι όλο;

Όχι βέβαια. Το πράγμα έχει και συνέχεια. Ο κάθε επικεφαλής με την σειρά του βάζει τους δικούς του σε ομάδες εργασίας, σε επιτροπές, κλπ. Είπαμε η διαδικασία διαχέεται με μεγάλη ταχύτητα προς τα κάτω, αλλά και οριζόντια σε ολόκληρο το Δημόσιο.  Έτσι διασφαλίζεται ότι, όπου υπάρχει δυνατότητα εξουσίας ή απόφασης, θα βρίσκεται κάποιος από ‘’εμάς’’.

Και όλοι οι υπόλοιποι; Οι υπάλληλοι που βλέπουν το έργο να παίζεται ξανά και ξανά;

Κάνουν αυτό που έχουν μάθει: σωπαίνουν. Όχι απαραίτητα επειδή συμφωνούν, αλλά επειδή δεν βλέπουν εναλλακτική. Προσαρμόζονται. Περιμένουν. Μερικές φορές ελπίζουν ότι ‘’θα έρθει κι η σειρά τους’’. Άλλες φορές απλώς παραιτούνται εσωτερικά. Το κομματικό κράτος δεν είναι μόνο οι ‘’από πάνω’’ - είναι και η κουλτούρα σιωπής και αναμονής που το θρέφει.

Και αυτό που ακούμε συνέχεια περί αξιοκρατίας τι νόημα έχει;

Εδώ γελάμε. Αν βάλεις την γιαγιά σου να αποφασίσει ποιος είναι άξιος προφανώς θα επιλέξει τον εγγονό. Έτσι και εδώ: το σύστημα χρειάζεται μια επίφαση αξιοκρατίας. Δεν μπορείς να πεις ανοιχτά ότι ‘’έχωσα τους δικούς μου’’. Πρέπει να φαίνεται κάπως αξιοκρατικό. ‘’Είναι ικανός’’, ‘’ξέρει τη δουλειά’’, ‘’δούλεψε για το κόμμα’’.

Και οι άξιοι; Οι τίμιοι; Αυτοί που δεν έχουν ‘’πλάτες’’;

Το σύστημα δεν τους διώχνει. Απλώς... τους αγνοεί. Τους σπρώχνει στο περιθώριο. Ή, αν επιμείνουν πολύ, τους θεωρεί ‘’ύποπτους’’, ‘’ενοχλητικούς’’, ‘’ασύμφορους’’. Χάνεται έτσι πολύτιμη εμπειρία, εντιμότητα, φρέσκιες ιδέες. Μοιάζει σχεδόν με αυτοχειρία - αλλά είναι οργανωμένη. Οι πιο ευαίσθητοι απογοητεύονται. Οι πιο ρεαλιστές σκληραίνουν. Κι έτσι, μένουν κυρίως οι βολικοί.

Για πιο λόγο όμως γίνεται αυτό. Δεν βλέπουν ότι έτσι δεν μπορεί να προχωρήσει το πράγμα;

Το βλέπουν, αλλά έχουν λόγους να το κάνουν. Καταρχάς έτσι έχουν ή θεωρούν ότι έχουν τον πλήρη έλεγχο. Θεωρούν ότι δεν θα διαρρεύσουν δυσάρεστες πληροφορίες, ότι δεν θα υπάρξουν αντιρρήσεις.  Ότι όλα θα κινούνται κατά βούληση.

Ναι, αλλά πάντα τελικά διαρρέουν οι πληροφορίες γιατί συνεχίζουν;

Έλα μου ντε. Υπάρχουν όμως και άλλοι λόγοι. Όταν δίνεις μια θέση ‘’δωρεάν’’, όταν μοιράζεις δουλειές, χρήμα ή ρουσφέτια, δημιουργείς εξαρτήσεις. Είναι αυτό που ονομάζουμε πελατειακό κράτος. Και στις εκλογές… αυτοί οι εξαρτημένοι θα σου φανούν χρήσιμοι. Τα κόμματα συντηρούν μια ‘’κουλτούρα εξάρτησης’’. Στο τέλος βέβαια, το πράγμα καταλήγει να μην ξέρεις ποιος εξαρτάται από ποιον.

Ναι άλλα έτσι δεν φτιάχνουμε ένα κράτος σουρωτήρι;

Χαίρω πολύ. Βεβαίως και φτιάχνουμε ένα κράτος που δεν στέκεται στα πόδια του. Που δεν μπορεί να καινοτομήσει, να προσαρμοστεί, να παράξει έξυπνες ιδέες. Που δεν μπορεί να τραβήξει τη χώρα μπροστά.

Ένα κράτος κουρασμένο, αναξιόπιστο, επιρρεπές σε σφάλματα, διστακτικό. Ένα κράτος που φοβάται να κουνηθεί μην τυχόν και θιγούν οι ‘’δικοί μας’’

Κι αυτό είναι το κομματικό κράτος.

Όχι μια γενική αφηρημένη έννοια, αλλά ένα σύστημα συγκεκριμένων ανθρώπων, συγκεκριμένων πρακτικών και συγκεκριμένων αποτελεσμάτων. Όσο δεν το κοιτάμε στα μάτια, τόσο θα το βρίσκουμε μπροστά μας.

Το πιο ειρωνικό; Πολλοί το καταγγέλλουν λίγοι το απεχθάνονται πραγματικά.

Και η κοινωνία;

Έχει ευθύνη και η κοινωνία. Όχι όλη, αλλά ένα σημαντικό μέρος της. Εμείς είμαστε που ζητάμε εξυπηρετήσεις. Που “ξέρουμε κάποιον” και τον καλούμε. Που δεν φωνάζουμε όταν βλέπουμε την αδικία, αρκεί να μη μας αγγίζει. Που θεωρούμε ‘’ρεαλισμό’’ να είσαι βολικός και να μη μιλάς.

Πολύ μαύρα τα παρουσιάζετε τα πράγματα

Δεν θέλω απογοήτευση. Το κομματικό κράτος δεν υπάρχει επειδή ‘’έτσι είναι η Ελλάδα’’. Υπάρχει επειδή κάποιοι το φτιάχνουν και πολλοί το ανέχονται. Και αν φτιάχνεται από ανθρώπους, μπορεί και να ξηλωθεί από ανθρώπους. Θα αλλάξει όταν τα κόμματα αναλάβουν τις ευθύνες τους και πάψουν να το τροφοδοτούν. Χρειάζεται όμως και η άλλη πλευρά. Θα αλλάξει όταν κι εμείς σταματήσουμε να το ζητάμε, να το ανεχόμαστε, να το βαφτίζουμε ‘’ρεαλισμό’’. Θα αλλάξει όταν απαιτήσουμε ένα κράτος με θεσμούς που δεν δουλεύουν για τους ‘’δικούς μας’’, αλλά για όλους μας. Η αξιοκρατία δεν είναι ουτοπία - είναι καθημερινότητα σε δεκάδες χώρες. Και αν έγινε αλλού, μπορεί να γίνει κι εδώ. Το ερώτημα δεν είναι αν γίνεται. Το ερώτημα είναι: το θέλουμε στ’ αλήθεια;