Ο Αλέξης Τσίπρας, ο χαρισματικός σαραντάχρονος ηγέτης του ΣΥΡΙΖΑ που έγινε ο νεότερος πρωθυπουργός που κυβέρνησε την Ελλάδα τα τελευταία 150 χρόνια, δήλωσε την Κυριακή ότι «η δημοκρατία θα επιστρέψει στην Ελλάδα». Η δήλωση αντιμετωπίστηκε ως απλή πολιτική ρητορεία, αλλά στην πραγματικότητα είναι μια μεστή πολιτική δήλωση που στοχεύει τον πυρήνα όχι μόνο του κύριου προβλήματος της Ελλάδας, αλλά ολόκληρης της ευρωζώνης.

ΗΠΑ VS ΕΥΡΩΖΩΝΗ
Δεν χρειάζεται παρά να συγκρίνουμε την ανάκαμψη των ΗΠΑ -που υπήρξαν το επίκεντρο του σεισμού που συντάραξε την παγκόσμια οικονομία το 2008 και 2009- και της Ευρώπης, για να συνειδητοποιήσουμε τη διαφορά που προκαλεί η δημοκρατία. Ακόμη και αυτή η μορφή δημοκρατίας που κυριαρχεί στις ΗΠΑ -η οποία χαρακτηρίζεται από περιορισμένη λογοδοσία, κυριαρχία της Γουόλ Στριτ και αποστασιοποίηση των πολιτών- αποδείχθηκε απείρως ανώτερη από την οικονομική απολυταρχία της ευρωζώνης. Ακόμη και αν η κρίση του 2008 υπήρξε η χειρότερη κρίση μετά τη Μεγάλη Ύφεση του 1929, διήρκεσε μόνο 18 μήνες μέχρι να αρχίσει και πάλι η ανάκαμψη. Η ευρωζώνη είχε μια ύφεση παρόμοιας διάρκειας την ίδια περίοδο, αλλά έπεσε σε μια νέα το 2011 και μόλις πρόσφατα ξεκίνησε μια αργή ανάκαμψη. Ως αποτέλεσμα η ανεργία στην ευρωζώνη βρίσκεται στο 11,5% – το διπλάσιο από αυτή στις ΗΠΑ (5,6%). Η διαφορά οφείλεται στην οικονομική πολιτική, ειδικά στη μακροοικονομική (νομισματική και δημοσιονομική) πολιτική. Στις ΗΠΑ επιλέξαμε μια αύξηση των κρατικών εξόδων – στην ευρωζώνη επέλεξαν μειώσεις των προϋπολογισμών στις πλέον αδύναμες χώρες της. Εμείς επιλέξαμε την ποσοτική χαλάρωση (QE quantitative easing) της Ομοσπονδιακής Τράπεζας (FED) το 2008 – η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (EKT) την ανακοίνωσε μόλις την προηγούμενη εβδομάδα. Οι υπεύθυνοι της μακροοικονομικής πολιτικής στις ΗΠΑ ήταν, ως ένα βαθμό, υπόλογοι απέναντι στους ψηφοφόρους. Αλλά στην ευρωζώνη, παρόλο που άλλαξαν περισσότερες από 20 κυβερνήσεις, οι καταστρεπτικές πολιτικές συνέχιζαν για χρόνια να ορίζονται από μη εκλεγμένους ευρωπαίους αξιωματούχους – την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, την ΕΚΤ και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ). Ίσως αυτές οι πολιτικές να μην απέτυχαν πουθενά αλλού στην ευρωζώνη τόσο, όσο στην Ελλάδα.
Η εκλογή του ΣΥΡΙΖΑ είναι η μεγαλύτερη ρήξη στην οδυνηρά αργή διαδικασία με την οποία οι λαοί της ευρωζώνης ανακτούν τη δημοκρατία τους σε βασικά θέματα οικονομικής πολιτικής, η οποία είχε ανατεθεί σε μη εκλεγμένους αξιωματούχους. Και ο Φρανσουά Ολάντ είχε εκλεγεί με μια πλατφόρμα ενάντια στη λιτότητα, αλλά δεν πραγματοποίησε τις υποσχέσεις του. Τώρα είναι η σειρά του Τσίπρα.

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Ο ΣΥΡΙΖΑ έχει ορισμένα πλεονεκτήματα, [εξαιτίας της συγκυρίας που δημιουργήθηκε] με την παρόδου του χρόνου. Πρώτον, η δημοσιονομική λιτότητα που είχε συμφωνήσει η Ελλάδα έχει σχεδόν τελειώσει. Το «περιοδικά ρυθμισμένο πρωτογενές πλεόνασμα» του ΔΝΤ είναι ένας απλός τρόπος με τον οποίο βλέπουμε πόσο περιστέλλει τον προϋπολογισμό μια κυβέρνηση. Αυτό προσαρμόζει το έλλειμμα ή το πλεόνασμα ενός προϋπολογισμού ανάλογα με τις διακυμάνσεις της αγοράς και εξαιρεί τα επιτόκια για να εντοπίσει την επίδραση των κυβερνητικών πολιτικών στις δαπάνες και στα έσοδα. Αν κοιτάξουμε την Ελλάδα, η δημοσιονομική προσαρμογή το 2014 ήταν μόνο 0,3% του ΑΕΠ (από 5,7% σε 6% του ΑΕΠ). Την προηγούμενη τριετία η προσαρμογή ήταν 3,2% (2012-2013), 3,8% (2011-2012) και 5% του ΑΕΠ (2010-2011). Αυτό εξηγεί γιατί η οικονομία άρχισε επιτέλους να αναπτύσσεται, με 0,6% του ΑΕΠ το 2014. Δεν ήταν επειδή απέδωσε η λιτότητα, όπως υποκριτικά ισχυρίζονται ορισμένοι, αλλά επειδή βασικά έφτασε στο τέλος της. Η Ελλάδα ολοκλήρωσε την οικονομική προσαρμογή, την οποία οι τιμωροί της προέβαλαν ως κύριο σκοπό της λιτότητας. Τα τρέχοντα ισοζύγια πληρωμών (κυρίως το εμπορικό ισοζύγιο) είναι πλεονασματικά – οι εισαγωγές μειώθηκαν κατά 36% από το 2008, μία από τις μεγαλύτερες προσαρμογές παγκοσμίως. Το πρωτογενές (εξαιρουμένων των πληρωμών τόκων) ισοζύγιο του κρατικού προϋπολογισμού είναι επίσης πλεονασματικό. Κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί βάσιμα ότι η Ελλάδα ζει πλέον πάνω από τις δυνάμεις της.
Αλλά η ανάκαμψη εξακολουθεί να είναι αδύναμη και εύθραυστη για να λύσει το πρόβλημα της μαζικής ανεργίας, που επιβλήθηκε στην Ελλάδα από τις ευρωπαϊκές αρχές. Το ΔΝΤ προβλέπει σχεδόν 16% ανεργία το 2018, αλλά όλες οι προβλέψεις του από το 2010 ήταν αναμφισβήτητα υπεραισιόδοξες. Σήμερα η ανεργία είναι στο 25,8% ενώ το ποσοστό είναι σχεδόν διπλάσιο στους νέους. Για να φτάσει η χώρα σε εύλογα επίπεδα απασχόλησης, θα πρέπει η νέα κυβέρνηση να θεσπίσει φορολογικά κίνητρα. Ο Αλ. Τσίπρας προτείνει επίσης να ακυρώσει κάποια από τα οπισθοδρομικά μέτρα που εφαρμόστηκαν τα προηγούμενα χρόνια, επαναφέροντας για παράδειγμα τον κατώτατο μισθό στα προ των περικοπών επίπεδα, καθώς και τη διαδικασία των συλλογικών διαπραγματεύσεων. Θέλει επίσης να επαναδιαπραγματευτεί το υπερμέγεθες δημόσιο χρέος, το οποίο σήμερα ξεπερνά το 170% του ΑΕΠ. Όταν τον Μάιο του 2010 υπογραφόταν η πρώτη συμφωνία με το ΔΝΤ και πολλοί από εμάς προειδοποιούσαμε ότι η λιτότητα ήταν ο δρόμος προς την κόλαση, το χρέος ήταν μόλις 115% του ΑΕΠ.

Η ΜΠΑΛΑ ΣΤΟ ΓΗΠΕΔΟ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΙΩΝ
Ο ελληνικός λαός μίλησε, η κυβέρνηση σχηματίστηκε και τώρα η μπάλα είναι στο γήπεδο των ευρωπαϊκών αρχών. Θα πρέπει να αποφασίσουν αν κέρδισαν αρκετά (με όρους αναδιάρθρωσης των οικονομιών της ευρωζώνης) από την αποδόμηση του κράτους πρόνοιας, τη μείωση της διαπραγματευτικής δύναμης της εργατικής τάξης, τις περικοπές στις δαπάνες για την υγεία (που έφτασαν το 40% στην Ελλάδα) και την κατασκευή μιας κοινωνίας με μεγαλύτερες ανισότητες. Είναι ένα δίλημμα για αυτούς, επειδή αν ενδώσουν στον ΣΥΡΙΖΑ, η Ισπανία ίσως να είναι η επόμενη. Το αριστερό κόμμα Podemos, που ένα χρόνο μετά την ίδρυσή του προηγείται στις δημοσκοπήσεις, και με πρόγραμμα παρόμοιο με αυτό του ΣΥΡΙΖΑ, θα μπορούσε να επωφεληθεί από μια ενδεχόμενη επιτυχία του ΣΥΡΙΖΑ στη διακυβέρνηση της Ελλάδα. Σημειωτέον ότι η ισπανική οικονομία έχει έξι φορές το μέγεθος της ελληνικής.
Από την άλλη, αν οι ευρωπαϊκές αρχές αρνηθούν να διαπραγματευτούν με τον ΣΥΡΙΖΑ, υπάρχει το ρίσκο η Ελλάδα να καταλήξει εκτός ευρώ. Σε αντίθεση με την επικρατούσα άποψη, οι ευρωπαϊκές αρχές δεν φοβούνται ότι μια ελληνική έξοδος θα μπορούσε να προκαλέσει μια σοβαρή κρίση του ευρώ. Όπως η ομοσπονδιακή τράπεζα των ΗΠΑ, έτσι και η ΕΚΤ μπορεί να κόψει χρήμα και έχει όλη τη δύναμη πυρός για να διασφαλίσει ότι μια ελληνική έξοδος δεν θα δημιουργούσε σοβαρή ζημιά στο οικονομικό σύστημα της ευρωζώνης. Αυτό φάνηκε τον Ιούλιο του 2012, όταν ο πρόεδρος της ΕΚΤ Μάριο Ντράγκι έβαλε τέλος σε μια οικονομική κρίση δύο ετών και στις αμφιβολίες σχετικά με την επιβίωση του ίδιου του ευρώ, δηλώνοντας απλώς ότι θα έκανε «ό,τι είναι απαραίτητο» για να υπερασπιστεί το ευρώ. Ο πραγματικός φόβος είναι μήπως η Ελλάδα φύγει και, μετά την αρχική κρίση και τη φυγή κεφαλαίων, ανακάμψει πολύ πιο γρήγορα από την υπόλοιπη ευρωζώνη, κάτι που θα παρακινούσε άλλες κυβερνήσεις να θέλουν να κάνουν το ίδιο. Ολόκληρη η νομισματική ένωση θα μπορούσε να απειληθεί σε αυτή την περίπτωση. Προς το παρόν ο οικονομικός Τύπος είναι γεμάτος μπλόφες και λεονταρισμούς, αλλά όσοι είναι εξυπνότεροι στις Βρυξέλλες και τη Φρανκφούρτη κατανοούν αυτή την πραγματικότητα και θα θελήσουν να κάνουν ορισμένες παραχωρήσεις στη νέα κυβέρνηση της Ελλάδας. Είτε έτσι είτε αλλιώς, αυτή είναι η αρχή του τέλους του εφιάλτη διαρκείας της ευρωζώνης.