Στον ρόλο των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης κατά τη διάρκεια της Μεταπολίτευσης (1974 - 2024) αναφέρθηκαν οι συμμετέχοντες στη σχετική συζήτηση, το Σάββατο, 13 Απριλίου, στο πλαίσιο του 9ου Οικονομικού Φόρουμ των Δελφών, το οποίο πραγματοποιήθηκε στους Δελφούς 10 - 13 Απριλίου 2024.
Στη συζήτηση συμμετείχαν οι: Χρήστος Χωμενίδης, Συγγραφέας, Αντώνης Δελατόλας, Εκδότης «ΤΟ ΠΟΝΤΙΚΙ», Γιάννης Μεϊμάρογλου, Εκδότης metarithmisi.gr, Πέτρος Ευθυμίου, Δημοσιογράφος, πρώην Πολιτικός, Ιωάννης Πρετεντέρης, Εκδότης της εφημερίδας ΤΟ ΒΗΜΑ, ALTER EGO MEDIA S.A.
Τη συζήτηση συντόνισαν ο Ιορδάνης Χασαπόπουλος, Δημοσιογράφος, Mega Channel και η Χριστίνα Κοραή, Δημοσιογράφος, Mega TV.
Ακολουθεί η τοποθέτηση του Γιάννης Μεϊμάρογλου στις ερωτήσεις των δύο δημοσιογράφων.
Ποιες ήταν οι πολιτικές των κυβερνήσεων της μεταπολίτευσης με τις οποίες επιχείρησαν να ρυθμίσουν τον τηλεοπτικό χώρο;
Αν ρωτούσε κανείς «ποια νομίζετε ότι είναι τα μεγάλα κατορθώματα του μισού αιώνα που πέρασε από την πτώση της χούντας, η απάντηση πιστεύω θα ήταν κοινή όλων όσων βρισκόμαστε σε αυτή την αίθουσα.
Ότι η Ελλάδα συμπληρώνει 50 χρόνια σταθερής δημοκρατίας καθώς επίσης και ότι συζητάμε σήμερα ως πολίτες μιας χώρας-μέλους του σκληρού πυρήνα της Ενωμένης Ευρώπης.
Αποδείχτηκε στην πορεία ότι ούτε το ένα ούτε το άλλο ήταν δεδομένα και αυτονόητα.
Στην επίτευξη και των δύο αυτών στόχων η συμβολή των ΜΜΕ υπήρξε καθοριστική για τη διασφάλιση της πλουραλιστικής και πολύμορφης ενημέρωσης σε μια περίοδο που τόσο οι εγχώριες όσο και οι παγκόσμιες εξελίξεις προχώρησαν με καταιγιστικούς ρυθμούς.
—————————
Η πρώτη καθοριστική στιγμή για τη διαμόρφωση του μιντιακού τοπίου ήταν η αδειοδότηση των ιδιωτικών τηλεοπτικών σταθμών.
Το πρώτο βήμα έγινε επί κυβέρνησης Τζανετάκη - το γνωστό ως «βρώμικο ‘89» - με τη σύμφωνη γνώμη του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη και του Χαρίλαου Φλωράκη.
Η δήλωση που είχε κάνει τότε ο Μίμης Ανδρουλάκης «και η Αριστερά εκδότης είναι» - ήταν χαρακτηριστική του κλίματος που επικρατούσε στη περίοδο της «Άνοιξης του ΚΚΕ» (δικός μου ο όρος, όπως και η εμπειρία), μια Άνοιξη που δυστυχώς κράτησε πολύ λίγο, από την ίδρυση του Συνασπισμού ως την αποχώρηση του ΚΚΕ από αυτόν.
Ωστόσο, η επίσημη αδειοδότηση των ιδιωτικών σταθμών έγινε επί της κυβέρνησης του Κωσταντίνου Μητσοτάκη που εκλέχτηκε πρωθυπουργός το 1990 με τον ίδιο να υφίσταται άμεσα μερικές από τις παρενέργειες της απόφασής του καθώς είδε την κυβέρνησή του να πέφτει πρόωρα.
——————————
Από το σημείο αυτό ξεκίνησε η 35χρονη πορεία της ιδιωτικής ραδιοτηλεόρασης η οποία, σε συνδυασμό με τις εφημερίδες και τα άλλα έντυπα μέσα είχαν ουσιαστική συμβολή στη δημοκρατική πορεία της χώρας.
Η συνέχεια καθορίστηκε από τις πολιτικές αποφάσεις των διαδοχικών κυβερνήσεων σε μια προσπάθεια να ρυθμίσουν, σε πολλές όμως περιπτώσεις να παρέμβουν και να καθορίσουν σε όφελός τους τις εξελίξεις στο μιντιακό τοπίο.
——————————-
Η εκσυγχρονιστική διακυβέρνηση του Κώστα Σημίτη επεχείρησε να βάλει τάξη - και σε αυτό τον χώρο - προκηρύσσοντας το 1997 διαγωνισμό για την χορήγηση 117 συνολικά αδειών - οι 6 πανελλαδικής εμβέλειας. Ο διαγωνισμός αυτός, παρά τις δύο διαδοχικές παρατάσεις που έλαβε κηρύχτηκε τελικά άγονος ενώ ο νέος που προκηρύχτηκε δεν είχε καμιά τύχη στη συνέχεια μετά την εκλογική ήττα του Σημίτη το 2004.
——————————
Ο Κώστας Καραμανλής ακολούθησε πιστά - και στο θέμα αυτό - το δόγμα της ακύρωσης κάθε επιτεύγματος του εκσυχρονιστικού εγχειρήματος. Ο νόμος για τον «βασικό μέτοχο» όπως έμεινε γνωστός, δηλαδή η θέσπιση του ασυμβίβαστου των ιδιοτήτων του βασικού μετόχου επιχείρησης στο χώρο των ΜΜΕ και επιχείρησης που αναλαμβάνει να εκτελέσει δημόσιες συμβάσεις προσέκρουσε στο ευρωπαϊκό δίκαιο και απερρίφθη από το ΣτΕ.
Η σύντομη μάχη κατά των «5 νταβατζήδων» που είχε κηρύξει στην αρχή της θητείας του ο Κώστας Καραμανλής, έληξε άδοξα.
—————————-
Ακολούθησαν οι παρεμβάσεις δύο κυβερνήσεων της κρίσης που είχαν βέβαια άλλες προτεραιότητες και διαφορετικά προβλήματα να λύσουν.
Η πρώτη παρέμβαση ήταν η απόφαση του Πρωθυπουργού της τρικομματικής κυβέρνησης του 2012 Αντώνη Σαμαρά να κλείσει την δημόσια τηλεόραση, το γνωστό ως «μαύρο στην ΕΡΤ».
Η απόφαση αυτή που σηματοδότησε μια από τις πιο μαύρες σελίδες της μεταπολίτευσης στο χώρο των ΜΜΕ ελήφθη προκειμένου «να ικανοποιηθούν κάποιοι κύκλοι» όπως γράφει ο Ευάγγελος Βενιζέλος στο βιβλίο του «Εκδοχές πολέμου».
Το αποτέλεσμα της απόφασης εκείνης δεν ήταν ότι έδωσε το πρόσχημα που αναζητούσε ο Φώτης Κουβέλης για να αποχωρήσει από την τρικομματική κυβέρνηση. Θα έβρισκε σύντομα κάποιο άλλο μιας και το είχε προ πολλού αποφασίσει.
Η κύρια αρνητική συνέπεια ήταν ότι, σε μια πολύ κρίσιμη στιγμή, έδωσε ακόμα μεγαλύτερη ορμή στο επερχόμενο αντιμνημονιακό τσουνάμι.
——————————-
Η τελευταία ωμή παρέμβαση στο μιντιακό χώρο έγινε επί της διακυβέρνησης των ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ, το 2016. Η δημοπρασία για τις 4 τηλεοπτικές άδειες - που έγινε δήθεν στο όνομα της «θέσπισης κανόνων λειτουργίας» - δεν ήταν παρά η βιτρίνα για την αναδιαμόρφωση του τηλεοπτικού τοπίου με τη συμμετοχή καναλαρχών φιλικά διακείμενων προς την τότε κυβέρνηση.
Η όλη διαδικασία εξελίχθη σε τραγέλαφο και κατέπεσε στο ΣτΕ ενώ ο υπουργός που την εμπνεύστηκε καταδικάστηκε ομόφωνα από το ειδικό δικαστήριο.
Ήταν μια ακόμα χαμένη ευκαιρία στη μεταπολιτευτική περιπέτεια των ΜΜΕ.
——————————-
Η ανάγκη για τη ρύθμιση του τηλεοπτικού τοπίου στη χώρα μας παραμένει ενεργή αν λάβει κανείς υπ’ όψη του και τις μεγάλες διαστάσεις που δίνουν οι νέες τεχνολογίες.
Στη διάρκεια των 50 αυτών χρόνων ποιοι είναι οι βασικοί παράγοντες που επηρέασαν τη διαμόρφωση του μιντιακού τοπίου;
Πολλοί είναι οι παράγοντες που επηρέασαν την εξέλιξη των ΜΜΕ μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας. Θα ξεχωρίσω τρεις.
Ο πρώτος παράγοντας είναι οι διαχρονικές παθογένειες που ανέδειξε η μεταπολίτευση και οι οποίες εξακολουθούν να κρατούν σε ομηρία το πολιτικό σύστημα και την κοινωνία.
Ο διχαστικός λόγος στον οποίο έχει εγκλωβιστεί το πολιτικό σύστημα που ακυρώνει κάθε συναινετική διάθεση.
Το πελατειακό κράτος που έχει καταδικάσει τον δημόσιο βίο στην αναξιοκρατία και το ρουσφέτι.
Ο λαϊκισμός κάθε χρώματος που αποτελεί το μόνιμο ανάχωμα σε κάθε προσπάθεια εκσυγχρονισμού της χώρας.
Οι παθογένειες του πολιτικού συστήματος διαπέρασαν και τον χώρο των ΜΜΕ με άμεσες επιπτώσεις στην ποιότητα αλλά και στην αντικειμενικότητα της ενημέρωσης.
Αρκεί να θυμηθούμε ότι μια μόνο εφημερίδα κατάφερε να γκρεμίσει διαδοχικά, πρώτα τον Καραμανλισμό και μετά τον Παπανδρεϊσμό, κατοχυρώνοντας ιστορικά τον όρο «Αυριανισμός».
———————————
Ένας δεύτερος παράγοντας είναι η τεράστια πρόοδος στις νέες τεχνολογίες που έφερε ριζικές μεταβολές στον μιντιακό χώρο. Νέες, εντελώς διαφορετικές μορφές και μέσα επικοινωνίας και ενημέρωσης κάνουν ολοένα και πιο δυναμική και επεκτατική την παρουσία τους.
Τα ΜΚΔ καταλαμβάνουν ολοένα και περισσότερο ζωτικό χώρο καθώς άνοιξαν το διαδίκτυο σε εκατομμύρια χρήστες που απολαμβάνουν τα επιτεύγματα της νέας τεχνολογίας συμμετέχοντας σε ένα δημόσιο διάλογο χωρίς σύνορα.
Μια έρευνα αυτής της εβδομάδας βρήκε ότι το 30% περίπου των πολιτών έως 55 ετών διαμορφώνει την άποψή του για τις πολιτικές εξελίξεις από τα ΜΚΔ. Το ποσοστό αυτό πλησιάζει το 50% όταν πρόκειται για τους νέους μεταξύ 17 και 30 ετών.
Αυτό συνέβη γιατί η στάση των παραδοσιακών έντυπων και ραδιοτηλεοπτικών μέσων απέναντι στις καταιγιστικές εξελίξεις ήταν άτολμη στην αρχή και η αντίδρασή τους αρκετά αργοπορημένη με συνέπεια να χαθεί πολύτιμος χρόνος αλλά και ζωτικός χώρος.
Εξ άλλου, η αδυναμία των κομμάτων να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες διαφοροποιώντας τον δημόσιο λόγο τους, τα εργαλεία επικοινωνίας και τον χαρακτήρα των πολιτικών και κοινωνικών τους παρεμβάσέων εκπέμπουν μια εικόνα ολοένα και λιγότερο ελκυστική.
Αποτέλεσμα όλων αυτών είναι να μειώνεται συνεχώς ο υγειής πολιτικός και κοινωνικός προβληματισμός, να αυξάνεται η απήχηση λαϊκιστικών μορφωμάτων και να διευρύνεται η αποχή από τα κοινά και μοιραία και από την κάλπη.
Η ανεξέλεγκτη παραπληροφόρηση μέσω της διάδοσης fake news και θεωριών συνωμοσίας απειλεί να μεταλλάξει τον χαρακτήρα της έγκυρης ενημέρωσης με ότι αυτό συνεπάγεται για τη δημοκρατία και τους θεσμούς.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η επιχείρηση χειραγώγησης της κοινής γνώμης των ΗΠΑ μέσω του αόρατου μηχανισμού προώθησης πολιτικών μηνυμάτων στο τουίτερ σε προηγούμενες αμερικανικές εκλογές.
——————————
Όλες αυτές οι εξελίξεις συνοδεύτηκαν και από έναν ακόμα, εξ ίσου καθοριστικό παράγοντα που αφορά στο ιδιοκτησιακό καθεστώς των ΜΜΕ.
Τους παραδοσιακούς εκδότες, επιχειρηματίες των μεταδικτατορικών εφημερίδων και εντύπων που πρωτοστάτησαν στο εγχείρημα των πρώτων χρόνων της ιδιωτικής ραδιοτηλεόρασης, αντικατέστησαν σταδιακά, ιδιαίτερα στα χρόνια της οικονομικής κρίσης, επιχειρηματικά συμφέροντα από διαφορετικούς χώρους με διαφορετικές κουλτούρες.
Τα ΜΜΕ εντάχτηκαν σε μεγάλους επιχειρηματικούς ομίλους που περιλαμβάνουν κατασκευαστικές, ναυτιλιακές, τραπεζικές καθώς και μια σειρά άλλες δραστηριότητες όπως είναι για παράδειγμα η ιδιοκτησία αθλητικών σωματείων.
Η αυτονόητη, στις περιπτώσεις αυτές, ταύτιση επιχειρηματικών συμφερόντων με τη λειτουργία των ΜΜΕ περιέπλεξε ακόμα περισσότερο το θέμα της αξιοπιστίας της ενημέρωσης σε μια πολύ κρίσιμη περίοδο για την πορεία της χώρας.
———————————-
Η έκρηξη των μέσων και των μορφών ενημέρωσης καθώς και οι νέες δυνατότητες και ευκαιρίες που έχουν δημιουργηθεί στον μιντιακό χώρο δεν πρέπει να βγάζουν ούτε στιγμή από το μυαλό μας ότι η υπεράσπιση της πλουραλιστικής και ανεξάρτητης ενημέρωσης είναι ουσιαστικά ζήτημα υπεράσπισης των θεσμών της δημοκρατίας. Και σαν τέτοιο πρέπει να το αντιμετωπίζουμε.