Το 1996 ο τότε παγκόσμιος πρωταθλητής στο σκάκι Κασπάροφ αναμετρήθηκε σε αυτό το άθλημα με το κομπιούτερ Deep Blue της IBM και βγήκε νικητής. Είχε πει μάλιστα, ότι «αυτή η αναμέτρηση είναι αγώνας του ανθρώπινου είδους». Ένα χρόνο αργότερα όμως σε επαναληπτικό αγώνα νικητής βγήκε το κομπιούτερ.
Βεβαίως η εξέλιξη στον τομέα της ψηφιακής τεχνολογίας με την αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης είναι ραγδαία. Οι «νοήμονες ηλεκτρονικοί υπολογιστές» καταλαβαίνουν τη γλώσσα και πραγματικά ρουφάνε τη γνώση σε βαθμό υπέρτερο αυτού, που μπορεί ένας ειδικός. Κάτω από την προϋπόθεση, ότι διαθέτουν λειτουργικά και αξιόπιστα μεθοδολογικά εργαλεία ανάλυσης δεδομένων και εξαγωγής συμπερασμάτων, οι νέοι αυτοί «νοήμονες υπολογιστές» πληρούν τις προϋποθέσεις για ανάληψη ρόλων με πολύ πιο σύνθετες απαιτήσεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι προοπτικές στους τομείς της οικονομίας, της υγείας αλλά και της πολιτικής.
Ήδη στο Memorial Sloan Kettering Cancer Center, μία από τις πιο γνωστές σε παγκόσμιο επίπεδο κλινικές στη Νέα Υόρκη, οι ογκολόγοι ετοιμάζουν έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή με νοημοσύνη για το ρόλο ενός γιατρού, ο οποίος θα κάνει διαγνώσεις. Η ΙΒΜ ήδη διαθέτει υπολογιστή αυτών των δυνατοτήτων, τον αποκαλούμενο Watson. Λόγω της προοπτικής που διαφαίνεται σε σχέση με την μαζική αξιοποίηση της τεχνολογίας των Cogs, όπως λέγονται οι «νοήμονες ηλεκτρονικοί υπολογιστές», η ΙΒΜ επένδυσε σε αυτό τον τομέα 1 δισεκατομμύριο δολάρια. Από αυτά τα 100 εκατομμύρια θα πάνε σε start-ups για την ανάπτυξη των Cogs. Στον τομέα της οικονομίας ήδη τα Cogs προετοιμάζονται για συμβουλευτικό ρόλο στον τομέα των επενδύσεων. Αυτές οι εξελίξεις οδήγησαν τον Σουηδό φιλόσοφο και καθηγητή στο Oxford University Nick Bostrom στην διατύπωση στο βιβλίο του «Superintelligence. Paths, Dangers, Strategies» (Oxford University Press, 2014), ότι «το επόμενο στάδιο είναι πέρα και πάνω από τα ανθρώπινα όρια μηχανική νοημοσύνη».
Οπότε αυτομάτως τίθεται το ερώτημα, για την εξυπηρέτηση ποιών σκοπών θα χρησιμοποιηθεί η τεχνητή νοημοσύνη. Θα τεθεί στην υπηρεσία του ανθρώπου ή θα αξιοποιηθεί για την προώθηση συμφερόντων (οικονομικών, πολιτικών, γεωστρατηγικών κ.λ.π.); Η τεχνητή νοημοσύνη δεν είναι καλή ή κακή. Εξαρτάται από το πως και με τι στόχους χρησιμοποιείται. Τελικά οδεύουμε ως ανθρωπότητα σε έναν επαναπροσδιορισμό των διεκπεραιωνόμενων από τον άνθρωπο λειτουργιών και την εκχώρηση ορισμένων στην τεχνολογία; Και τί επιπτώσεις θα έχει στις κοινωνίες αυτή η αναδιανομή ρόλων και λειτουργιών; Τα Cogs θα χρεωθούν με την διαχείριση της πραγματικότητας με βάση τη λογική, τη γνώση, την έρευνα και τη στατιστική και οι άνθρωποι θα αρκεσθούν με το συναίσθημα, την ηθική και τις κοινωνικές αξίες; Και πως διασφαλίζεται το κοινωνικό συμφέρον;
Τα ερωτήματα αυτά και πολλά άλλα θα πρέπει από τώρα να απαντηθούν και σε πολιτικό επίπεδο, διότι πολύ σύντομα θα φανεί, πως θα επηρεάζεται η πολιτική λειτουργία από την μαζική αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης στα διάφορα κοινωνικά συστήματα. Όποια οργανωμένα συμφέροντα έχουν πρόσβαση στις δυνατότητες της, θα επιδρούν καθοριστικά στη διαμόρφωση κοινωνικοπολιτικών στάσεων.
Η χρησιμοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης στο χώρο της πολιτικής μπορεί να κινηθεί σε πολλά επίπεδα, από το επικοινωνιακό μέχρι το σχεδιασμού πολιτικών και ανάλυσης της πραγματικότητας. Αρκεί οι πολιτικοί σχηματισμοί να έχουν τους ανάλογους τεχνοκρατικούς μηχανισμούς στη δομή τους, ώστε να είναι σε θέση να τροφοδοτούν τα Cogs με τα απαραίτητα δεδομένα και με την κατάλληλη ηλεκτρονική επεξεργασία να διαμορφώνονται οι απαντήσεις, οι οποίες μέχρι τώρα απαιτούσαν την ενασχόληση ειδικευμένου επιστημονικού προσωπικού και χρόνο. Βέβαια αυτό δεν αφορά ακόμη στην Ελλάδα, διότι ο πολιτικός σχεδιασμός στη χώρα μας συνήθως εξαντλείται στην κατάθεση και συρραφή ιδεών, ώστε να παίρνει τη μορφή προγράμματος. Όμως αυτό το κενό θα μπορεί να καλυφθεί με τους «νοήμονες ηλεκτρονικούς υπολογιστές». Σε αυτή την περίπτωση ο πολιτικός σχεδιασμός δεν είναι αποτέλεσμα συστηματικού διαλόγου, τόσο στο εσωτερικό των κομμάτων όσο και στο πλαίσιο της ύπαρξης ανοιχτού διαύλου επικοινωνίας με την κοινωνία, ώστε να κατατίθενται και οι δικές της απόψεις και να εκφράζεται από τις δομές της κοινωνίας πολιτών το κοινωνικό συμφέρον.
Βλέπουμε δηλαδή, ότι η δημοκρατική λειτουργία παίρνει άλλες διαστάσεις. Δεν κατατίθενται οι απόψεις και οι θέσεις των πολιτών στο πλαίσιο δημοκρατικού διαλόγου στο επίπεδο της απευθείας επαφής πολιτικού συστήματος και κοινωνίας, αλλά καταγράφονται με επιστημονικές μεθόδους τα κοινωνικά δεδομένα, τα οποία επεξεργάζονται τα Cogs και καταθέτουν πολιτικές προτάσεις. Η δημοκρατία παύει να βασίζεται στους πολίτες, οι οποίοι εκφράζουν την ελεύθερη τους βούληση σε ουσιαστικές διαδικασίες διαλόγου, αλλά σε μια πραγματικότητα, στην οποία οι «πολίτες» απλά διεκπεραιώνουν συστημικούς ρόλους. Εάν μάλιστα αυτή η μορφή πολιτικού σχεδιασμού συνδυασθεί με την λογική της κοινωνίας του θεάματος, η οποία διαπερνά τη σύγχρονη εικονική πραγματικότητα, μπορεί κάποιος να φαντασθεί την δυνατότητα μαζικής χειραγώγησης των μεμονομένων ατόμων. Αρκεί να αξιοποιηθεί λειτουργικά το μιντιακό σύστημα και με την αποσπασματική και επιλεκτική εικονική αποτύπωση της πραγματικότητας να δημιουργούνται στοχευμένες εντυπώσεις στους πολίτες-καταναλωτές του θεάματος.
Πέρα όμως από τις επιπτώσεις στη σχέση πολιτικού συστήματος και πολιτών διαφοροποιείται και ο ρόλος των μελών των κομμάτων. Σε μεγάλο βαθμό θα επηρεασθεί γενικότερα η δομή τους. Συγκεκριμένα η σχέση των κομμάτων με τις τοπικές κοινωνίες θα οριοθετείται από τους «νοήμονες ηλεκτρονικούς υπολογιστές» και την τροφοδότηση τους με τα δεδομένα της πραγματικότητας από το τεχνοκρατικό δυναμικό, το οποίο θα τους «υπηρετεί». Ο όποιος διάλογος θα αναπτύσσεται στις κομματικές οργανώσεις, θα περιορίζεται στην διαδικασία νομιμοποίησης των στελεχών στην κομματική ιεραρχία. Η επικοινωνιακή σχέση με την τοπική κοινωνία είναι πιο αποδοτική ως προς την άσκηση επιρροής, όταν μεσολαβούν τα μίντια. Η εικόνα είναι ισχυρότερη από το λόγο και τον ορθολογισμό στην σύγχρονη κοινωνία. Εξάλλου ο διαθέσιμος χρόνος από τον σημερινό άνθρωπο κατανέμεται σε πολύ περισσότερους ρόλους και δράσεις από ό,τι στο παρελθόν και γι’αυτό είναι πολύ πυκνός και δεν αφήνει μεγάλα περιθώρια κοινωνικοπολιτικής δραστηριοποίησης. Η τεχνητή νοημοσύνη ουσιαστικά θα αλλάξει τόσο την ταυτότητα των κομμάτων ως οργανισμών, όσο και των μελών τους.
Τέλος πως θα κινούνται οι ανθρώπινες κοινωνίες για την διαμόρφωση ενός αξιακού συστήματος, το οποίο θα έχει ρυθμιστικό ρόλο τόσο στις διαπροσωπικές σχέσεις όσο και στη λειτουργία των κοινωνικών συστημάτων, όταν η δυναμική της εξέλιξης θα οριοθετείται σε μεγάλο βαθμό από την ενεργοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης στο επίπεδο της διαμόρφωσης των πρϋποθέσεων για τη λήψη αποφάσεων, οι οποίες δεσμεύουν το μέλλον; Μόνο όσοι έχουν πρόσβαση και θέτουν τα όρια και τους στόχους στο σχεδιασμό, τον οποίο κάνουν τα Cogs, έχουν την δυνατότητα να σηματοδοτήσουν το κοινωνικό γίγνεσθαι και να δρομολογήσουν διαδικασίες παραγωγής κοινωνικών αξιών. Και αυτοί δεν είναι ούτε εκπρόσωποι ούτε συλλογικά υποκείμενα των τοπικών κοινωνιών. Είναι μειοψηφίες εκπροσώπων οικονομικών και πολιτικών ελίτ. Οι τοπικές κοινωνικές πλειοψηφίες αναπαράγουν τα πρότυπα, με τα οποία βομβαρδίζονται από τα μίντια και έχουν ταυτότητα συμβατή με τον σχεδιασμό της «τεχνητής νοημοσύνης». Οι κοινωνικές ανάγκες και οι αξίες, οι οποίες ρυθμίζουν και ισορροπούν την ικανοποίηση τους, διαμορφώνονται στο πλαίσιο των ρόλων, τους οποίους διεκπεραιώνουν τα άτομα στα διάφορα κοινωνικά συστήματα. Αυτοί οι ρόλοι υπηρετούν την λειτουργικότητα των συστημάτων και δημιουργούν ανάλογες συνθήκες στην καθημερινότητα των ανθρώπων. Η συστημική λειτουργικότητα επιβάλλει τον τρόπο ζωής. Για παράδειγμα, το οικονομικό μοντέλο χρειάζεται την συνεχή ανάπτυξη για να διασφαλίζεται η αναπαραγωγή του. Αυτό σημαίνει για το άτομο, ότι πρέπει να καταναλώνει συνεχώς, ενώ η κατανομή του χρόνου ως προς τους διάφορους ρόλους (σύζυγος, πατέρας, μητέρα, μελος Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης, μέλος κόμματος κ.λ.π.) προσδιορίζεται ανάλογα με τις ανάγκες του οικονομικού συστήματος και του εργασιακού ρόλου, τα οποία έχουν προτεραιότητα. Τώρα με την αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης η λειτουργική εξισορρόπηση των κοινωνικών ρόλων είναι πολύ πιο εύκολη, διότι ο σύγχρονος άνθρωπος ταυτίζει την ελεύθερη του βούληση με την ανάγκη αναπαραγωγής των κοινωνικών συστημάτων, τα οποία υπηρετεί. Και τα Cogs φροντίζουν για αυτή την ισορροπία, χωρίς να απαιτούν την συμμετοχή του σε μια επιπλέον για αυτόν δραστηριότητα.
Τελικά όσο προχωρούμε προς το μέλλον, ενώ αυξάνεται η πολυπλοκότητα της πραγματικότητας, μειώνονται οι απαιτήσεις από την κοινωνική πλειοψηφία σε σχέση με την κατανόηση του κόσμου, που την περιβάλλει. Με αυτό τον τρόπο βέβαια διευκολύνεται η χειραγώγηση της και η καθαρά τυπική και νομιμοποιητική λειτουργία σε σχέση με τη λήψη αποφάσεων, οι οποίες δεσμεύουν το μέλλον. Αυτές θα τις λαμβάνουν οι οικονομικές και πολιτικές ελίτ, οι οποίες θα έχουν τη δυνατότητα πρόσβασης στον “Watson” της πολιτικής.
Το θέμα είναι, εάν μια κοινωνία με αυτά τα χαρακτηριστικά μπορεί να διαχειρισθεί τις σύνθετες προκλήσεις του μέλλοντος, αν έχει μάθει να λειτουργεί εκτελεστικά, χωρίς να κατανοεί τον κόσμο, που την περιβάλλει και να είναι σε θέση να αντιμετωπίσει τα πλανητικής εμβέλειας προβλήματα, χωρίς να αποσταθεροποιείται η συνοχή της. Ως άτομο δε να βιώνει την καθημερινή διεκπεραίωση των κοινωνικών ρόλων με εσωτερική ισορροπία και να βρίσκει νόημα σε αυτήν.