Η Ελλάδα βρίσκεται ξανά στο επίκεντρο του ευρωπαϊκού διαλόγου, αυτή τη φορά όχι ως πηγή συστημικού κινδύνου αλλά ως παράδειγμα δημοσιονομικής εξυγίανσης.
Το πρόσφατο άρθρο του Έλληνα Υπουργού Οικονομικών επιχειρεί να παρουσιάσει τη χώρα ως πρότυπο μεταρρυθμίσεων για την Ευρώπη, ένα αφήγημα που εμπεριέχει κάποιες αλήθειες αλλά απαιτεί ψύχραιμη, τεχνοκρατική ανάγνωση.
Από τη σκοπιά των θεσμικών επενδυτών η εικόνα της Ελλάδας είναι μικτή, υπάρχει ουσιαστική πρόοδος αλλά κυριαρχούν ακόμα βαθύτερες προκλήσεις που δεν επιτρέπουν σε καμία περίπτωση υπέρμετρη αυτοπεποίθηση.
Ποια είναι η κατάσταση σήμερα και ποια τα αίτια;
1. Δημοσιονομική επίδοση: εντυπωσιακή βελτίωση αλλά στηρίζεται σε εύθραυστη βάση
Η Ελλάδα πέτυχε ένα από τα υψηλότερα πρωτογενή πλεονάσματα της Ευρωζώνης το 2023, κοντά στο 4,8% του ΑΕΠ, έναντι μεσοσταθμικού ελλείμματος στην Ευρωζώνη περίπου –3,1%.
Το δημόσιο χρέος υποχωρεί γρήγορα από 206% του ΑΕΠ (2020) σε περίπου 160% (2024), με προβολή για <140% το 2026 και <120% έως το 2030.
Ωστόσο, η εικόνα χρειάζεται ερμηνεία:
Τρία κρίσιμα σημεία για έναν διεθνή:
-Η αποκλιμάκωση οφείλεται κυρίως στον πληθωρισμό και στην ονομαστική ανάπτυξη, όχι σε ριζική βελτίωση διαρθρωτικού ισοζυγίου.
-Το ελληνικό χρέος παραμένει το υψηλότερο στην ΕΕ, παρά τη μεγάλη διάρκεια και το χαμηλό κόστος εξυπηρέτησης.
-Μετά το 2032 λήγει η περίοδος εξαιρετικά ευνοϊκού προφίλ χρέους. Η χρηματοδότηση με επιτόκια αγοράς θα επαναφέρει τα μακροχρόνια ρίσκα.
Παρά την πρόοδο, η δημοσιονομική ανθεκτικότητα σε περιβάλλον υψηλών επιτοκίων δεν έχει ακόμα αποδειχθεί.
2. Αγορές και spreads: η Ελλάδα έχει γυρίσει σελίδα αλλά όχι πλήρως
Οι αγορές πλέον αξιολογούν την Ελλάδα ως χώρα κανονικότητας. Το spread του 10ετούς ελληνικού ομολόγου κινείται σε καλύτερα επίπεδα από Ιταλία και Πορτογαλία σε ορισμένες περιόδους.
Οι οίκοι αξιολόγησης έχουν επαναφέρει την επενδυτική βαθμίδα.
Όμως για τις αγορές υπάρχουν ακόμη «κόκκινες ζώνες» καθώς η Ελλάδα παραμένει χώρα με χαμηλό επενδυτικό απόθεμα και περιορισμένη παραγωγική βάση.
Η δε εξάρτηση από ευρωπαϊκά ταμεία (RRF) καθιστά την οικονομία ευάλωτη σε πολιτικές καθυστερήσεις ή ευρωπαϊκή δημοσιονομική σύσφιξη.
Ενώ το country risk premium είναι μειωμένο δεν έχει εξαλειφθεί γιατί η Ελλάδα δεν έχει ακόμη ιστορικό μακροχρόνιας σταθερότητας σε περιβάλλον κανονικών επιτοκίων.
3. Επενδύσεις και Ανταγωνιστικότητα: θετικό momentum αλλά μέσα σε διαρθρωτικά όρια.
Οι συνολικές επενδύσεις ανήλθαν στο 14,6% του ΑΕΠ το 2023, πολύ χαμηλότερα από τον μέσο όρο της ΕΕ (22,3%).
Παρά τα μεγάλα έργα RRF, η Ελλάδα εξακολουθεί να έχει ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά σε άμεσες ξένες επενδύσεις (FDI) στην Ευρώπη και το μεγαλύτερο επενδυτικό κενό της ΕΕ (περίπου 100 δισ. ευρώ αναγκαίων κεφαλαίων για σύγκλιση).
Οι πρόσφατες κινήσεις όπως η επένδυση UniCredit στην Alpha Bank και η εξαγορά του Χρηματιστηρίου Αθηνών από την Euronext,
δείχνουν αυξημένη εμπιστοσύνη αλλά δεν αλλάζουν τη μεγάλη εικόνα της εθνικής οικονομίας. Θυμίζουν μάλλον σταγόνες στον ωκεανό.
Δυστυχώς, η κυβέρνηση δεν κατάφερε ακόμα να προσελκύσει τον πυρήνα παραγωγικών και τεχνολογικών επενδύσεων αντίστοιχο με χώρες όπως η Πορτογαλία, η Πολωνία ή η Τσεχία.
4. Παραγωγικότητα και ΑΕΠ: η μεγάλη πρόκληση της επόμενης δεκαετίας
Η συνολική παραγωγικότητα συντελεστών (TFP) στην Ελλάδα παραμένει από τις χαμηλότερες της ΕΕ.
Δείκτες:
-Η παραγωγικότητα ανά εργαζόμενο είναι 30% χαμηλότερη από τον μέσο όρο ΕΕ,
-οι πραγματικοί μισθοί υπολείπονται των επιπέδων του 2009,
-το μερίδιο εξαγωγών υψηλής τεχνολογίας παραμένει εξαιρετικά περιορισμένο.
Η ελληνική οικονομία παραμένει υπερβολικά εξαρτημένη από τον τουρισμό (25% του ΑΕΠ με άμεσες+έμμεσες επιδράσεις), από την ιδιωτική κατανάλωση και όχι από παραγωγικές επενδύσεις.
Χωρίς ουσιαστική βελτίωση παραγωγικότητας, η σύγκλιση με τον ευρωπαϊκό πυρήνα θα παραμείνει αργή.
5. Δημογραφικό και Αγορά Εργασίας: ο πραγματικός μακροπρόθεσμος κίνδυνος
Η Ελλάδα έχει μια από τις πιο γρήγορα γηράσκουσες κοινωνίες της ΕΕ.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat:
-Ο πληθυσμός εργασιακής ηλικίας μειώνεται κατά 35.000 άτομα ετησίως.
-Η συμμετοχή γυναικών στην αγορά εργασίας είναι 10 μονάδες κάτω από τον μέσο όρο ΕΕ.
- Η χώρα καταγράφει τα υψηλότερα ποσοστά brain drain στην Ευρώπη την προηγούμενη δεκαετία.
Οι δημογραφικές πιέσεις θα πλήξουν σοβαρά τη δυναμική ανάπτυξης, τη βιωσιμότητα ασφαλιστικού και τη διαθεσιμότητα δεξιοτήτων.
Οι πρόσφατες φορολογικές ελαφρύνσεις (π.χ. κατάργηση ΕΝΦΙΑ σε μικρές κοινότητες) είναι καλοδεχούμενες αλλά μικρής κλίμακας μπροστά στο μέγεθος του προβλήματος.
6. Ψηφιακή μετάβαση: σαφές success story αλλά δυστυχώς όχι ακόμη game-changer για την παραγωγή
Το gov.gr και ο εκσυγχρονισμός δημοσίων υπηρεσιών αποτελούν καταγεγραμμένη πρόοδο, η Ελλάδα κατατάσσεται πλέον στις χώρες με τη μεγαλύτερη πρόοδο στον DESI Index.
Όμως οι ψηφιακές δεξιότητες παραμένουν κάτω από τον μέσο όρο,
-μόνο 22% των επιχειρήσεων χρησιμοποιούν advanced cloud ή AI applications,
- ο τεχνολογικός μετασχηματισμός του ιδιωτικού τομέα είναι ανισομερής.
Συμπερασματικά, η Ελλάδα έχει αλλάξει πορεία αλλά δεν έχει ακόμα αλλάξει κατηγορία.
Από τη σκοπιά των ξένων επενδυτών,
Θετικά:
-δημοσιονομική εξυγίανση,
-αναβαθμίσεις αξιολόγησης,
-βελτίωση country risk,
-ταχεία ψηφιοποίηση,
-αυξημένη διεθνής εμπιστοσύνη.
Αρνητικά / Κίνδυνοι:
-χαμηλή παραγωγικότητα,
-αναιμική επενδυτική βάση,
-δημογραφική κατάρρευση,
-εξαγωγική εξάρτηση από χαμηλής τεχνολογίας κλάδους,
-μεγάλες καθυστερήσεις στη δικαιοσύνη και γραφειοκρατία σε στρατηγικούς τομείς (χωροταξία, αδειοδοτήσεις)
Η Ελλάδα δεν αποτελεί πλέον outlier κινδύνου στην Ευρωζώνη.
Όμως για να αποτελέσει πραγματικό πρότυπο μετασχηματισμού χρειάζεται διπλασιασμό επενδύσεων, ταχεία αύξηση παραγωγικότητας, ενίσχυση του ανθρώπινου κεφαλαίου, στροφή σε εξαγωγές υψηλής αξίας, διατηρήσιμη δημοσιονομική πειθαρχία μετά το 2030.
Η πρόοδος είναι πραγματική, η σύγκλιση, όμως, παραμένει έργο σε αργή εξέλιξη με κρίσιμες μεταρρυθμίσεις σε αναμονή.
Η αλήθεια των οικονομικών στοιχείων είναι πάντα αμείλικτη. Το ζήτημα είναι αν οι εκάστοτε πολιτικές ηγεσίες θέλουν να τη δουν πριν ή μετά την καταστροφή.
Η εμπιστοσύνη με ξένους επενδυτές και εταίρους χτίζεται με αλήθειες, όχι με αφηγήματα.