Φωνασκεί από πλατεία σε πλατεία επί μήνες, συσπειρώνοντας δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους καθώς καταφέρεται κατά των εφοριακών, των διεφθαρμένων πολιτικών και των κερδοσκόπων των αγορών. Φτάνοντας στην Ρώμη την Παρασκευή (22/2) για την τελευταία προεκλογική συγκέντρωση της «περιοδείας τσουνάμι» του, ο Μπέπε Γκρίλο (Beppe Grillo), ο κωμικός, διαδικτυακός, λαϊκιστής δημαγωγός πιθανότατα ήδη ηγείτο του τρίτου μεγαλύτερου κόμματος της χώρας του.
Τις τελευταίες εβδομάδες της προεκλογικής εκστρατείας, που χαρακτηρίστηκαν από την μαζική πολιτική απογοήτευση και τις αυξανόμενες οικονομικές δυσκολίες, και με την παραίτηση του πάπα Βενέδικτου ΙΣΤ? να ανατρέπει τις τελευταίες εναπομείνασες ακλόνητες βεβαιότητες, το «πεντάστερο κίνημα» (M5S) του Μπέπε Γκρίλο άρχισε να κερδίζει έδαφος στις δημοσκοπήσεις, αιφνιδιάζοντας τους ειδήμονες τουλάχιστον όσο και η κίνηση του πάπα Βενέδικτου. Καθώς ανοίγουν οι κάλπες για τις εκλογές της 24ης και 25ης Φεβρουαρίου, το «αντισυστημικό» μήνυμα του κόμματος αυξάνει την απήχησή του τόσο δεξιά, όσο και αριστερά, υποδαυλισμένο από τα σκάνδαλα διαφθοράς που υπονόμευσαν την αξιοπιστία της κυβέρνησης.
Με τους εμπρηστικούς του λόγους, τις γκρίζες μπούκλες του, την κινηματική του εκστρατεία, τις εκκλήσεις του για διεξαγωγή δημοψηφίσματος για την παραμονή ή μη της Ιταλίας στην ευρωζώνη, ο 64χρονος Γκρίλο κατόρθωσε να ανακόψει την άνοδο του πρώην πρωθυπουργού Σίλβιο Μπερλουσκόνι (Silvio Berlusconi). Το κόμμα «λαός της ελευθερίας» του Μπερλουσκόνι έχει πλέον σταθεροποιηθεί στην δεύτερη θέση στις δημοσκοπήσεις. Επιπλέον, σύμφωνα με τους πολιτικούς παρατηρητές, χωρίς πολιτικούς συμμάχους δεν μπορεί να οδηγήσει ξανά στην πρωθυπουργία τον Μπερλουσκόνι, τον πρωταθλητή των προεκλογικών μαχών.
Το κεντροαριστερό «δημοκρατικό κόμμα» (PD) υπό την ηγεσία του υποτονικού πρώην υπουργού βιομηχανίας Πιερ Λουίτζι Μπερσάνι (Pier Luigi Bersani) αναμένεται μεν να αναδειχθεί πρώτο κόμμα, αλλά πιθανότατα χωρίς αυτοδυναμία, πράγμα που θα το αναγκάσει να συγκυβερνήσει με το «κίνημα πολιτών» που ίδρυσε ο Μάριο Μόντι (Mario Monti) ο προσωρινός πρωθυπουργός που παραιτήθηκε πριν τις εκλογές, αφού ηγήθηκε μιας κυβέρνησης τεχνοκρατών επί έναν χρόνο. Ο κ. Μόντι είναι ο εκλεκτός της διεθνούς κοινότητας, αλλά ως υποψήφιος καταλαμβάνει την τέταρτη θέση, πράγμα που θολώνει τόσο την εικόνα του, όσο και την μεταρρυθμιστική ατζέντα που εκπροσωπεί.
Με τις δημοσκοπήσεις να απαγορεύονται τις δύο τελευταίες εβδομάδες της προεκλογικής περιόδου, και με την συμμετοχή να αναμένεται να φτάσει σε πρωτοφανώς χαμηλά επίπεδα, το εκλογικό αποτέλεσμα παραμένει αβέβαιο. Αν οι εκλογές δεν επιτρέψουν να σχηματισθεί κυβέρνηση, η πολιτική αβεβαιότητα μπορεί να πυροδοτήσει έναν ακόμα γύρο αναστάτωσης των χρηματαγορών. Αλλά οι πολιτικοί παρατηρητές υπογραμμίζουν πως το πιο ανησυχητικό είναι οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της επιτυχίας του πεντάστερου κινήματος αντιρρησιών του κ. Γκρίλο, η καταβύθιση της χώρας στην ακυβερνησία.
«Κατά την γνώμη μου θα υπάρξει κάποια πλειοψηφία», επισημαίνει ο Στέφανο Φόλι (Stefano Folli), πολιτικός σχολιαστής στην οικονομική εφημερίδα «ιλ σόλε-24 όρε», αναφερόμενος στην μετεκλογική συνεργασία Μπερσάνι και Μόντι. «Αλλά το επόμενο ερώτημα είναι: θα αρκέσει αυτή η πλειοψηφία για να κυβερνηθεί μια χώρα με ένα κοινοβούλιο στο οποίο το 20% των βουλευτών θα ανήκουν στο κόμμα του Γκρίλο; Σας βεβαιώνω πως αυτό το ερώτημα δεν απαντάται εύκολα».
Αυτό που ανησυχεί ιδιαίτερα τους επικριτές του Μ5S του κ. Γκρίλο είναι πως η κοινοβουλευτική του ομάδα θα είναι ένα συνονθύλευμα από νεοεκλεγμένους βουλευτές, που το μόνο που τους ενώνει πολιτικά είναι η αντίθεσή τους στο πολιτικό σύστημα. Σε ένα κοινοβούλιο που λειτουργεί μόνο με συναινέσεις, κανείς δεν μπορεί να προβλέψει πώς θα συμπεριφερθούν αυτοί οι βουλευτές.
Στις ομιλίες του ο κ. Γκρίλο επέκρινε την συμμετοχή της Ιταλίας στο εκστρατευτικό σώμα του ΝΑΤΟ στο Αφγανιστάν, αμφισβήτησε τον υποχρεωτικό εμβολιασμό των παιδιών και αντιτάχτηκε στα σχέδια ιδιωτικοποίησης των υδατικών αποθεμάτων της Ιταλίας. Αλλά σε άλλα ζητήματα, το κόμμα του κλίνει επί δεξιά: π.χ. αντιτάχτηκε στην απόδοση της ιταλικής ιθαγένειας στα παιδιά των νόμιμων μεταναστών που γεννήθηκαν την Ιταλία, μια πρόταση που υποστηρίζεται από το PD.
«Πρεσβεύουν την καταστροφή, όχι την δημιουργία», σχολιάζει ο Φεντερίκο Φορνάρο (Federico Fornaro), ένας υποψήφιος του PD στο Πιεμόντε, στη βόρεια χώρα. «Σκοπός τους είναι το χάος, η καταστροφή του παλιού συστήματος. Αλλά δεν έχουν ιδέα με τι να το αντικαταστήσουν, ούτε πολιτικά, ούτε κοινωνικά, ούτε πολιτικά».
Η επιτυχία του M5S δεν είναι δυσερμήνευτη. Υιοθετώντας πολλά από τα συνθήματα κινημάτων σαν το «καταλάβετε την Ουλ Στριτ!», εκμεταλλεύτηκε την απέχθεια των ψηφοφόρων προς το πολιτικό κατεστημένο, τις υπερβολές και τα σκάνδαλα στα οποία αναμείχτηκε το κόμμα του κ. Μπερλουσκόνι, τις φορολογικές αυξήσεις της κυβέρνησης Μόντι και την αποστέωση του PD, που πλήττεται με την σειρά του από το αποκαλυπτόμενο σκάνδαλο της τράπεζας Μόντε Ντέι Πάσι Ντι Σιένα.
Το Μ5S κερδίζει διαρκώς έδαφος μετά από τις τοπικές εκλογές της περασμένης άνοιξη, όπου κέρδισε τον δήμο της Πάρμα, στην βόρεια Ιταλία και εξελέγη πρώτο κόμμα στην Σικελία, σε μια εκλογή που σφραγίστηκε από την πρωτοφανή αποχή. Καθώς εμφανιζόταν στην Πιάτσα Ντελ Ντουόμο στο Μιλάνο, κατά την τελευταία προεκλογική εβδομάδα, ο κ. Γκρίλο έγινε δεκτός από τις ζητωκραυγές ενός πελώριου πλήθους που κραύγαζε, αναφερόμενο στους σημερινούς βουλευτές: «στείλ? τους σπίτι!-στείλ? τους σπίτι!». Ξεκίνησε έναν φιλιππικό στον οποίο τόνισε πως κανένας δεν πίστευε πως θα μπορούσε να κερδίσει στην Σικελία, «όπου οι ψήφοι εξαγοράζονται». Πρόσθεσε πως πρέπει να καταργηθεί η εφορία και επέκρινε την υψηλή ανεργία των νέων.
Ο κ. Γκρίλο, που έχει απολέσει το δικαίωμα του εκλέγεσθαι λόγω της καταδίκης του για ανθρωποκτονία εξ αμελείας σε ένα αυτοκινητιστικό ατύχημα με τρία θύματα, γενικά αποφεύγει να δίνει συνεντεύξεις. Σε μία σπάνια πάντως τηλεοπτική του εμφάνιση, χαρακτήρισε «οφθαλμαπάτη» τα σπρεντ και τόνισε πως οι χρηματαγορές έχουν αποσυνδεθεί σε επικίνδυνο βαθμό από την πραγματική οικονομία.
Καθισμένος έξω από το κατάστημά του στην Ρώμη, ο 52χρονος Στέφανο Ανιντόρι (Stefano Anidori) μου εξομολογείται πως συνήθως ψηφίζει αριστερά, αλλά τώρα σκέφτεται να ψηφίσει τον κ. Γκρίλο. «Είμαι αναποφάσιστος, αλλά τόσο θυμωμένος που σκέφτομαι να ψηφίσω τον Γκρίλο», εξηγεί. Παραδέχεται πάντως πως τον ανησυχεί η πολιτική απειρία του κινήματός του. «Τι θα προτείνουν και πότε θα προλάβουν να κατανοήσουν πώς λειτουργεί το σύστημα, σε μια χώρα με τόσα επείγοντα προβλήματα;», αναρωτιέται. «Από την άλλη ψηφίζω αριστερά είκοσι χρόνια και βαρέθηκα να βλέπω τους ίδιους και τους ίδιους».
Με τέτοιο χάσμα μεταξύ των ψηφοφόρων και των αιρετών του, είναι πράγματι να αναρωτιέται κανείς πως θα συμπεριφερθεί στο κοινοβούλιο το M5S.
Ρομπέρτο Ντ? Αλιμόντε (Roberto D? Alimonte), πολιτικός επιστήμονας και δημοσκόπος στο πανεπιστήμιο της Ρώμης «Γκουίντο Κάρλι» χαρακτηρίζει τον κ. Γκρίλο «αυθεντική ιταλική εφεύρεση… Εφηύραμε τον φασισμό, την χριστιανοδημοκρατία, τον Μπερλουσκόνι… Να τώρα που εφηύραμε και τον Γκρίλο!»
Η Rachel Donadio είναι δημοσιογράφος