Ο ορθολογισμός και οι εχθροί του

Κίμων Χατζημπίρος 30 Ιαν 2024

Η Ινδία ισχυροποιείται διεθνώς. Είναι πλέον η πολυπληθέστερη χώρα στον κόσμο και εμφανίζει ραγδαία οικονομική ανάπτυξη. Η ακραία φτώχεια μειώνεται και οι κατώτερες τάξεις έχουν αποκτήσει πολιτικά δικαιώματα. Όμως από το 2014, με την ανάληψη της εξουσίας από εθνικιστές, κάποιες αρνητικές εξελίξεις δείχνουν ότι η πρόοδος συμβαδίζει με πισωγυρίσματα. Η ιδεολογία του κυβερνώντος κόμματος απορρίπτει καθιερωμένα επιστημονικά δεδομένα, όπως η θεωρία της εξέλιξης ή ο περιοδικός πίνακας των στοιχείων. Αιτία, η  παραδοσιακή θεώρηση του κόσμου από τους ινδουιστές, στην οποία το θεϊκό χέρι παίζει τον πρώτο ρόλο. Με παρεμβάσεις σε επιστημονικά ιδρύματα και πανεπιστήμια, επιχειρείται να προωθηθούν «ινδικά συστήματα γνώσης», όπως παραδοσιακές ιατρικές και ψευδο-επιστημονικά προγράμματα. Επίσης, η σχολική εκπαίδευση επηρεάζεται, κεφάλαια της ινδικής ιστορίας αφαιρούνται από την ύλη, επειδή δεν συμφωνούν με την ιδεολογία περί υπεροχής της ινδικής φυλής. Κυβερνητικοί υπεύθυνοι βεβαιώνουν πως πολλές σημερινές επιστημονικές εφαρμογές είχαν επινοηθεί στην Ινδία από αιώνες, όπως γράφουν τα παλιά ιερά κείμενα. Στόχος να εξυμνηθεί το μεγαλειώδες ινδικό παρελθόν, ώστε να επιβεβαιωθεί η ανωτερότητα του ινδουισμού, σε μια χώρα βαθιά θρησκευόμενη.

Βέβαια, η ινδική επιστημονική κοινότητα, με πλούσια επιστημονική παράδοση, μεγάλο αριθμό δημοσιεύσεων και σημαντικά τεχνολογικά επιτεύγματα, αντιστέκεται. Η αγγλική διοίκηση έχει αφήσει βαθιές νεωτερικές ρίζες. Ο επιστημονικός ορθολογισμός και η κοσμικότητα προωθούνται πάνω από ένα αιώνα. Το Σύνταγμα του 1976 αναφέρει ως θεμελιώδες καθήκον του πολίτη να διαδίδει το επιστημονικό πνεύμα, τον ανθρωπισμό, την κριτική και μεταρρυθμιστική σκέψη. Ωστόσο, η ισχυροποίηση της χώρας φέρνει αμφισβήτηση της δυτικής επιρροής και η καταδίκη της αποικιοκρατίας στρέφεται σε εύκολες λύσεις, όπως η άκριτη απόρριψη ιδεών που προέρχονται από την Δύση.

Δεν είναι μόνον η πρώην αποικία που εμφανίζει οπισθοδρομικά χαρακτηριστικά. Κατά καιρούς, διάφορα καθεστώτα επιχείρησαν αυθαίρετες αναθεωρήσεις της επιστήμης, π.χ. ο σταλινισμός με τον Λυσένκο. Σήμερα, σε δυτικές χώρες, με πρώτες τις ΗΠΑ, δικαιολογημένες ενοχές για αποικιοκρατία, ιμπεριαλισμό, καταπίεση γυναικών, μαύρων και ομοφυλοφύλων έχουν γεννήσει την κουλτούρα της επαγρύπνησης. Η πολυπολιτισμική κοινωνία θεωρείται ένα απλό άθροισμα κοινοτήτων με επιμέρους διαφορετικές ταυτότητες φυλής και κοινωνικού φύλου. Πόρρω απέχει από το μοντέρνο εκκοσμικευμένο σύνολο της κοινωνίας των πολιτών, που συνίσταται από ανεξάρτητα άτομα, με ελευθερία και ισονομία.

Σε πλαίσιο ακύρωσης του δυτικού πολιτισμού, τάσεις πολιτικής ορθότητας θεωρούν ότι ο επιστημονικός ορθολογισμός, επειδή έχει παραχθεί από αρσενικούς, λευκούς, ετερόφυλους ισχυρούς του κόσμου, δεν είναι ανώτερος από δοξασίες. Προκειμένου να μην θιγούν επιμέρους ευαισθησίες αδύναμων ή διαφορετικών ανθρώπων, θυσιάζεται η ύψιστη αξία της ελευθερίας του λόγου. Η αντικειμενική αλήθεια αποδομείται και προβάλλονται οι υποτιθέμενες «αλήθειες» θυµατοποιηµένων μειονοτήτων.

Κινδυνεύει ο Δυτικός Πολιτισμός από επικράτηση του ανορθολογισμού; Μήπως ο ιστορικός κύκλος που ξεκίνησε μετά το Μεσαίωνα, με Αναγέννηση και Διαφωτισμό, πνέει τα λοίσθια; Υπερβολές! Οι ψευδο-επιστημονικές αστειότητες , η άκριτη απόρριψη δοκιμασμένων θεωριών, η αντικατάσταση της αντικειμενικής ανάλυσης από συναισθήματα και πάθη είναι, τελικά, βραχύβια πισωγυρίσματα. Στον δαρβινικό στίβο των ιδεών, αργά ή γρήγορα, επικρατούν οι πιο τελεσφόρες θέσεις. Η επιστήμη, η καινοτομία, η τεχνολογία καρποφορούν σε γόνιμο περιβάλλον ελευθερίας. Οι εθνικιστικοί, θρησκευτικοί ή άλλοι ιδεολογικοί ολοκληρωτισμοί, ο περιορισμός της ελευθερίας του λόγου, η αυτολογοκρισία ανθρώπων δεν προσφέρουν μακροπρόθεσμη αποδοτικότητα. Κάποια στιγμή, καταλήγουν στα αζήτητα.

Πηγή: www.tanea.gr