Δεν γνωρίζουμε αν έχει υπάρξει ποτέ στον κόσμο, άλλος γεωγραφικός χώρος τόσης πολυπολιτισμικής κινητικότητας και τόσων εναλλαγών στην πίστη των λαών του, όσο εκείνος της Μεσογείου. Όμως εδώ και δύο χιλιετίες περίπου πριν, στην Μεσογειακή επικράτεια, είχε καθιερωθεί η ανεξιθρησκία με το ‘’Διάταγμα των Μεδιολάνων’’ ήδη από το 313 μ.Χ. . Αντίθετα με αυτή την ανθρωπιστική απόφαση της τότε Ρωμαϊκής Διοίκησης, πόσο αναχρονιστικό και παράλληλα βλαπτικό φαινόμενο αποτελεί για τον σύγχρονο κοινωνικό χώρο, ο θρησκευτικός φανατισμός που τροφοδοτεί τις τρομοκρατικές ενέργειες!
Ο σεβασμός στην ανεξιθρησκεία ως η άμυνα στον θρησκευτικό φανατισμό
Το κείμενο αυτό γράφτηκε πριν λίγες ημέρες, στον απόηχο του αιματοκυλίσματος στο Σίδνεϋ της Αυστραλίας, όπου με την πλέον απάνθρωπη ωμότητα, δύο τρομοκράτες με μοναδικό τους κίνητρο τον αντισημιτισμό τους, εκτέλεσαν εν ψυχρώ 16 πολίτες και τραυμάτισαν με τις σφαίρες των όπλων τους, άλλους 40 αθώους. Το μοναδικό φταίξιμο των θυμάτων ήταν, το ότι πίστευαν σε ένα άλλο θεό διαφορετικό από τον θεό των εκτελεστών τους! Οι εκτελεστές αυτοί αφού αυτοαναγορεύτηκαν ως οι κριτές άραγε και ποίου θεού τους, με την εγκληματική τους αυτή συμπεριφορά, έδειξαν ότι δεν αναγνωρίζουν την ανεξιθρησκία, δηλαδή το δικαίωμα του κάθε ανθρώπου είτε να πιστεύει σε όποια θρησκεία επιθυμεί και να θρησκεύεται ελεύθερα, κατά το δόγμα του, χωρίς περιορισμούς, είτε ακόμα και να μη πιστεύει σε καμία. Σαν εκκωφαντικό αντίλογο απέναντι σε αυτές τις αποτρόπαιες πράξεις, ας δούμε πόσες εναλλαγές δογμάτων πίστης έχουν συντελεστεί τις χιλιετίες που έχουν περάσει στον Μεσογειακό χώρο, όπου οι κάθε νεοφερμένοι λαοί, έφερναν και τους δικούς τους Θεούς και τις δικές τους δοξασίες. Και όπως οι λαοί εναλλάσσονταν και επίσης εναλλάσσονταν και οι κυριαρχούντες πολιτισμοί, οι θρησκευτικές τους δοξασίες γινόταν όλο και πιο ανθρώπινες και συμβατές με την πραγματικότητα. Όμως και κάθε φορά που όταν προέκυπταν αιματηροί πόλεμοι και που πράγματι αυτό συνέβη αρκετές φορές στη Μεσογειακή λεκάνη, σχεδόν πάντα ως κίνητρο χρησιμοποιήθηκε ο θρησκευτικός φανατισμός στις μεγάλες αυτές συγκρούσεις όπου και χύθηκαν …. ‘’ποταμοί αιμάτων.’’
Οι Αρχαίοι Αιγύπτιοι, οι Μινωίτες, οι Μυκηναίοι
Ξεκινώντας από τους πρώτους λαούς του Μεσογειακού χώρου, συναντούμε τους Αρχαίους Αιγύπτιους, τους Μινωίτες αλλά και τους Αχαιούς Μυκηναίους. Και οι τρείς αυτοί λαοί, που ανέπτυξαν εξ ίσου σπουδαίους πολιτισμούς , οι πολίτες τους πίστευαν σε θρησκείες που διατηρήθηκαν για πολλούς αιώνες και αργότερα.
Για τους Αρχαίους Αιγυπτίους: Η αρχαία αιγυπτιακή θρησκεία ήταν ένα σύνθετο σύστημα πολυθεϊστικών πεποιθήσεων και τελετουργικών, που αποτελούσαν αναπόσπαστο κομμάτι της αρχαίας αιγυπτιακής κοινωνίας. Ήταν επικεντρωμένη στην αλληλεπίδραση των Αιγυπτίων με πολλές θεότητες (1500 περίπου) οι οποίες πιστευόταν ότι ήταν παρούσες στον κόσμο και έλεγχαν τις δυνάμεις της φύσης. Κάποιοι θεοί ήταν πιο σημαντικοί από άλλους, όπως ο θεός ήλιος Ρα, ο θεός της δημιουργίας, ο Άμων, η θεά Ίσις και ο σύζυγος της ο θεός Όσιρις. Οι επίσημες θρησκευτικές πρακτικές ήταν επικεντρωμένες στον Φαραώ, τον ηγεμόνα της Αιγύπτου, ο οποίος πιστευόταν ότι κατείχε θεϊκή δύναμη λόγω της θέσης του. Οι Φαραώ μάλιστα ενεργούσαν ως διαμεσολαβητές μεταξύ του λαού τους και των θεών τους.
Για τους Μινωίτες: Στη Μινωική Κρήτη πίστευαν, βασικά, σε ένα σύμπλεγμα από γυναικείες θεότητες οι οποίες είχαν άμεση σχέση με τη βλάστηση και τη διαδοχή των εποχών, την άνθηση και το μαρασμό, το θάνατο και την ανάσταση. Στα χρόνια της ακμής του Μινωικού πολιτισμού δεν υπήρχαν στην Κρήτη μεγάλοι ναοί αλλά μόνο μικρά ανακτορικά ή οικιακά ιερά. Οι πιστοί αισθάνονταν τη θεότητα σαν κάτι μυστηριακό, φευγαλέο και άπιαστο. Συχνά η λατρεία του θείου πραγματοποιούνταν και σε σπήλαια, όπως στο Δικταίο Άντρο, όπου οι πιστοί προσέφεραν μικρά ειδώλια που απεικόνιζαν τους ίδιους τους θεούς. Μεγάλη είναι η σημασία του ιερού δέντρου στη Μινωική θρησκεία. Το κύριο ιερό δέντρο φαίνεται να είναι η ελιά. Από τα ζώα σημαντικό ρόλο παίζει στη Μινωική θρησκεία ο ταύρος. Οι τελετές περιλάμβαναν χορούς και αγώνες, όπως τα ταυροκαθάψια το δε ιερατείο το αποτελούσαν κυρίως γυναίκες.
Για τους Μυκηναίους Οι λατρευτικές πρακτικές, τα ιερά σκεύη και σύμβολα και η θρησκευτική τέχνη των Μυκηναίων αναπτύχθηκαν υπό την έντονη επίδραση του Μινωικού Πολιτισμού σε τέτοιο βαθμό, ώστε ακόμη και στο επίπεδο της έκφρασης να είναι εξαιρετικά δύσκολη η διάκριση του καθαρά Μυκηναϊκού από το Μινωικό στοιχείο. Οι Κρητομυκηναϊκοί δαίμονες είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της επιρροής της Μινωικής θρησκείας στην Μυκηναϊκή. Γενικότερα, Θεοί όπως ο Δίας και ο Ποσειδώνας σχετίζονται με τη Μυκηναϊκή βασιλεία ενώ ως προς τις γυναικείες θεότητες η προέλευση τους ανιχνεύεται στην Πελασγική Ελληνική παράδοση, τη Μινωική Κρήτη (πρωτίστως γυναικείες θεότητες) και την ευρύτερη επιρροή της Ανατολίας.
Από τις Μινωικές θεότητες, η «θεά των όφεων»
Οι Αρχαίοι Έλληνες, οι Εβραίοι , οι Ρωμαίοι
Για τους Αρχαίους Έλληνες: Μετά από τους πρώτους αυτούς πολιτισμούς και τις πρώτες θρησκείες τους, μια χιλιετία περίπου μετά, έχουμε τις μαρτυρίες του Ομήρου, του επικού ποιητή της ελληνικής αρχαιότητας, για το Δωδεκάθεο . Ο Όμηρος έζησε τον 8ο αιώνα π.Χ. , και οι αναφορές του για τους θεούς υπάρχουν τόσο στην Ιλιάδα, περίπου το 750 π.Χ., όσο και στην Οδύσσεια περίπου το 710 π.Χ. Κατά τους περισσότερους ιστορικούς μελετητές, η καταστροφή της Τροίας συνέβη γύρω στο 1220 π.Χ. και ήταν το γεγονός από το οποίο ξεκίνησε ο μύθος της Τροίας. Μερικούς αιώνες αργότερα, τα κλασσικά χρόνια, το δωδεκάθεο του Ομήρου εξελίχθηκε και συμπληρώθηκε και με νέες θεότητες όσο και με νεότερες δοξασίες.
Για τους Εβραίους: Η Εβραϊκή θρησκεία, γνωστή ως Ιουδαϊσμός, είναι μία από τις αρχαιότερες μονοθεϊστικές θρησκείες και βασίζεται στην πίστη σε έναν Θεό που αποκάλυψε τους νόμους Του στον Μωυσή και είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την εθνική ταυτότητα των Εβραίων, με κεντρικές έννοιες τη διαθήκη με τον Θεό, τον Μεσσία και την εβραϊκή νομοθεσία .
Για τους Ρωμαίους: Η θρησκεία των Ρωμαίων ήταν αρχικά πολυθεϊστική, επηρεασμένη από τους Έλληνες και τους Ετρούσκους, με κύριες θεότητες όπως ο Δίας, η Ήρα, ο Άρης, η Αφροδίτη, αλλά και με τις θεότητες της εστίας και της γεωργίας. Με τον καιρό, υιοθέτησαν και πολλές άλλες αρχαιοελληνικές θεότητες, αλλά η λατρεία τους ήταν περισσότερο πρακτική συνδεδεμένη με την πόλη και τον πόλεμο.
Οι χριστιανοί και το Ισλάμ
Για τον Χριστιανισμό : Την Εβραϊκή θρησκεία, διαδέχτηκε ο χριστιανισμός, μιας και ο ίδιος ο ιδρυτής της, ο Ιησούς Χριστός γεννήθηκε Εβραιόπουλο. Η πίστη στην Χριστιανική θρησκεία ξεκίνησε με την θυσία του Ιησού αλλά εδραιώθηκε μέσω των Αποστόλων του και των ‘’πατέρων’’ της εκκλησίας όπως ονομάσθηκαν αργότερα οι πεφωτισμένοι διδάσκαλοι και συνεχιστές του έργου των Αποστόλων. Η επικράτησή της βέβαια πέρασε ‘’από πυρός και σιδήρου’’ εν μέσω των διωγμών για ολόκληρους αιώνες παλεύοντας με τους οπαδούς τόσο του Αρχαιοελληνικού δωδεκάθεου όσο όμως και της θρησκείας των Ρωμαίων. Από τις σημαντικότερες ιστορικές στιγμές για τον χριστιανισμό υπήρξε εκείνη όταν αυτοκράτορας της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας ήταν ο Κωνσταντίνος ο Α΄ ο οποίος έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην άνοδο του Χριστιανισμού, τερματίζοντας τους διωγμούς με το διάταγμα των Μεδιολάνων (313 μ.Χ.) περί ανεξιθρησκείας, προστατεύοντας τους Χριστιανούς. Με το διάταγμα αυτό ο κάθε Ρωμαίος πολίτης ήταν ελεύθερος να επιλέξει την κάθε θρησκεία που επιθυμούσε. Επίσης ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος ο Α΄ήταν αυτός που συνεκάλεσε την Πρώτη Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας το 325 μ.Χ. για να ρυθμίσει θεολογικά ζητήματα, εντάσσοντας την Εκκλησία στις δομές της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και ιδρύοντας την Κωνσταντινούπολη ως «Νέα Ρώμη». Έτσι, τέθηκαν οι βάσεις για την μετέπειτα κυριαρχία της χριστιανικής θρησκείας. Ο Χριστιανισμός έγινε επίσημη θρησκεία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας με διάταγμα του Αυτοκράτορα Θεοδοσίου Α΄ το 380 μ.Χ. Έκτοτε η Χριστιανική θρησκεία επεκτάθηκε με γοργούς ρυθμούς και επικράτησε στον κόσμο, ώστε σήμερα οι πιστοί της να αριθμούν τουλάχιστον 2,2 δισεκατομμύρια.
Για το Ισλάμ: Μερικούς αιώνας αργότερα ο Μωάμεθ κατά τον 7ο αιώνα , Μουχάμαντ ιμπν Αμπντ, ο οποίος ήταν Άραβας προφήτης από τη Μέκκα, ένωσε την Αραβία σε ένα ενιαίο θρησκευτικό κράτος υπό το Ισλάμ. Το Ισλάμ αποτελεί μία Αβρααμική μονοθεϊστική θρησκεία, η οποία εδράζεται στο Κοράνιο, το ιερό κείμενο της παράδοσης, καθώς και στις διδασκαλίες του προφήτη Μωάμεθ (Μουχάμαντ). Με την εξάπλωση των Αράβων στον χώρο της Μεσογείου μετά την πτώση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, η Ισλαμική θρησκεία κυριάρχησε από το Γιβραλτάρ και ολόκληρη τη Βόρεια Αφρική ως τη Συροπαλαιστίνη και τη Μικρά Ασία. Αργότερα επεκτάθηκε και στις χώρες της Κασπίας θάλασσας και του Καυκάσου, όσο και στην Νότια Ασία ως και την Ινδονησία. Οι οπαδοί του Ισλάμ σήμερα υπολογίζονται σε περίπου 1,6 δισεκατομμύρια, συγκροτώντας τη δεύτερη μεγαλύτερη θρησκευτική κοινότητα στον κόσμο μετά τον Χριστιανισμό.
Προσδοκώντας σε ένα Ρέκβιεμ για τον θρησκευτικό φανατισμό
Διαπιστώνουμε λοιπόν πως στον ευρύτερο χώρο της Μεσογείου, γεννήθηκαν αρκετές θρησκείες τόσο ισχυρές που οι πρισσότεες από αυτές συνεχίζουν να υπάρχουν ακόμη και σήμερα. Όμως θεωρούμε πως η σοφή απόφαση περί του κηρύγματος ‘’της ανεξιθρησκείας΄΄ με το διάταγμα των Μεδιολάνων περίπου 1700 χρόνια πριν, ήταν μια βαθιά ανθρωπιστική κίνηση που διατηρεί ακόμη και σήμερα την επικαιρότητά της, καθότι δημιουργεί συνθήκες κοινωνικής ειρήνης. Ωστόσο, τις τελευταίες δεκαετίες, έχουν συμβεί δεκάδες τρομοκρατικές ενέργειες με χιλιάδες θύματα αθώους πολίτες και οι οποίες σαν μοναδικό τους κίνητρο είχαν τον θρησκευτικό φανατισμό. Αναλογιζόμενοι λοιπόν τους χιλιάδες αυτούς άδικους θανάτους τόσο από τους Δίδυμους πύργους στην Αμερική το 2001 ως και το Μπατακλάν στη Γαλλία το 2015 αλλά και από τη Νίκαια της Γαλλίας το 2016 ως και το πρόσφατο συμβάν στο Σίδνεϋ της Αυστραλίας αλλά και από δεκάδες άλλα τρομοκρατικά συμβάντα, εκφράζουμε την προσδοκία μας για την απάλειψη του νοσηρού αυτού φαινομένου, του θρησκευτικού φανατισμού.