Η πολιτική επικαιρότητα στην Ελλάδα μετά την παρουσίαση του βιβλίου «Ιθάκη» από τον συγγραφέα του Αλέξη Τσίπρα σε συνδυασμό με τις συνθήκες παρακμής (που διαπερνούν την πραγματικότητα στα διάφορα πεδία δραστηριοποίησης των πολιτών και τον δημόσιο διάλογο), όπως είναι η διαφθορά και η εργαλειοποίηση των κοινωνικών συστημάτων για την επίτευξη ατομικής υλικής ευημερίας με παράλληλη διεύρυνση των ανισοτήτων (π.χ. ΟΠΕΚΕΠΕ), δείχνουν, ότι η πολιτική λειτουργία ουσιαστικά δεν συμπορεύεται με τις ανάγκες, που διαμορφώνονται από την δυναμική της εξέλιξης και οριοθετούν την ευημερία όχι των αριθμών αλλά των ανθρώπων και την βιωσιμότητα της κοινωνίας.
Ταυτοχρόνως το πολιτικό σύστημα δεν πληροί τις προϋποθέσεις για τον σχεδιασμό της πορείας προς το μέλλον στις νέες συνθήκες, που δημιουργούν η παγκοσμιοποίηση και οι εφαρμογές της τεχνολογίας και ιδιαιτέρως της ψηφιακής, οι οποίες έχουν και αρνητικές παρενέργειες στην ανθρώπινη οντότητα ανάλογα με τον τρόπο χρησιμοποίησης τους.
Αυτή η πραγματικότητα δρομολογεί έντονο προβληματισμό στους πολίτες με αποτέλεσμα την αποστασιοποίηση τους από την συστημική πολιτική λειτουργία και την ανάπτυξη δυναμικής ανάληψης της κοινωνικής ευθύνης και ενεργοποίησης σε κινήματα, τα οποία δεν ελέγχονται από τα κόμματα, όπως γινόταν στο παρελθόν, αλλά φιλοδοξούν να συμβάλλουν στην έκφραση και πραγμάτωση του ανθρώπινου και του κοινωνικού συμφέροντος.
Αυτή την προοπτική επεσήμανε και ο πρώην πρωθυπουργός και πρώην πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ Αλέξης Τσίπρας στην ομιλία του κατά την παρουσίαση του βιβλίου του «Ιθάκη». Συγκεκριμένα μίλησε για την «ανάγκη μίας νέας μεταπολίτευσης», στο πλαίσιο της οποίας θα γίνει «ένα μεγάλο πολιτικό Big Bang, που θα αναδιατάξει ριζικά τους σημερινούς πολιτικούς σχηματισμούς».
Επεσήμανε δε, ότι «καμία αλλαγή δεν μπορεί να έλθει μόνη της, ούτε με εντολές από τα πάνω. Χωρίς την αφύπνιση των ίδιων των πολιτών καμία αναγέννηση δεν μπορεί να έλθει».
Τόνισε δε την ανάγκη «για ένα σοκ δημοκρατίας», και διευκρίνισε, ότι «δημοκρατία δεν είναι μόνο κανόνες και θεσμοί, είναι και το λαϊκό φαντασιακό, το όραμα, τα συναισθήματα της ελπίδας για μια καλύτερη ζωή».
Αυτή η οπτική όμως δεν υπερβαίνει τα όρια του ισχύοντος συστήματος κοινωνικής οργάνωσης και λειτουργίας, στο πλαίσιο του οποίου οι πολίτες δεν αντιμετωπίζονται ως ατομικά και συλλογικά υποκείμενα, που στηρίζουν την στάση τους στην ορθολογική προσέγγιση και ανάλυση της πραγματικότητας και στην πολυδιάστατη και αντικειμενική ενημέρωση, αλλά ως καταναλωτές μηνυμάτων με συναισθηματικό και εξιδανικευτικό φορτίο σε σχέση με το μέλλον.
Αυτό βέβαια ουσιαστικά αναπαράγει τις ανισορροπίες της μέχρι τώρα κοινωνικής πορείας και τον μη βιώσιμο προσανατολισμό της.
Μερικά αντιπροσωπευτικά παραδείγματα το επιβεβαιώνουν, ενώ ταυτοχρόνως δείχνουν εμφατικά, ότι πρέπει να αναπτυχθεί μία άλλη κοινωνική δυναμική με την ανάληψη ανάλογων ευθυνών από την κοινωνία πολιτών. Και αυτό δεν είναι εύκολο, είναι όμως αναγκαίο.
Συγκεκριμένα ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα, που πρέπει να αντιμετωπισθεί, είναι η υπερβολική χρήση Smartphone, διότι βλάπτεται σε μεγάλο βαθμό πλέον η δημόσια υγεία, με τις πιο ισχυρές επιπτώσεις στους νέους. Σύμφωνα με στοιχεία του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ το 2024 καταγράφηκαν 4,25 δισεκατομμύρια μοναδικοί χρήστες Smartphones, οι οποίοι το 2026 θα προσεγγίσουν τα 5,1 δισεκατομμύρια. Ο μέσος ημερήσιος χρόνος χρήσης υπερβαίνει τις 5 ώρες, ενώ ήδη προκαλούνται προβλήματα όρασης, ύπνου και μειωμένης συγκέντρωσης.
Και όμως δεν προβληματίζονται το πολιτικό σύστημα και οι πολιτικοί ως άνθρωποι με τις πολύ αρνητικές παρενέργειες στην προοπτική του χρόνου και ιδιαιτέρως στις γενιές, που «έρχονται» με την αλλαγή των ποιοτικών χαρακτηριστικών της ανθρώπινης οντότητας.
Το ίδιο ισχύει και με την χρήση επικίνδυνων χημικών ουσιών σε είδη διατροφής. Σύμφωνα με έρευνα της Pesticide Action Network Europe (PAN) βρέθηκαν υψηλά επίπεδα χημικών ουσιών PFAS σε προϊόντα σιταριού και δημητριακών στην Ευρώπη και στην Ελλάδα.
Αναρωτιέται ο απλός πολίτης, πως θα πραγματωθούν «το λαϊκό φαντασιακό, το όραμα και τα συναισθήματα της ελπίδας για μια καλύτερη ζωή», όταν η πολιτική διαχείριση της πραγματικότητας δεν στηρίζεται σε βιώσιμο σχεδιασμό της πορείας προς το μέλλον και στην αντιμετώπιση των γενεσιουργών αιτίων των προβλημάτων, ενώ οι κοινωνίες δεν λειτουργούν ως συλλογικά υποκείμενα με γνώση των πολύ επικίνδυνων ανισορροπιών, που παράγει η δυναμική της εξέλιξης σε παγκόσμιο επίπεδο.
Με αυτά τα δεδομένα τόσο στο πολιτικό όσο και στο κοινωνικό πεδίο επείγει η οικοδόμηση κοινωνικών κινημάτων από τις δομές της κοινωνίας πολιτών, τα οποία θα ενεργοποιήσουν άλλες οπτικές σχεδιασμού και διαχείρισης της πραγματικότητας με σημείο αναφοράς το ανθρώπινο και το κοινωνικό συμφέρον στην δυναμική προβολή τους στο μέλλον.
Επειδή δε η ταχύτητα του χρόνου είναι πολύ γρήγορη, επείγει η οικοδόμηση λειτουργικών συνθηκών, ώστε να πληρούνται οι βασικές προϋποθέσεις. Η λειτουργία των πολιτών ως ατομικών και συλλογικών υποκειμένων είναι ο κύριος άξονας για την δραστηριοποίηση των κοινωνικών με δημοκρατική οπτική. Αυτό σημαίνει, ότι πρέπει να έχουν αντικειμενική και πολυδιάστατη ενημέρωση για την πραγματικότητα, τόσο την βιωνόμενη σε εθνικό επίπεδο όσο και σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο, σε λειτουργικό χρόνο και όχι εκπρόθεσμα, που γίνεται τις περισσότερες φορές.
Παράλληλα τα κοινωνικά κινήματα επιβάλλεται να δραστηριοποιούνται χωρίς κομματική αναφορά, όπως γινόταν στο παρελθόν στην Ελλάδα. Ταυτοχρόνως πρέπει να πραγματοποιείται συνεχής διάλογος στις τοπικές κοινωνίες για την ανάδειξη και προώθηση του ανθρώπινου και του κοινωνικού συμφέροντος, ώστε να οικοδομούνται οι προϋποθέσεις για κοινωνική συνοχή. Ουσιαστικά τα κοινωνικά κινήματα είναι ανάγκη να συμπορεύονται και πολύ καλύτερα να προπορεύονται της δυναμικής της εξέλιξης, ώστε να ελέγχεται η διαχείριση της και κοινωνικά.
Επίσης η λειτουργία τους επιβάλλεται να έχει ως σημείο αναφοράς την απαλλαγή από τις αρνητικές παραμέτρους του συστήματος οργάνωσης και λειτουργίας της κοινωνίας, ώστε να αντιμετωπισθούν οι μη βιώσιμες επιπτώσεις, όπως είναι η κλιματική αλλαγή, η ρύπανση του περιβάλλοντος, οι συνεχώς διευρυνόμενες ανισότητες κ.λ.π. Αυτό σημαίνει, ότι βασικός προσανατολισμός πρέπει να είναι όχι η διαχείριση των επιπτώσεων των ανισορροπιών αλλά η αντιμετώπιση των γενεσιουργών αιτιών.
Ζωτικής σημασίας ανάγκη επίσης είναι, η κοινωνική λειτουργία να στηρίζεται σε συνεκτικές αξίες με ηθικό φορτίο και ανάλογο προσανατολισμό στα αντανακλαστικά των πολιτών. Αυτό βέβαια στις σύγχρονες μαζοποιημένες μονοδιάστατα καταναλωτικές κοινωνίες του θεάματος, στο πλαίσιο των οποίων το κέντρο βάρους είναι ο ατομικός υλικός ευδαιμονισμός και η εντύπωση, που προκαλεί το θέαμα στους άλλους ανθρώπους, δεν είναι εύκολα επιτεύξιμος στόχος.
Τέλος είναι πολύ σημαντικό να επισημανθεί, ότι ο ρόλος των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, όπως διεκπεραιώνεται τώρα, δεν συμβάλλει στην αντικειμενική ενημέρωση των πολιτών, διότι τους αντιμετωπίζει σε μεγάλο βαθμό ως καταναλωτές μηνυμάτων και όχι ως ατομικά και συλλογικά υποκείμενα. Αυτό βέβαια υποσκάπτει την δημιουργία κοινωνικών κινημάτων με πολιτική προοπτική.
Επειδή δε η πολιτική κρίση δεν περιορίζεται μόνο στην Ελλάδα, αλλά έχει ευρωπαϊκές και παγκόσμιες διαστάσεις, διότι οι εμφανιζόμενες ανισορροπίες έχουν ανάλογα γενεσιουργά αίτια και επιπτώσεις, είναι ζωτικής σημασίας ανάγκη η οικοδόμηση ανάλογων υπερεθνικών διαστάσεων κοινωνικών κινημάτων. Ιδιαιτέρως στην Ευρωπαϊκή Ένωση επιβάλλεται η άμεση προώθηση αυτής της οπτικής, ώστε να διασφαλισθεί η υπέρβαση της λογικής της κοινοπραξίας οικονομικών συμφερόντων με παράλληλη προώθηση της πολιτικής ενοποίησης και της διαπολιτισμικής προσέγγισης.
Μπορεί να κινηθεί η κοινωνική δυναμική προς αυτή την κατεύθυνση τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο; Η απάντηση είναι, ότι πρέπει, διότι δεν υπάρχει άλλος «δρόμος», που να εγγυάται την βιωσιμότητα και την ευημερία χωρίς ανισότητες σε συνθήκες ειρήνης και κλιματικής και περιβαλλοντικής ισορροπίας.
Η πολιτική λειτουργία χρειάζεται επανεκκίνηση με την ανάληψη πρωτοβουλιών από κοινωνικά κινήματα, που λειτουργούν ως συλλογικά υποκείμενα χωρίς εξαρτήσεις από κόμματα, τα οποία υπηρετούν και αναπαράγουν ένα σύστημα κοινωνικής οργάνωσης και λειτουργίας, το οποίο δεν έχει βιώσιμη προοπτική.