Μικροϊστορίες των επιστημών και της φιλοσοφίας
—του Γιώργου Θεοχάρη—
Ο Sir Isaac Newton (1642-1727) συχνά έλεγε ότι η έμπνευση για τη διατύπωση της θεωρίας της βαρύτητας του ήρθε όταν είδε ένα μήλο να πέφτει από τη μηλιά στο έδαφος. Στη συλλογική μας μνήμη, το περιβόητο μήλο έπεσε στο κεφάλι του Newton. Ο ίδιος, πάντως, δεν την έλεγε έτσι την ιστορία. Επίσης, δεν έγραψε ποτέ κάτι σχετικό. (Και να έγραφε, πάλι δεν είναι απαραίτητο να έλεγε την αλήθεια: ήταν περίεργος τύπος ο Newton.) Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν τουλάχιστον δύο πηγές που αναφέρουν το συμβάν.
Ο Newton, φεύγοντας από το Cambridge, υπηρέτησε στο Βασιλικό Νομισματοκοπείο, αρχικά ως επιθεωρητής (1696-1700) και στη συνέχεια ως διευθυντής (1700-1727). Εκεί είχε ως βοηθό του τον John Conduitt, σύζυγο της ανιψιάς του, ο οποίος μάλιστα τον διαδέχτηκε στη διεύθυνση το 1727. Ο ανιψιός αυτός έγραψε μια βιογραφία του μεγάλου μαθηματικού και φυσικού (“φυσικού φιλοσόφου”, σύμφωνα με την ορολογία της εποχής), όπου για την ιστορία του μήλου αναφέρει τα εξής:
Κατά το έτος 1666 [ο Newton] έφυγε και πάλι από το Cambridge και πήγε στο σπίτι της μητέρας του στο Lincolnshire. Καθώς περιφερόταν σκεφτικός στον κήπο, του ήρθε η σκέψη ότι η δύναμη της βαρύτητας (η οποία έφερε ένα μήλο από το δέντρο στο έδαφος) δεν περιορίζεται σε μια ορισμένη απόσταση από τη Γη, αλλά ότι αυτή η δύναμη πρέπει να εκτείνεται πολύ πιο πέρα από ό,τι νόμιζαν μέχρι τότε. Γιατί όχι μέχρι τη Σελήνη, είπε στον εαυτό του, και αν είναι έτσι, αυτό θα πρέπει να επηρεάζει την κίνησή της και ίσως να τη διατηρεί στην τροχιά της, και από τότε άρχισε να σκέφτεται πώς να υπολογίσει την επίδραση αυτής της υπόθεσης.[i]
Η δεύτερη πηγή είναι από μια βιογραφία του Newton, γραμμένη από τον William Stukeley (1687-1765), πρωτοπόρο αρχαιοδίφη και έξοχο σχεδιαστή. Η δική του περιγραφή της ιστορίας του μήλου προέρχεται από μία συζήτησή του με τον Newton, με τον οποίο ήταν φίλοι παρά τη διαφορά ηλικίας, στο Kensington στις 15 Απριλίου του 1726 (δηλαδή, ένα χρόνο πριν τον θάνατο του Newton) και έχει ως εξής:
Πήγαμε στον κήπο και ήπιαμε τσάι στη σκιά μιας μηλιάς· εκείνος κι εγώ, μόνοι μας. Πάνω στη συζήτηση, μου είπε ότι η περίσταση έμοιαζε με τότε που του ήρθε στον νου η ιδέα της βαρύτητας. «Γιατί τα μήλα να πέφτουν πάντοτε κάθετα προς το έδαφος;» αναρωτήθηκε. Με την ευκαιρία της πτώσης του μήλου, έπεσε σε βαθιά περισυλλογή. «Γιατί όχι πλαγίως ή προς τα πάνω, αλλά διαρκώς προς το κέντρο της Γης; Σίγουρα, ο λόγος είναι ότι η Γη τα έλκει. Πρέπει να υπάρχει κάποια ελκτική δύναμη στην ύλη. Και το σύνολο της ελκτικής δύναμης της Γης πρέπει να βρίσκεται στο κέντρο της, όχι σε κάποιο άλλο σημείο της. Γι’ αυτό το μήλο πέφτει κάθετα, γιατί πέφτει προς το κέντρο. Αν η ύλη έλκει την ύλη κατ’ αυτόν τον τρόπο, αυτό πρέπει να συμβαίνει αναλογικά με την ποσότητά της. Συνεπώς, και το μήλο έλκει τη Γη, [ποιοτικά] ακριβώς όπως η Γη έλκει το μήλο»…
Διαβάστε τη συνέχεια στο dim/art