Αρχές της βιομηχανικής επανάστασης ο παγκόσμιος πληθυσμός ήταν περίπου ένα δισεκατομύριο άνθρωποι. Γύρω στο 1900 έφτασε το 1,65 δισεκ., ενώ εξήντα χρόνια αργότερα ξεπέρασε το όριο των 3 δισεκ. Σήμερα ακουμπά τα 7 δισεκ.
.
Ταυτοχρόνως την ίδια πορεία ακολούθησε και η δημιουργία μεγάλων αστικών κέντρων. Οι άνθρωποι συγκεντρώνονται στις μεγαλουπόλεις, ο αριθμός των οποίων σήμερα ξεπερνά τις 414 σε πλανητικό επίπεδο, με πάνω από 1 εκατ. κατοίκους.
.
Ο σύγχρονος άνθρωπος είναι κάτοικος της πόλης και μάλιστα της μεγαλούπολης, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τον τρόπο ζωής του και την πολιτισμική ταυτότητα που διαμορφώνει ερχόμενος σε επαφή και συμβίωση με διαφορετικής προέλευσης άτομα, τόσο κοινωνικά όσο και πολιτισμικά.
.
Σε αυτές τις περιοχές των μεγαλουπόλεων κατευθύνθηκε και συνεχίζει να το κάνει το συνεχώς αυξανόμενο μεταναστευτικό κίνημα. Από το 1970 έως το 2000 αυξήθηκε ο αριθμός των μεταναστών από 82 εκατ. σε 175 εκατ. Έχουμε δηλαδή διπλασιασμό μέσα σε 30 χρόνια. Σήμερα 1 στους 35 ανθρώπους σε πλανητικό επίπεδο είναι μετανάστης και μάλιστα εκτός συνόρων της χώρας προέλευσης του.
.
Ο υπερεθνικός χαρακτήρας της μετανάστευσης σε συνδυασμό με την κατεύθυνση της σε μεγάλα αστικά κέντρα δημιουργεί τις προϋποθέσεις για την ενεργοποίηση διαδικασιών διαπολιτισμικής προσέγγισης και την διαμόρφωση κατάλληλων συνθηκών για την ανάπτυξη ενός πολιτισμού της ενσυναίσθησης. Σταδιακά αρχίζουν οι άνθρωποι να αναπτύσουν την ικανότητα αναγνώρισης και κατανόησης των σκέψεων, των συναισθημάτων, των απόψεων και των χαρακτηριστικών της προσωπικότητας των άλλων ανθρώπων. Καλλιεργείται επίσης και η ικανότητα αντίδρασης στα συναισθήματα άλλων, όπως συμπόνια, προσφορά βοήθειας και στήριξης.
.
Βασική προϋπόθεση για την ανάπτυξη της ενσυναίσθησης ακόμη και μεταξύ ανθρώπων διαφορετικής προέλευσης είναι η συμβίωση σε κοινότητες, όπου συντελείται η διαπολιτισμική ανταλλαγή και προσέγγιση. Αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας είναι η προοπτική διαμόρφωσης πολυπολιτισμικών κοινοτήτων με ισχυρή κοινωνική συνοχή και εξουδετέρωση φαινομένων ρατσισμού, ξενοφοβίας και κοινωνικού αποκλεισμού.
.
Ο απόδημος Ελληνισμός έχει βιώσει αυτή την πραγματικότητα στην εποχή της μεταναστευτικής έκρηξης το πρώτο μισό του 20ου αιώνα μέχρι και τη 10ετία του 1960. Στην Ευρώπη όμως και ιδιαιτέρως μετά την ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση οι Έλληνες μετανάστες απολαμβάνουν σε ικανοποιητικό βαθμό τα πλεονεκτήματα της κοινωνικής και οικονομικής ένταξης τους στην χώρα προορισμού. Είναι δε οι συνθήκες κατάλληλες για την ενεργητική συμβολή τους στην διαδικασία προώθησης της ευρωπαϊκής σύγκλισης. Είναι ώριμα πλέον τα δεδομένα, ιδιαιτέρως μάλιστα σε περίοδο οξυμένης οικονομικής κρίσης και ανεπαρκούς πολιτικής λειτουργίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο, για την ανάληψη ενεργού ρόλου από τις ίδιες τις κοινωνίες και τα συλλογικά τους υποκείμενα για την μετάβαση της Ευρώπης στην επόμενη φάση της ιστορικής της πορείας.
.
Ο απόδημος Ελληνισμός της Ευρώπης μπορεί να συμβάλλει προς αυτή την κατεύθυνση τόσο με την προώθηση της κουλτούρας της ενσυναίσθησης όσο και με την διαμόρφωση ευρωπαϊκής κοινής γνώμης στο σύνολο των κρατών-μελών.
.
.
ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΝΣΥΝΑΙΣΘΗΣΗΣ
.
Ο απόδημος Ελληνισμός της Ευρώπης έχει ένα μεγάλο πλεονέκτημα. Είναι ήδη ενταγμένος κοινωνικά και οικονομικά στις χώρες διαβίωσης του, ενώ απολαμβάνει και τα προνόμια της ιδιότητας του ευρωπαίου πολίτη.
.
Η διαπολιτισμική επικοινωνία και ανταλλαγή είναι πολύ πιο εύκολη, εάν τα συλλογικά μορφώματα, στα οποία δραστηριοποιείται, έχουν εξωστρεφή λειτουργία. Ιδιαιτέρως μάλιστα σε περιόδους κρίσης και αδυναμίας των εθνικών κυβερνήσεων να λειτουργήσουν με ευρωπαϊκά κριτήρια, ο ρόλος τους είναι κρίσιμος.
.
Επειδή δε η κρίση είναι συστημική και αφορά στο σύνολο τουλάχιστον των χωρών της Ευρωζώνης, είναι αυταπάτη να επαναπαύεται ο ευρωπαίος στην πρόσκαιρη εμφάνιση της σε άλλες χώρες. Είναι ήδη σαφές, ότι απειλείται η ευρωζώνη από την πιθανότητα κατάρρευσης της Ελλάδας και άλλων χωρών-μελών της.
.
Ο απόδημος Ελληνισμός με τις συλλογικές δομές, τις οποίες διαθέτει και οι οποίες σε πολλές περιπτώσεις πλαισιώνονται και από πολίτες των χωρών υποδοχής τους, μπορεί να λειτουργήσει με συστηματικό τρόπο για την κατανόηση των πλεονεκτημάτων και μειονεκτημάτων της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτικής οργάνωσης της χώρας από την οποία προέρχονται και την καλλιέργεια της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης.
.
Μιας αλληλεγγύης, η οποία δεν βασίζεται σε απλουστεύσεις ιδεοληπτικής πολιτικής, όπως την επικαλούνται, το λιγότερο ανώριμοι, πολιτικοί σχηματισμοί, αλλά στην δυνατότητα των πολιτών ανεξαρτήτως χώρας προέλευσης να βιώσουν την ανισορροπία της ανάπτυξης στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ως δικό τους πρόβλημα. Και τούτο, διότι στο σύγχρονο κόσμο της παγκοσμιοποίησης η οικονομική και πολιτισμική διαπλοκή ακουμπά το σύνολο των πολιτών. Με αυτή την έννοια η εξωστρεφής λειτουργία μπορεί να λειτουργήσει ως καταλύτης για την προσέγγιση των ευρωπαϊκών κοινωνιών και την υπέρβαση των εθνικών λογικών, οι οποίες υποσκάπτουν την προοπτική της ευρωπαϊκής σύγκλισης και ολοκλήρωσης, ενώ παραλλήλως εξαναγκάζουν τον πολίτη να διεκπεραιώνει ρόλους, οι οποίοι διασφαλίζουν ένα σύστημα, το οποίο δεν συνδιαμορφώνει. Απλά κινείται το άτομο στο πλαίσιο δεδομένων επιλογών, οι οποίες συνθέτουν την πραγματικότητα, στην οποία καλείται να δραστηριοποιηθεί.
.
Και η Ευρώπη τείνει να γίνει ένα τέτοιο σύστημα, στο οποίο οι πολίτες αναπτύσσουν δραστηριότητα σύμφωνα με το πλέγμα των επιλογών, που η ίδια ως νομισματική ένωση χωρίς ευρωπαϊκή οικονομική και πολιτική ένωση και διακυβέρνηση επιβάλλει, ανάλογα με τους συσχετισμούς δύναμης, τους οποίους διαμορφώνουν εθνικά συμφέροντα. Ελεύθερος είναι όμως ο πολίτης, όταν μπορεί να συνδιαμορφώνει το πλέγμα των επιλογών, που συνθέτουν την πραγματικότητα. Αυτό δε είναι σε θέση να το κάνει, όταν δύναται να αντιλαμβάνεται νοητικά αυτή την πραγματικότητα, να την αναλύει και να καταλήγει σε αποφάσεις. Οι αποφάσεις αυτές βεβαίως οριοθετούνται από τα όρια ανοχής του συνόλου των υποκειμένων, τα οποία συναποτελούν το κοινωνικό μόρφωμα αναφοράς του. Βασικό χαρακτηριστικό αυτής της λειτουργίας για τη βίωση της ελευθερίας είναι η συνειδητή, υποκειμενικά και αντικειμενικά, αποδοχή κανόνων, οι οποίοι διέπουν τη βίωση. Σε αυτή την περίπτωση μόνο μπορούμε να μιλάμε για ύπαρξη κοινωνικής συνοχής στις σύγχρονες ευρωπαϊκές κοινωνίες και για προοπτική ανάπτυξης του πολιτισμού της ενσυναίσθησης.
.
Στη σύχρονη εποχή της παγκοσμιοποίησης και της πολυπλοκότητας της πραγματικότητας όμως αυτό είναι ανέφικτο για το άτομο, εάν δεν διαθέτει μεθοδολογικό εργαλείο νοητικής επεξεργασίας της πραγματικόητητας από το ένα μέρος και από το άλλο δεν υποβοηθείται αυτή η παράμετρος από διεπιστημονικά στελεχωμένους μηχανισμούς απλοποίησης της πραγματικότητας, οι οποίοι θα λειτουργούν στο εσωτερικό των δομών της κοινωνίας πολιτών.
.
Τώρα το πλαίσιο της ελευθερίας στην υπαρκτή πραγματικότητα οριοθετείται από το κυρίαρχο οικονομικό σύστημα του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού και τις ανάγκες αναπαραγωγής του. Οι αξίες που το διέπουν είναι ο ανταγωνισμός και η υπερκατανάλωση για τη συσσώρευση κέρδους, οι οποίες αντιστρατεύονται την προοπτική του πολιτισμού της ενσυναίσθησης. Δημιουργούν όμως τις προϋποθέσεις για την ανάπτυξη αντίρροπης δυναμικής, διότι οδηγούν στην αποσάρθρωση του κοινωνικού ιστού και στην εξαθλίωση. Αυτό μπορεί να σηματοδοτήσει την κοινωνική έκρηξη και την προοπτική της διάλυσης.
.
Βασικός μοχλός για την μετατροπή του πολιτισμού της ενσυναίσθησης σε πράξη είναι η ενεργοποίηση των δομών της κοινωνίας πολιτών και του απόδημου Ελληνισμού. Όσο μάλιστα γενικεύεται η κρίση στην Ευρώπη, τόσο πιο επιτακτική καθίσταται η ανάγκη να αναληφθούν δράσεις ευαισθητοποίησης των ευρωπαϊκών κοινωνιών και της διαμόρφωσης των προϋποθέσεων για την καλλιέργεια της ευρωπαϊκής συνείδησης. Δεν υπάρχουν περιθώρια για ακόμη μεγαλύτερες καθυστερήσεις. Τα προβλήματα πλέον στην Ευρώπη έχουν χάσει τα όποια εθνικά χαρακτηριστικά είχαν στο παρελθόν. Ακόμη και αυτά που έχουν καθαρά τοπική αναφορά. Η ευρωπαϊκή και παγκόσμια διαπλοκή είναι τέτοιου διαμετρήματος, ώστε όλα εξαρτώνται από τον παγκόσμιο καταμερισμό εργασίας και την δυναμική των υπερδυνάμεων του πλανήτη τόσο σε οικονομικό όσο και σε γεωστρατηγικό και πολιτικό επίπεδο.
.
Γι’ αυτό και τα σύγχρονα μεγάλα προβλήματα, όπως μαζική μετακίνηση πλυθυσμών, φτώχεια, κλιματική αλλαγή και άλλα, έχουν επιπτώσεις σε κάθε γωνιά αυτής της γης. Τέλος είναι ανάγκη να επισημανθεί, ότι οι δομές του απόδημου πρέπει να δικτυωθούν τόσο μεταξύ τους σε όλη την Ευρώπη, όσο και με την ευρωπαϊκή κοινωνία πολιτών.
.
.
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΟΙΝΗ ΓΝΩΜΗ
.
Εάν οι Ευρωπαίοι, ανεξαρτήτως χώρας προέλευσης, προσβλέπουν στην προοπτική της ευρωπαϊκής ενοποίησης, τότε πρέπει να λειτουργούν αναλόγως και να υπερβούν την εθνική οπτική προσέγγισης της πραγματικότητας. Μέχρι τώρα αυτό δεν έχει επιτευχθεί, διότι η Ευρωπαϊκή Ένωση ξεκίνησε ως ελιτίστικο κατασκεύασμα, το οποίο ανταποκρινόταν σε συγκεκριμένες ανάγκες οικονομικών συμφερόντων κυρίως του Γαλλογερμανικού άξονα με την αντίστοιχη πολιτική διαχείριση. Αυτό το δεδομένο επηρέαζε και την κοινή γνώμη της κάθε χώρας-μέλους. Το κακώς εννοούμενο εθνικό συμφέρον διαμόρφωσε μια πραγματικότητα ανισόρροπης ανάπτυξης στον ευρωπαϊκό χώρο, αναπαράγοντας την διαφορά Βορρά-Νότου και εσωτερικά στην Ένωση.
.
Η δημιουργία της ευρωπαϊκής γραφειοκρατίας των Βρυξελλών με επικεφαλής την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ευρωκοινοβούλιο δεν απέκτησαν ποτέ εξουσία. Μετά δε το Maastricht και την νομισματική ένωση στο πλαίσιο της Ευρωζώνης χωρίς παράλληλη ευρωπαϊκή οικονομική διακυβέρνηση και πολιτική ενοποίηση ο κακός σχεδιασμός του εγχειρήματος ήλθε στην επιφάνεια. Ακόμη δε και τώρα, που η Ευρωζώνη περνάει την πιο δύσκολη κρίση στην ιστορία της Ευρώπης με άμεσες επιπτώσεις στην παγκόσμια οικονομία, το πολιτικό σύστημα έχοντας εθνικούς φακούς στη διαχείριση της κρίσης χάνει πολύτιμο χρόνο. Συντηρεί δε στο επίπεδο της κοινής γνώμης φοβίες για κινδύνους, οι οποίοι είναι πιθανόν να δρομολογηθούν από τις χώρες, οι οποίες αντιμετωπίζουν τώρα την κρίση.
.
Πολύ χαρακτηριστικά είναι τα αποτελέσματα μιας έρευνας πεδίου, την οποία πραγματοποίησε στην Γερμανία για το περιοδικό Stern το Ινστιτούτο Forsa. Η έρευνα έγινε 30 και 31 Μαίου 2012 με τυχαίο αντιπροσωπευτικό δείγμα 1001 ατόμων.
.
Σύμφωνα με αυτήν το 49 % των Γερμανών επιθυμεί την έξοδο της Ελλάδας από την Ευρωζώνη, ενώ το 35 % φοβάται ότι η ελληνική κρίση θα θέσει σε κίνδυνο τη σταθερότητα στην Ευρωζώνη. Επίσης το 62 % των ερωτηθέντων συμφωνούν με την εφαρμογή αυστηρής λιτότητας στην Ελλάδα παρά την αποτυχία αυτής της πολιτκής της μονόπλευρης δημοσιονομικής πειθαρχίας χωρίς αναπτυξιακή διάσταση. Και αυτό σε μια χώρα η οποία δεν διαθέτει παραγωγική οικονομία, ενώ οι κοινωνικοοικονομικές της δομές είναι αναχρονιστικές χωρίς δυναμική.
.
Είναι εμφανές, ότι στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης επιδρά η επίσημη πολιτική της γερμανικής κυβέρνησης χωρίς αντίλογο, ο οποίος θα ανέλυε στους πολίτες τις πραγματικές επιπτώσεις και διαστάσεις της εφαρμοζόμενης πολιτικής, καθώς και τον συστημικό χαρακτήρα της κρίσης. Εάν υπάρξει αυτός ο ενημερωτικός αντίλογος και μάλιστα στο επίπεδο της κοινωνικής βάσης, τότε θα κατανοήσει και η γερμανική κοινωνία, ότι την αφορά η κρίση και ότι δεν οδηγεί στην αντιμετώπιση της η αποπομπή της Ελλάδας από την Ευρωζώνη.
.
Η περίπτωση της Γερμανίας δεν είναι η μοναδική. Συνολικά στις ευρωπαϊκές κοινωνίες καλλιεργούνται στερεότυπα με παρωπίδες σε ό,τι αφορά την προσέγγγιση της πραγματικότητας. Ταυτοχρόνως η δημιουργία φοβικών συνδρόμων για εξαγωγή των επιπτώσεων στις άλλες χώρες καθιστά τους μεμονομένους πολίτες ευάλωτους στην όποια χειραγώγηση, ώστε να διασφαλίζεται η αναπαραγωγή του συστήματος, πολιτικού, οικονομικού και κοινωνικού, με παράλληλη διατήρηση της εθνικής οπτικής, διότι ο έλεγχος της πραγματικότητας είναι εφικτός και πολύ πιο εύκολος. Ένα υπερεθνικό μόρφωμα της τάξης της Ενωμένης Ευρώπης χρειάζεται πολύ περισότερο χρόνο για να ελεγχθεί.
.
.
Σε αυτό το πλαίσιο καλείται να αναπτύξει δραστηριότητα ο απόδημος Ελληνισμός με στόχο την υπέρβαση των εθνικών ορίων στην οπτική των κοινωνιών της Ευρώπης, όταν προσεγγίζουν την πραγματικότητα και την δημιουργία ευρωπαϊκής κοινής γνώμης, η οποία θα βασίζεται στην προώθηση του πολιτισμού της ενσυναίσθησης.
.
Σε αυτή την προσπάθεια καλούνται να συστρατευθούν τόσο οι δομές της κοινωνίας πολιτών του απόδημου Ελληνισμού, όσο και οι διάφορες ψηφιακές μορφές ενημέρωσης και μαζικής επικοινωνίας. Το εγχείρημα δεν είναι εύκολο και είναι απαραίτητη η συνδρομή της διανόησης. Η αναγκαία οικονομική και πολιτική ενοποίηση μετά την νομισματική ένωση είναι μια πολύ σύνθετη διαδικασία και είναι απαραίτητη η ύπαρξη τεχνοκρατικών μηχανισμών ανάλυσης των δεδομένων και στήριξης με στοιχεία της προσπάθειας του απόδημου Ελληνισμού και των δικτύων, στα οποία συμμετέχουν οι δομές του σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
.
Ιδιαιτέρως ευαίσθητος τομέας σε αυτή την προσπάθεια είναι αυτός των ψηφιακών μορφών ενημέρωσης και μαζικής επικοινωνίας. Και τούτο, διότι η ψηφιακή πραγματικότητα απομακρύνει την ανθρώπινη δράση από τη λογική του πραγματικού χρόνου.
.
Σε πραγματικό χρόνο συντελείται η βίωση της ψηφιακής επικοινωνίας και εκεί αρχίζει ο αγώνας αλλαγών αντιλήψεων, απόψεων και κατεστημένων πρακτικών, τα οποία έρχονται από το παρελθόν και λειτουργούν ανασταλτικά σε κάθε προσπάθεια υπέρβασης τους. Αυτό όμως είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την κατάκτηση της ικανότητας αναγνώρισης και κατανόησης σκέψεων, συναισθημάτων, απόψεων και χαρακτηριστικών άλλων κοινωνιών ή ανθρώπων, ώστε να αρχίσει να διαμορφώνεται μια άλλη συνείδηση. Αυτή που θα μπορεί να καταλαβαίνει την υπερεθνική δυναμική των σύγχρονων προβλημάτων και την ανάγκη οικοδόμησης μιας πολιτισμικής ταυτότητας στην Ευρώπη, η οποία θα εδράζεται στην ενσυναίσθηση.
.
Ειδάλλως θα συνεχιστεί από το ευρωπαϊκό και ιδιαιτέρως το γερμανικό πολιτικό σύστημα η πρακτική της αντιμετώπισης υπερεθνικών ή παγκόσμιων προβλημάτων με εθνική οπτική, η οποία ουσιαστικά δημιουργεί τις προϋποθέσεις για την γενίκευση των επιπτώσεων των προβλημάτων. Η Ευρώπη αντιμετωπίζει μια πολύ κρίσιμη κατάσταση και η πολιτική της ηγεσία αποδεικνύεται ανεπαρκής να διαχειρισθεί τη δυναμική της εξέλιξης.
.
Ο απόδημος Ελληνισμός στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής κοινωνίας πολιτών γενικότερα μπορεί να γίνει καταλύτης για διαδικασίες, οι οποίες θα συμβάλλουν στην άμβλυνση των αντιθέσεων, οι οποίες οφείλονται στον ανασταλτικό χαρακτήρα της εσωστρεφούς λειτουργίας των ευρωπαϊκών κοινωνιών σε σχέση με την ανάπτυξη δυναμικής ανατροπών και προώθησης της διαπολιτισμικής επικοινωνίας και προσέγγισης.
.
Αυτός ο στόχος αποτελεί την ύψιστη προτεραιότητα, εάν οι ευρωπαϊκές κοινωνίες επιθυμούν να κάνουν οι ίδιες το επόμενο βήμα σε σχέση με την ενοποίηση. Μπορεί η ιστορική αφετηρία της ευρωπαϊκής ιδέας να ήταν προϊόν κοινωνικοοικονομικών και πολιτικών ελίτ, όμως η διαδρομή δημιούργησε μια προοπτική ευημερίας και ειρήνης.
.
Η προοπτική αυτή πρέπει να πάρει σάρκα και οστά και να γίνει καθημερινότητα, της οποίας το περιεχόμενο θα οριοθετείται από τη λογική της ενσυναίσθησης και της συνευθύνης των λαών για την δημιουργία μιας βιώσιμης ευρωπαϊκής κοινωνίας.
.
Αυτή η προσπάθεια αποτελεί προϋπόθεση για την πραγμάτωση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης με πολυπολιτισμικά χαρακτηριστικά. Παραλλήλως θα δώσει το έναυσμα για την παραγωγή σύγχρονων κοινωνικών αξιών και την συνειδητοποίηση της ανάγκης για ισόρροπη ανάπτυξη για το καλό όλων των Ευρωπαίων.
.
Είναι πλέον καιρός να δημιουργηθούν αναχώματα σε μια ανθρώπινη πορεία, η οποία, όπως πολύ εύστοχα περιγράφουν δύο χιουμοριστικές και αυτοσαρκαστικές αναφορές σε έκθεση της Pop-art στο Ludwig Forum στο Aachen της Γερμανίας, οδήγησε „From Big Bang To Big Mac“ καθώς και “After cold war Global warming”
.
Πραγματικά χρειάζεται αφύπνιση για ριζικές αλλαγές στην ανθρώπινη πορεία προς το μέλλον, οι οποίες θα υπερβούν την ποιοτική κατάπτωση από τη δημιουργία στα Mac Donald και στην υπερθέρμανση του πλανήτη. Η Ευρώπη έχει ακόμη αντανακλαστικά. Ο απόδημος Ελληνισμός μπορεί να συμβάλλει στην ενεργοποίηση τους.