Ένας επισκέπτης που περνά την πύλη αρκετών ελληνικών ΑΕΙ συναντά ένα τοπίο σχεδόν αντι-εκπαιδευτικό: κακοσυντηρημένες όψεις, σπασμένα παγκάκια, graffiti κακής αισθητικής, σκουπίδια που δεν συγκινούν κανέναν. Πρόκειται για μια “αισθητική της παραίτησης” που υπονομεύει την ίδια την αποστολή του πανεπιστημίου.
Το πρόβλημα δεν είναι πάντα οικονομικό. Είναι πρωτίστως πολιτισμικό και διοικητικό. Δεν απαιτούνται τεράστιοι προϋπολογισμοί, αλλά ξεκάθαροι στόχοι, αισθητική προσέγγιση και συμμετοχική κουλτούρα.
Τι θα μπορούσε να αλλάξει:
-Σχεδιασμός και ταυτότητα: Κάθε πανεπιστημιακό ίδρυμα πρέπει να αποκτήσει αισθητική ταυτότητα. Μορφολογική συνοχή, επιλογή υλικών, χρώματα, φωτισμός, σήμανση. Όπως ένα brand.
-Φροντίδα και καθαριότητα: Όχι απλώς αποκομιδή σκουπιδιών, αλλά δημιουργία κουλτούρας καθαριότητας. Ενεργή συμμετοχή των φοιτητών μέσω πλατφορμας, διαγωνισμοί ευαισθητοποίησης, κανόνες με εφαρμογή.
-Συμμετοχικός σχεδιασμός: Οι ίδιοι οι φοιτητές μπορούν να σχεδιάσουν, να υιοθετήσουν, να φροντίσουν χώρους. Με αναγνώριση και προβολή. Από τους χώρους αναμονής έως τους εξωτερικούς χώρους πρασίνου.
-Διοικητική μέριμνα: Η αισθητική και η συντήρηση να ενταχθούν στον στρατηγικό σχεδιασμό των ιδρυμάτων με βοήθεια εξιδεικευμενων σε αυτό τον τομέα. Με συγκεκριμένα KPIs, ετήσια αξιολόγηση και διαφάνεια στην υλοποίηση.
Οι καλοσχεδιασμένοι και καθαροί χώροι εμπνέουν σεβασμό, ενισχύουν τη δημιουργικότητα και διαμορφώνουν κουλτούρα συμμετοχής και φροντίδας.
Πιο συγκεκριμένα:
1.Δημιουργία Ομάδας Ειδικής Αισθητικής και Καθαριότητας (Task Force)
Μια μικτή επιτροπή (διοικητικών, φοιτητών, καθηγητών, εξωτερικών συνεργατών) που θα εντοπίζει, αξιολογεί και προτείνει παρεμβάσεις σε χώρους με προβλήματα αισθητικής, καθαριότητας ή κακής χρήσης.
2.Υιοθεσία Πανεπιστημιακών Χώρων από Σχολές ή Τμήματα
Κάθε σχολή ή τμήμα να υιοθετεί έναν κοινόχρηστο χώρο, με αρμοδιότητα να τον επιμελείται σε συνεργασία με τη Διοίκηση, δημιουργώντας αίσθημα ευθύνης και περηφάνειας.
3.Ετήσιος Αρχιτεκτονικός και Καλλιτεχνικός Διαγωνισμός “Reimagine our Campus”
Πρόσκληση σε φοιτητές Αρχιτεκτονικής, Καλών Τεχνών, αλλά και άλλων σχολών, να σχεδιάσουν λύσεις μικρής ή μεσαίας κλίμακας (παγκάκια, φυτεύσεις, τοιχογραφίες, σημεία στάσης κ.λπ.).
4. Καμπάνια Ενημέρωσης και Ευαισθητοποίησης: “Ο Χώρος που μας Αξίζει”.
Ενίσχυση της φοιτητικής συμμετοχής μέσω δημιουργικών δράσεων (βίντεο, αφίσες, workshops), με θετικό και αισιόδοξο μήνυμα υπέρ της προστασίας και φροντίδας του δημόσιου πανεπιστημιακού χώρου.
5.Γρήγορες Παρεμβάσεις Αισθητικής Αναβάθμισης (Quick Wins)
-Ανανέωση επιλεγμένων σημείων με μικρό κόστος αλλά μεγάλη συμβολική αξία (π.χ. είσοδοι σχολών, χώροι αναμονής, σημεία με graffiti/αφίσες).
-Εγκατάσταση πρασίνου σε σημεία με επιβάρυνση.
-Φωτιστικά LED με αρχιτεκτονικό σχεδιασμό σε κεντρικά σημεία.
-Πλατφόρμα “Αναφέρω & Συμμετέχω”
Ψηφιακή εφαρμογή όπου φοιτητές και προσωπικό θα μπορούν να καταγράφουν προβλήματα ή να προτείνουν αισθητικές βελτιώσεις, με δέσμευση για απάντηση και υλοποίηση εντός χρονοδιαγράμματος.
Αν θέλουμε ένα Πανεπιστήμιο που διαμορφώνει αυριανούς ηγέτες, πολίτες και υπεύθυνους επαγγελματίες, ας ξεκινήσουμε από τα βασικά: τον σεβασμό στον χώρο, την αισθητική και καθημερινή άσκηση της κοινής ευθυνης.Δεν μπορούμε να μιλάμε για “αριστεία” όταν η πρώτη εικόνα που δίνουμε είναι αυτή της εγκατάλειψης και αδιαφορίας.
Αντιθέτως, ας δούμε τι κάνουν άλλες χώρες όπου η αισθητική είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την παιδεία:
-Σιγκαπούρη (NTU, NUS): Τα πανεπιστήμια εντάσσονται οργανικά σε ένα περιβάλλον “βιοφιλικής αρχιτεκτονικής”, με πράσινους τοίχους, βιώσιμες υποδομές και απόλυτη καθαριότητα. Οι φοιτητές συμμετέχουν ενεργά στη διατήρηση αυτής της εικόνας, μέσω πρωτοβουλιών όπως οι “Green Ambassadors”.
-Ιαπωνία (University of Tokyo): Η καθαριότητα δεν είναι ευθύνη “κάποιου άλλου”. Υπάρχει εβδομαδιαία εθελοντική δράση καθαριότητας από φοιτητές και προσωπικό, καλλιεργώντας αίσθημα κοινής ευθύνης και σεβασμού. Οι χώροι είναι λιτοί, συμμετρικοί, λειτουργικοί – αποπνέουν ηρεμία και πειθαρχία.
-Ολλανδία (TU Delft): Ενθαρρύνεται η φοιτητική παρέμβαση στον σχεδιασμό των κοινών χώρων. Υπάρχουν ανοιχτά “design labs” όπου οι ίδιοι οι φοιτητές προτείνουν και υλοποιούν αλλαγές: αστικά έπιπλα, χώρους χαλάρωσης, χρωματικές παρεμβάσεις. Το περιβάλλον εξελίσσεται διαρκώς.
-ΗΠΑ (Stanford, MIT): Το campus είναι εμπειρία. Δεν πρόκειται μόνο για υποδομές, αλλά για έναν χώρο πολιτισμικού branding όπου η εικόνα και το συναίσθημα ενισχύουν τη μάθηση, την υπερηφάνεια, τη συμμετοχή. Κανένα σκουπίδι δεν υπάρχει χωρίς να απομακρυνθεί εντός μερικών λεπτών.
Σε κάθε ανεπτυγμένη κοινωνία, ο χώρος δεν είναι ουδέτερος. Εκπέμπει αξίες, διαμορφώνει συμπεριφορες, παιδαγωγεί. Γι’ αυτό και τα πανεπιστήμια ως χώροι παραγωγής γνώσης, κριτικής σκέψης και κοινωνικής συνείδησης οφείλουν να είναι αισθητικά, λειτουργικά και πολιτισμικά πρότυπα.
Δυστυχώς, στην Ελλάδα ο δημόσιος χώρος των πανεπιστημίων αποτελεί συχνά ένα αποτρεπτικό παράδειγμα.
Ανεξέλεγκτη αφισοκόλληση, βανδαλισμοί, σκουπίδια, έλλειψη σχεδιαστικής ταυτότητας και συντήρησης, αίσθηση εγκατάλειψης. Αυτή η εικόνα δεν είναι απλώς αισθητικά αποκρουστική αλλά εκπαιδευτικά προβληματική. Διότι όταν ο φοιτητής μαθαίνει να κινείται σε ένα περιβάλλον αδιαφορίας, απαξίωσης και ασχήμιας, διαμορφώνει αντίστοιχη αντίληψη για τον δημόσιο χώρο, την κοινή ευθύνη και τελικά για τη δημοκρατία.
Σημ. Στην φωτογραφία University of Tokyo