Στη σύγχρονη πολιτική συζήτηση, ολοένα και πιο πολωμένη ανάμεσα σε αυταρχικές πιέσεις, κλιματικές κρίσεις, οικονομική αστάθεια και αυξανόμενες ανισότητες, οι ιδέες του Τόνι Μπλερ προσφέρουν ένα χρήσιμο πρίσμα για να σκεφτούμε ένα μοντέλο που συνδυάζει φιλελευθερισμό, δημοκρατία, σοσιαλδημοκρατία και περιβαλλοντισμό. Εφαρμοσμένες στην Ευρώπη και στη Νότια Μεσόγειο — περιοχές όπου ιστορικές συγκρούσεις, πολιτική αστάθεια, οικονομική υστέρηση και περιβαλλοντική υποβάθμιση αλληλοσυνδέονται — οι ιδέες αυτές ανοίγουν δρόμους αλλά και αντιπαραθέσεις.
Η πρόσφατη τοποθέτηση του Μπλερ: πραγματισμός και διορθώσεις
Τους τελευταίους μήνες ο Μπλερ επανέφερε ορισμένα ζητήματα που μοιάζουν να επανακαθορίζουν την «Τρίτη Οδό», δίνοντας μεγαλύτερη έμφαση στον τεχνολογικό πραγματισμό και σε μία αναθεώρηση των σημερινών στρατηγικών για το κλίμα:
Σε πρόσφατη έκθεση του Ιδρύματός του, ασκεί κριτική σε πολιτικές που στοχεύουν σε «άμεση απεξάρτηση» από τα ορυκτά καύσιμα και απαιτούν μεγάλες θυσίες από τους πολίτες σε επίπεδο κατανάλωσης. Τις χαρακτηρίζει «καταδικασμένες να αποτύχουν».
Προτείνει μία αναπροσαρμογή: λιγότερη τυφλή εμπιστοσύνη στη μείωση της κατανάλωσης, περισσότερη έμφαση στην ανάπτυξη τεχνολογιών όπως η δέσμευση άνθρακα, τα «αρθρωτά» πυρηνικά, ο εκσυγχρονισμός των δικτύων και οι υποδομές που θα επιτρέψουν την κλιματική προσαρμογή.
Την ίδια στιγμή αναγνωρίζει την ανάγκη για έναν πειστικό πολιτικό λόγο: πολλοί πολίτες νιώθουν ότι οι περιβαλλοντικές υποσχέσεις δεν μεταφράζονται σε χειροπιαστά οφέλη, ότι τα μέτρα εμφανίζονται ως επιβολές από «ελίτ», ενώ το λαϊκό σκεπτικιστικό ρεύμα μεγαλώνει.
Εφαρμογή των ιδεών στην Ευρώπη και τη Νότια Μεσόγειο
Στη Μεσόγειο του Νότου — Ελλάδα, Νότια Ιταλία, Νότια Ισπανία, ορισμένες περιοχές της Βόρειας Αφρικής — τα προβλήματα που έμμεσα περιγράφει ο Μπλερ είναι εμφανή: ανισότητες, ανεπαρκείς υποδομές, περιβαλλοντική ευαλωτότητα, έλλειψη δημόσιων επενδύσεων, έντονη έκθεση στις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής. Για τις περιοχές αυτές, η οπτική του Μπλερ υποδεικνύει:
1. Πράσινες επενδύσεις στις υποδομές ως στρατηγική προτεραιότητα
Ενίσχυση των βιώσιμων ενεργειακών δικτύων, των δικτύων ύδρευσης, της καθαρής κινητικότητας, της διαχείρισης κλιματικών κινδύνων (πλημμύρες, ξηρασία, διάβρωση ακτών). Η Ευρώπη διαθέτει εργαλεία όπως το σχέδιο «A new start for the Mediterranean», που ήδη προτείνει σημαντική χρηματοδότηση για δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις στις υποδομές, στην προσαρμογή στο περιβάλλον και στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.
2. Τεχνολογίες και προσαρμογή αντί για ταχεία αποανθρακοποίηση
Οι οικονομίες του Νότου δεν ξεκινούν από επαρκή υποδομική αφετηρία, έχουν αδύναμους δημόσιους προϋπολογισμούς και βασίζονται σε τουρισμό, γεωργία, αλιεία — τομείς ιδιαίτερα εκτεθειμένους στην κλιματική αλλαγή. Για τον Μπλερ, εδώ είναι πιο λογικό να μπει στο επίκεντρο η τεχνολογική καινοτομία, οι ρεαλιστικές λύσεις, η προσαρμογή και τα μέτρα με προοπτική μακροπρόθεσμης βιωσιμότητας, χωρίς υπερβολικές άμεσες θυσίες.
3. Δημοκρατία, τοπική συμμετοχή, κοινωνική δικαιοσύνη
Ο Νότος της Μεσογείου έχει βιώσει για αιώνες εξωτερικές παρεμβάσεις — αποικιοκρατία, ξένες επιρροές, εσωτερική διαφθορά, αδύναμους θεσμούς. Ο Μπλερ, στην πολιτική του πορεία, τόνιζε τη σημασία να προστατεύει το κράτος την κοινωνική δικαιοσύνη, να εξασφαλίζει ευκαιρίες, να λειτουργούν οι θεσμοί με διαφάνεια, να είναι η συμμετοχή των πολιτών ουσιαστική. Σε αυτές τις περιοχές, η ενίσχυση της τοπικής διακυβέρνησης, η εμπλοκή των κοινοτήτων, η καταπολέμηση του πελατειακού συστήματος και η οικοδόμηση εμπιστοσύνης στους θεσμούς είναι καθοριστικά βήματα.
4. Ευρωπαϊκή συνεργασία προσανατολισμένη προς τον Νότο
Εδώ μπαίνει στο προσκήνιο η πολιτική της Ε.Ε.: βοήθεια, επενδύσεις, διαρθρωτικές πολιτικές που λαμβάνουν υπόψη όχι μόνο την οικονομική αποτελεσματικότητα αλλά και τις ιστορικο-κοινωνικές διαφορές, τις εσωτερικές ανισότητες των περιοχών, τη γεωστρατηγική τους θέση (Μεσογειακό σύνορο, μετανάστευση, κλίμα). Ο Μπλερ πιθανότατα θα πρότεινε η Ευρώπη να πάψει να βλέπει τον Νότο ως «πρόβλημα» και να τον αντιμετωπίζει ως στρατηγικό εταίρο σε ένα σχέδιο δημοκρατίας, σταθερότητας και βιωσιμότητας.
Εντάσεις, όρια και πιθανές κριτικές
Παρά τη χρησιμότητα της ανανεωμένης θέσης του Μπλερ, υπάρχουν περιορισμοί που πρέπει να αναδειχθούν, ειδικά σε μεσογειακά συμφραζόμενα:
Η κριτική του στο «net zero» και στην ταχεία απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα θα μπορούσε να εκληφθεί ως άλλοθι για τη συνέχιση μη βιώσιμων πρακτικών ή για καθυστέρηση αναγκαίων μεταβάσεων.
Αν δεν συνοδευτεί από ισχυρές αναδιανεμητικές πολιτικές, το μοντέλο κινδυνεύει να εντείνει τις ανισότητες: όσοι έχουν πόρους θα επενδύσουν σε «πράσινες» τεχνολογίες, όσοι δεν έχουν θα μείνουν πίσω.
Ο τεχνολογικός πραγματισμός απαιτεί κρατική ικανότητα, ισχυρούς θεσμούς, οικονομικούς πόρους και τεχνογνωσία — στοιχεία που δεν κατανέμονται ομοιόμορφα στον Νότο της Μεσογείου.
Ο πολιτικός λόγος για τη νομιμοποίηση, την ισότητα και την εξωτερική παρέμβαση (ευρωπαϊκή ή διεθνή) κινδυνεύει να εκληφθεί ως επιβολή ή «σύγχρονος αποικιοκρατισμός»: χρειάζεται διάλογος, σεβασμός στα τοπικά συμφραζόμενα, στις κουλτούρες, στην ιστορία.
Μία πρόταση για τον Νότο της Μεσογείου
Για την Ελλάδα, την Ιταλία και τη Νότια Μεσόγειο, μία επικαιροποιημένη «σύνθεση Μπλερ» θα μπορούσε να διατυπωθεί ως εξής:
> Μία περιβαλλοντική σοσιαλδημοκρατία που θέτει στο επίκεντρο την ανθεκτικότητα — κλιματική, οικονομική, πολιτική — μέσα από ρεαλιστικές τεχνολογίες και επενδύσεις που δημιουργούν σταθερές θέσεις εργασίας, ποιοτικές δημόσιες υπηρεσίες, διαφάνεια και συμμετοχή. Μία Ευρώπη που δεν περιορίζεται σε θεωρητικά επιχειρήματα και καλές προθέσεις, αλλά δεσμεύει ουσιαστικούς πόρους για υποδομές, ενεργειακή μετάβαση, προσαρμογή, αλλά και για υγεία, εκπαίδευση, κοινωνική συνοχή. Ένα μοντέλο όχι γενικόλογο, αλλά «κομμένο και ραμμένο» στις ιδιαιτερότητες: για την Καλαβρία όπως για τη Βόρεια Ελλάδα, για τη Σικελία όπως για τις ακτές της Τυνησίας· αναγνωρίζοντας τις συγκεκριμένες κλιματικές, οικονομικές και κοινωνικές ευαλωτότητες.
Αν η φιλελευθεροδημοκρατία δεν περιορίζεται στη μορφή, αν η σοσιαλδημοκρατία δεν είναι απλώς αναδιανομή, κι αν ο περιβαλλοντισμός δεν αποτελεί μόνο «καύσιμο» για καλές προθέσεις, τότε ανοίγει ένας δρόμος για να αντιπαλέψουμε σήμερα τον νεοφιλελευθερισμό (στην πιο ακραία του εκδοχή: ακραία ανισότητα, ανεξέλεγκτη απορρύθμιση, περιβαλλοντική εκμετάλλευση) και τον αυταρχισμό (πολιτικό, οικονομικό, ψηφιακό).
Πηγή πληροφοριών https://institute.global/